Johnny Lê Nữu Vượng
Già làng
|
| Lãnh tụ Liên Xô Stalin và lãnh tụ Albania Hoxha trên nền quốc kỳ Albania XHCN. Ảnh: AP, Hasonlo. |
Ngay sau khi giành được độc lập từ tay phát xít Ý, Albania có mối quan hệ chặt chẽ với nước láng giềng Nam Tư ********. Tuy nhiên, mối quan hệ này trở nên lạnh nhạt với nỗi lo bị thôn tính lãnh thổ nên Albania chuyển sang quan hệ chặt chẽ với Liên Xô và các nước XHCN Đông Âu và phát triển đất nước theo chủ nghĩa Stalin. Tuy nhiên, vào giữa thập niên 1950, khi Stalin đã qua đời và Khrushev lên thay làm lãnh tụ Liên Xô, chủ nghĩa Stalin bị phê phán và ảnh hưởng về tư tưởng của nó giảm dần không chỉ ở Liên Xô mà còn trong khối Đông Âu XHCN.
Đại sứ Liên Xô tại Albania giai đoạn 1945-1952, Dmitry Chuvakhin, đã nói như sau về Albania: “Đây là đồng minh trung thành và đáng tin cậy nhất của chúng tôi”. Thời kỳ đó, dường như không có gì có thể ngăn cách Liên Xô với Albania.
Thú vị thay, không phải Hồng quân Liên Xô mà là các đơn vị thuộc “Quân giải phóng Nhân dân Nam Tư” đã giải phóng quốc gia nhỏ ở vùng Balkan này trong Thế chiến 2.
Thế nhưng Albania đã coi Liên Xô là những người giải phóng thực sự của mình, bởi lẽ theo nhà lãnh đạo Albania Enver Hoxha thì “thắng lợi của Liên Xô trong cuộc Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại và các viện trợ thời hậu chiến cho Albania là các nhân tố quyết định chiến thắng của chúng tôi”.
Chương trình viện trợ cho nước Albania là rất lớn. Liên Xô đã gửi nào là ngũ cốc, thiết bị, rồi vũ khí và chuyên gia tới Albania bé nhỏ. Liên Xô giúp Albania xây dựng nhà máy, đồng thời cung cấp cho nước này các khoản vay rất ưu đãi.
Enver Hoxha ở Moscow, Xưởng sản xuất Tryokhgornaya, 1949
Kết quả là, Moscow đã thu được ảnh hưởng lớn lao lên toàn bộ các chính sách đối nội và đối ngoại của Tirana (Tirana là thủ đô của Albania – ND). Ảnh hưởng này lớn đến mức, khi Stalin mâu thuẫn với lãnh tụ Nam Tư Josip Broz Tito vào năm 1948, nhà lãnh đạo Hoxha của Albania đã ngay lập tức đứng về phía Moscow và bỏ mặc mối quan hệ với nước láng giềng gần gũi nhất của mình.
Trong bối cảnh đó, Albania vẫn trung thành với các quan điểm của cố lãnh tụ Stalin và lãnh đạo đất nước đã phê phán Liên xô là xét lại, từ bỏ chủ nghĩa Mác-Lê… Albania cắt đứt quan hệ với Liên xô, giảm thiểu mức quan hệ với các nước Đông Âu khác và rút khỏi khối Hiệp ước Warszawa. Lúc này đồng minh duy nhất của Albania là Trung Quốc khi nước này là nguồn trợ giúp kinh tế và quân sự duy nhất cho Albania. Tuy vậy, đến năm 1972 khi Trung quốc bình thường hóa quan hệ với Mỹ, Albania phê phán Trung quốc từ bỏ con đường XHCN và cắt đứt quan hệ với Trung quốc. Không còn đồng minh duy nhất này, Albania rơi vào tình trạng cô lập hoàn toàn trong 15 năm, thời kỳ mà họ bị vây quanh bởi những quốc gia không ưa họ ở cả phe tư bản và phe XHCN. Khi đó ban lãnh đạo Albania chỉ coi trọng quan hệ với 3 nước XHCN là Việt Nam, Triều Tiên, và Cuba. Chỉ có đại diện của 3 nước này được phép tới dự lễ tang của lãnh tụ Enver Hoxha vào năm 1985. Điện chia buồn của các lãnh đạo thế giới đã bị trả lại cho người gửi.
Tượng đài I. Stalin tại nhà máy. Stalin, Tirana
Lãnh đạo đất nước hơn 40 năm cho đến khi chết, lãnh tụ Enver Hoxha luôn tin rằng đất nước nhỏ bé của ông có thể bị phía Đông lẫn phía Tây tấn công bất cứ lúc nào nên bắt đầu lên kế hoạch đối phó cho những cuộc chiến tranh "không tưởng". Nhà lãnh đạo hoang tưởng này đãthực hiện một chương trình gọi là "lô cốt hóa" toàn bộ đất nước và biến nơi này thành một trong những quốc gia cô lập nhất thế giới.
Ảnh chụp bức tượng lãnh tụ Enver Hoxha bị lật đổ ở Quảng trường Skanderbeg, trung tâm Tirana năm 1990
Cũng vì mối lo sợ chiến tranh hết sức viển vông mà Enver Hoxha dự định xây dựng khoảng 750.000 lô cốt kiên cố. Nếu kế hoạch này được hoàn thành thì trung bình 4 người dân Albania sẽ có 1 lô cốt. Với suy nghĩ rằng các lực lượng vũ trang quá nhỏ bé của Albania không thể đương đầu với những thế lực ngoại xâm lớn hơn mà phải tiến hành chiến tranh du kích, chính quyền Albania khi ấy muốn loại bỏ những kẻ xâm lược từ cuộc tấn công ban đầu bằng cách tạo ra một mạng lưới với hàng vạn lô cốt và hầm trú ẩn.
Một trong những boongke nổi tiếng của Albania được xây dựng trên bờ biển
Chính phủ đã bắt dân chúng phải thực hiện các khóa huấn luyện quân sự hàng năm và tạo ra hàng vạn quân dân dự bị chiến đấu. Trẻ em 12 tuổi trở lên đều được học bắn súng và toàn dân đều tham gia diễn tập báo động quân sự 2 tuần 1 lần.
Giờ đây, những hầm trú ẩn này hiện diện ở khắp nới trên đất nước Albania, từ vùng nông thôn, thung lũng núi, bên cạnh xa lộ hay các bãi biển hoang vắng. Chính vì vậy ngày nay Albania được gọi là đất nước của các lô cốt hay boong ke. Mỗi căn hầm ngốn số tiền đầu tư tương đương với một căn hộ có 2 phòng ngủ, và vì xây quá nhiều hầm trú ẩn nên đã có người cho rằng điều đó khiến cho Albania trở thành một trong những quốc gia nghèo nhất Châu Âu.
Enver Hoxha, 1976 Ảnh: The Art Archive / AFP / East News
Khi đến thăm đất nước này, đặc biệt là Thủ đô Tirana thật khó mà tưởng tượng được giữa châu Âu lại có một nơi có nhiều nét giống Việt Nam đến thế. Từng góc phố hay các khu tập thể từ thời CNXH đều có nét rất thân thuộc như một nơi nào đó ở Hà Nội hay Sài Gòn. Các âm thanh ồn áo náo nhiệt từ sáng sớm đến tối khuya cũng như đặc sản tắc đường, kẹt xe cứ ngỡ là được nhập khẩu từ Việt Nam. Nhiều nghề có lẽ đang dần biến mất ở Việt Nam như đánh giầy, chụp ảnh dạo hay các cửa hàng photocopy lại rất phổ biến ở đây.
Cũng như Việt Nam đầu những năm 1990, việc xây dựng các cao ốc bắt đầu bùng nổ với việc các khu đất vàng xung quanh trung tâm bị xẻ thịt xây cao ốc khiến cho cảnh quan khu trung tâm trở nên hỗn độn, đơn cử là Hà Nội, giờ quy hoạch như 1 đống phân.
