[Bài đọc]: Nghiên Cứu Trải Nghiệm Cận Tử

Bài t mới đọc, thấy cũng dc nên share về đây.

Làm thế nào việc nghiên cứu cái chết giúp ta hiểu sâu hơn về sự hiện diện trong đời sống hằng ngày ?

Sergei Rachmaninoff đang nằm hấp hối trong căn nhà ở Beverly Hills. Gia đình và bạn bè vây quanh, căn phòng chìm trong sự tĩnh lặng đặc biệt thường xuất hiện trong những giờ phút cuối đời. Rồi một điều bất ngờ xảy ra:


Nhà soạn nhạc mở mắt và hỏi những người có mặt: “Mọi người có nghe thấy giai điệu tuyệt đẹp này không? Âm nhạc đẹp đến choáng ngợp?”

Mọi người lập tức đáp: “Không, không có âm nhạc nào cả.”

Rachmaninoff khẳng định lại: “Có chứ, mọi người không nghe thấy sao? Giai điệu đẹp đến… ”

Họ vẫn giữ nguyên câu trả lời: “Không, chẳng có gì cả.”

Cuối cùng, Rachmaninoff chấp nhận: “Được thôi. Vậy thì âm nhạc chỉ ở trong đầu tôi.”

Ông nằm xuống và qua đời.



Điều Lẽ Ra Ta Có Thể Học Được:

Khoảnh khắc ấy ám ảnh tôi suốt những năm nghiên cứu tâm lý học về cái chết và sự chết. Không phải vì Rachmaninoff đã nghe thấy điều gì vì điều đó chúng ta không bao giờ biết được. Điều mà tôi ám ảnh và tiếc nuối là vì cơ hội đã bị bỏ lỡ.

Sẽ tốn gì cho những người có mặt nếu họ hỏi: “Ông đang nghe loại nhạc nào vậy? Ông có thể mô tả không? Hoặc ngân nga để chúng tôi ghi lại?”

Ở nhiều cấp độ, cảnh tượng này cô đọng một vấn đề chúng tôi thường xuyên đối mặt: khi ai đó kể về một trải nghiệm không khớp với nhận thức của chúng ta, phản ứng đầu tiên thường là phủ nhận, thay vì tìm hiểu.

Thế nhưng trong lĩnh vực nghiên cứu những trải nghiệm cận kề cái chết, chính những điều bất thường này lại là dữ liệu quý giá nhất. Và nếu không phải dữ liệu, thì ít nhất cũng là cơ hội để tiếp xúc một cách nhẹ nhàng và nhân bản.

Tôi chia sẻ câu chuyện này với tất cả những ai muốn tham gia nghiên cứu của chúng tôi như một dạng “tài liệu bắt buộc”.

Vì tôi muốn tránh lặp lại sai lầm ấy :
- Nói “Không, chẳng có âm nhạc nào”
- Thay vì hỏi “Ông nghe gì vậy?”
.

Điều đó không có nghĩa chúng ta xem mọi lời kể là sự thật khách quan, đúng theo hiện thực. Bản thân người kể nhiều khi cũng không khẳng định như thế.

Họ chỉ nói: “Đây là điều tôi đang trải nghiệm.”

Nhưng chỉ vậy thôi đôi lúc cũng đủ khiến ta đối mặt với những câu hỏi thực sự.

 

1. Lập Trường Hiện Tượng Học


Khi nghiên cứu những trải nghiệm của người hấp hối, người có sự minh mẫn sau cùng (terminal lucidity), hay người từng trải qua kinh nghiệm cận tử (NDE), chúng ta ở vào một vị trí đặc biệt: cố gắng hiểu những trạng thái ý thức mà chính ta chưa từng trải nghiệm.

Trải nghiệm ấy nằm trong tương lai của chính chúng ta; không ai có thể nói với người đang hấp hối:
“Tôi biết chính xác ông đang nói gì.... tôi cũng từng trải qua.”

Cùng lắm ta chỉ có thể nói mình từng nghe kể. Nhưng đó là loại trải nghiệm chỉ có thể hiểu được từ ngôi thứ nhất.

David Hume từng nói:
Bạn sẽ không bao giờ biết vị của trái dứa cho đến khi tự mình ăn nó.
Một điều vừa hiển nhiên vừa sâu sắc!

Những người chúng ta nghiên cứu có khả năng tiếp cận một thứ mà chúng ta chỉ có thể đến gần thông qua lời kể. Trong khi ngôn ngữ đời thường của chúng ta lại không được tạo ra để mô tả những trải nghiệm khác thường gần cái chết.

Người từng trải nghiệm NDE thường nói: “Tôi cố mô tả thế này, nhưng vẫn thấy thiếu. Cốt lõi của nó không thể diễn tả bằng lời.”

Một người từng trải qua NDE nói với tôi : với vẻ rạng rỡ thực sự rằng chị thấy bốn màu sắc mà “không tồn tại trên Trái đất”, hoặc đúng hơn là “mắt chúng ta không thể thấy ở đây”.

2. Bài Toán Phương Pháp

Chúng ta phải làm gì với những trạng thái, sự kiện, kinh nghiệm mà ta không thể quan sát hay kiểm chứng trực tiếp?
- Câu trả lời, tôi tin, không nhất thiết nằm ở sự kiểm chứng, mà nằm ở việc ghi nhận cẩn thận và mở lòng.

Khi một bệnh nhân Alzheimer giai đoạn cuối bất ngờ nói chuyện minh mẫn trước khi mất vài giờ,
Phản ứng tệ nhất của khoa học là:
“Do ảo giác.”

Phản ứng đúng đắn hơn là hỏi:

- Họ nói gì?
- Nói như thế nào?
- Ý thức của họ thay đổi ra sao?

3. Thực Hành Lắng Nghe Với Sự Tò Mò Có Hệ Thống


Sau hơn 20 năm nghiên cứu tâm lý học về cái chết và sự chết, điều lớn nhất tôi học được và muốn truyền lại là giá trị của sự tò mò có phương pháp.

Khi ai đó nói họ nghe âm nhạc mà ta không nghe thấy, hoặc trải nghiệm sự minh mẫn đột ngột, chúng ta có thể:

- Dễ dàng gạt đi: ảo giác, thuốc men, thiếu oxy não.
- Nhưng điều này chẳng giúp gì cho người trải nghiệm — và cũng không giúp khoa học.

=> Hoặc ta có thể ghi nhận đầy đủ, chính xác, không vội vàng giải thích.

Hãy tưởng tượng cuộc đối thoại với Rachmaninoff được diễn ra như sau:

“Ông nghe giai điệu đẹp lắm à?”
“Tôi không nghe thấy, nhưng nó thế nào ạ?”
“Tuyệt vời… khác với bất cứ thứ gì tôi từng viết, mà lại quen thuộc…”
“Có nhạc cụ? Hay giọng hát?”
“Cả hai… mà cũng không hẳn… khó tả lắm…”

=> Chỉ một cuộc trò chuyện như vậy thôi cũng có thể mang lại dữ liệu vô giá. Và quan trọng hơn, nó giúp ông không phải một mình trong trải nghiệm cuối cùng của đời mình.

 

4. Giá Trị Khoa Học Của Những Điều Bất Thường

Thomas Kuhn từng viết: khoa học thay đổi khi những “bất thường” tích lũy đến mức phá vỡ mô hình cũ.

Những trải nghiệm cận tử đầy rẫy những bất thường như thế.

Ta có thể ép chúng vào khuôn giải thích hiện có hoặc để chúng tồn tại như chính bản chất của chúng: những hiện tượng thách thức hiểu biết của chúng ta.

Lịch sử y khoa từng chế giễu ý tưởng vi khuẩn gây bệnh. Hay cho rằng viêm loét dạ dày do vi khuẩn là điều nực cười cho đến khi Barry Marshall tự uống vi khuẩn để chứng minh.

Điều từng bị xem là bất khả lại thường trở thành hiển nhiên khi có người đủ nghiêm túc để điều tra nó.

5. Ứng Dụng Thực Tế Trong Công Việc


Chấp nhận trải nghiệm như người đó trải nghiệm: Họ nghe nhạc nghĩa là trải nghiệm nghe tồn tại — bất kể có sóng âm hay không.

Hỏi chi tiết mà không phán xét: “Cảm giác thế nào?” “Ông thấy gì?” “Từng xảy ra trước đây chưa?”

Ghi chép chính xác: Nếu họ nói “Mẹ tôi đang ở đây”, ta ghi đúng như vậy, không thay bằng “bệnh nhân bị ảo giác”.

Tạm gác giải thích: Giải thích quá sớm khiến ta bỏ lỡ điều đang thực sự diễn ra.

6. Vượt Trên Phương Pháp: Sự Dịu Dàng

Khi một người sắp chết chia sẻ những trải nghiệm tưởng như bất khả, họ đang trao cho chúng ta điều sâu sắc nhất đời họ.

Hãy tự hỏi: Nếu ta là người hấp hối đang trải nghiệm điều đó, ta muốn người khác đối xử thế nào?

Người sắp chết giống như những nhà thám hiểm bất đắc dĩ của vùng biên giới mà tất cả chúng ta rồi cũng sẽ bước vào.


Điều tối thiểu chúng ta có thể làm là lắng nghe một cách trọn vẹn những báo cáo từ cõi biên giới ấy.
 
Top