Don Jong Un
Địt xong chạy
Tháng Hai, 2023, Giám Đốc CIA William Burns cho biết, dựa vào tin tình báo, Chủ Tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã chỉ thị quân đội nước này “sẵn sàng tiến hành một cuộc xâm lược thành công vào Đài Loan vào năm 2027.” Tuy nhiên, thực tế cho thấy tham vọng trên khó có thể thực hiện. Nguyên nhân: Hàng ngũ binh tướng đang hỗn loạn, nhiều nhân vật chóp bu trong quân đội tiếp tục bị thanh trừng…
Tập Cận Bình duyệt binh Quân Giải Phóng Nhân Dân Trung Quốc hồi Tháng Sáu, 2017, tại Hồng Kông. (Hình minh họa: Anthony Wallace/AFP via Getty Images)
Chuyện gì đang xảy ra trong hàng ngũ chóp bu quân đội?
Hai năm qua – tính đến Tháng Bảy, 2025, hai bộ trưởng Quốc Phòng và loạt sĩ quan cấp cao của Quân Giải Phóng Nhân Dân (PLA) đã bị “hổ đầu trảm,” trong đó có cả các ông tướng cấp cao của Lực Lượng Hỏa Tiễn, đơn vị kiểm soát vũ khí nguyên tử. Hàng loạt cái đầu “lớn, nhỏ” tiếp tục rơi dưới bảo đao của Tập Cận Bình. Người bị “chém” gần đây nhất là Thượng Tướng Hà Vệ Đông (He Weidong), nhân vật số hai trong quân đội; ủy viên Bộ Chính Trị Trung Ương Đảng khóa XX, phó chủ tịch Quân Ủy Trung Ương – tức chỉ đứng sau Chủ Tịch Quân Ủy Trung Ương Tập Cận Bình.
Tướng Hà Vệ Đông chính là người (được cho là) lập kế hoạch cho đại chiến dịch quân sự xâm lược Đài Loan. Nhiều tháng nay, Hà Vệ Đông đã biến mất một cách bí ẩn. Giới quan sát tin rằng Tướng Hà đã bị thanh trừng trong một vụ tham nhũng nghiêm trọng. Được xem là cánh tay phải của Chủ Tịch Tập, Hà Vệ Đông luôn hiện diện cạnh Tập Cận Bình trong các sự kiện quan trọng. Hai người từng gắn bó với nhau từ những ngày “đồng cam cộng khổ” ở tỉnh ven biển Phúc Kiến.
Ngày 27 Tháng Ba, trong một cuộc họp báo, khi được hỏi về sự vắng mặt bất thường của Hà Vệ Đông trong sinh hoạt chính trị Trung Quốc, phát ngôn nhân Bộ Quốc Phòng Ngô Khiêm (Wu Qian) cho biết: “Không có thông tin nào về vấn đề này và chúng tôi không biết về vụ việc này.”
“Rõ ràng việc vắng mặt một phó chủ tịch Quân Ủy Trung Ương có ý nghĩa quan trọng về mặt biểu tượng,” nhận định của James Char, chuyên gia về PLA và là trợ lý giáo sư tại Trường Nghiên Cứu Quốc Tế S. Rajaratnam ở Singapore. Trong thế giới chính trị Trung Quốc luôn bị bưng bít, giới quan sát chỉ có thể dựa vào những “tín hiệu bí ẩn” liên quan hoạt động truyền thống và nghi thức của Đảng ******** để diễn giải những gì đang diễn ra trong hậu trường. Dân tình nói đùa là phép “bói lá trà.”
Trung Quốc liên tục tổ chức tập trận sát nách Đài Loan. Giữa Tháng Ba, 2025, các lực lượng hỗn hợp của Bộ Tư Lệnh Chiến Khu Đông đã thực hiện tập trận quanh Đài Loan trong hai ngày liên tiếp, thử nghiệm khả năng phong tỏa hòn đảo này, mô phỏng các cuộc tấn công vào loạt cảng và cơ sở hạ tầng quan trọng. Thậm chí họ thực hiện tập trận các cuộc tấn công hỏa lực tầm xa. Chỉ huy Bộ Tư Lệnh Chiến Khu Đông từ năm 2019 đến năm 2022 chính là Hà Vệ Đông. Bộ Tư Lệnh Chiến Khu Đông từng tổ chức các cuộc tập trận lớn và bắn hỏa tiễn quanh Đài Loan vào Tháng Tám, 2022, nhằm dằn mặt Mỹ sau chuyến công du Đài Bắc của Chủ Tịch Hạ Viện Nancy Pelosi.
Tình trạng tham nhũng trong hàng ngũ sĩ quan cấp cao luôn là vấn đề nhức đầu đối với Tập Cận Bình. Khi bắt đầu nhiệm kỳ ba năm 2022, Tập đã đưa sáu người trung thành vào Quân Ủy Trung Ương. Thời điểm hiện tại, một trong số đó đã bị khai trừ đảng vì tội tham nhũng; một người khác bị “treo lon” để “phục vụ công tác điều tra;” và người thứ ba là Hà Vệ Đông.
Bất chấp thái độ quyết liệt và thậm chí sự ra đòn tàn bạo của Tập, trong chương trình cải tổ toàn diện PLA, với việc đưa những người trung thành “đáng tin cậy nhất” vào các vị trí cao nhất, Tập vẫn chìm sâu trong cuộc chiến chống tham nhũng. Không chỉ tham nhũng, đó còn là sự bất trung. Kể từ Hè 2023, hơn một chục nhân vật cấp cao trong bộ máy quốc phòng đã bị tước lon.
Sự hỗn loạn trong hàng ngũ cấp cao PLA đặt ra câu hỏi về khả năng của Tập Cận Bình trong việc dứt điểm nạn tham nhũng có hệ thống trong quân đội. Quan trọng hơn, nếu cứ như thế thì chừng nào mới có thể “tăng cường khả năng sẵn sàng chiến đấu”?
Việc liên tục loại bỏ những sĩ quan cấp cao, cũng như mức độ tham nhũng lan tràn đến tận cấp cao nhất, chắc chắn tác động đến tinh thần “anh em binh sĩ” PLA. Cần nói thêm, việc một phó chủ tịch Quân Ủy Trung Ương bị “chém” không là chuyện nhỏ. Lần “gần nhất” mà sự kiện tương tự xảy ra là cách đây hơn ba thập niên, khi Tổng Bí Thư Triệu Tử Dương bị lật đổ trong vụ Thiên An Môn 1989.
Chừng nào súng nổ?
Quân đội Trung Quốc đã tiến một chặng dài. Từng là một đội quân nhếch nhác và lạc hậu, giờ đây họ là lực lượng vũ trang lớn nhất thế giới, thậm chí có thể sánh ngang Mỹ về sức mạnh Không Quân, Hải Quân và Hỏa Tiễn. Tuy nhiên, chỉ súng ống, đạn pháo, máy bay hoặc tàu chiến thì chưa thể chắc ăn giành chiến thắng. Hiệu quả quân sự phụ thuộc nhiều vào khả năng lãnh đạo chiến trường, với những chỉ huy giàu kinh nghiệm có thể đưa ra những quyết định khó khăn trong tích tắc. Trong khi đó, quân đội Trung Quốc không hề “đấm đá” gì kể từ năm 1979, và thế hệ sĩ quan Trung Quốc ngày nay, không như tướng lĩnh Mỹ và Nga, không có chút kinh nghiệm chiến trường nào.
Vấn đề sâu xa hơn nữa là Chủ Tịch Tập lẫn bộ máy đảng dường như không thể kiểm soát tuyệt đối được quân đội. Không như quân đội Hoa Kỳ, nơi quân nhân tuyên thệ trung thành với Hiến Pháp và được cho là phi chính trị, PLA là quân đội của đảng. Tướng tá và lính tráng phải tuyên thệ trung thành với đảng. Bản thân họ đều là đảng viên. Họ phải tuân lệnh của Chủ Tịch Tập với tư cách là người đứng đầu đảng kiêm chủ tịch Quân Ủy Trung Ương.
Về lý thuyết, họ chịu sự kiểm soát chặt chẽ của đảng; tuy nhiên, thực tế không phải vậy. PLA, gồm Lục Quân, Hải Quân và Không Quân, chiếm một vị trí quyền lực bao trùm ở Trung Quốc. Mao Trạch Đông từng nói: “Quyền lực chính trị đến từ nòng súng.” Vị thế của quân đội khiến các nhà lãnh đạo đảng trao cho quân đội mức tự chủ cao nhằm đổi lại sự trung thành. Về cơ bản, đảng cho phép quân đội tự kiểm soát. Nói cách khác, quân đội luôn được biệt đãi và nuông chiều.
Khi chi tiêu quân sự tăng vọt, cơ hội kiếm chác từ tham nhũng tăng theo. Nhiều thế hệ lãnh đạo đảng – bản thân cũng “đớp chác” không kém – đã làm ngơ văn hóa tham nhũng trong quân đội. Khi lên nắm quyền năm 2012, Tập Cận Bình bắt đầu mạnh tay. Ông cũng tiến hành tái cấu trúc lực lượng vũ trang với mức độ qui mô nhất kể từ thời Mao.
Tuy nhiên, tham nhũng đã bén rễ quá sâu. Tập không thể kiểm soát được mọi thứ như ông muốn. Thách thức lớn nhất của Tập Cận Bình là một mặt cần sự hậu thuẫn quân đội để củng cố và duy trì quyền lực; một mặt muốn làm trong sạch quân đội. Nếu xử nặng tay thì ông đánh mất sự trung thành. Cần biết, những sĩ quan cao cấp bị hạ bệ trong hai năm qua đều là những kẻ do chính Tập bổ nhiệm.
Ngoài ra, một vấn đề quan trọng nữa là sự can thiệp của chính trị vào quân đội. Sĩ quan và binh lính phải dành nhiều thời gian cho việc nhồi sọ chính trị, trong đó có cả việc nghiên cứu những phát biểu của Tập. Các chính ủy phải “gác cổng tư tưởng” nhằm bảo đảm rằng những mệnh lệnh của đảng luôn được tuân theo. Điều này làm chậm quá trình ra quyết định và kìm hãm sáng kiến cá nhân. Trong khi đó, ở các nước dân chủ, giới sĩ quan có nhiều quyền tự do hơn để tự quyết định và học từ những sai lầm.
Quân Trung Quốc dĩ nhiên sẽ chiến đấu nếu được lệnh tấn công Đài Loan, ngay cả khi chưa hoàn toàn sẵn sàng, đặc biệt khi Bắc Kinh nhận thấy Đài Loan tiến tới độc lập hoàn toàn. Tuy nhiên, Tập chưa thể động binh, ít nhất thời điểm này. Cuộc xâm lược thảm khốc của Vladimir Putin vào Ukraine đã cho thế giới thấy rằng sức mạnh quân sự không phải là yếu tố bảo đảm chiến thắng trước một kẻ thù nhỏ hơn nhưng “lì đòn.” Hơn nữa, dù thắng hay thua, một cuộc chiến với Đài Loan chắc chắn sẽ tàn phá kinh tế Trung Quốc, vốn đang đối mặt tình trạng tăng trưởng chậm và còn đương đầu cuộc chiến thương mại với Mỹ.
Dù thế nào, đó là vài nhận định dựa vào thực tế. Tương lai có thể khác. Mức độ rủi ro xảy ra một cuộc xâm lược Đài Loan vẫn còn đó. Thời điểm này là cơ hội để Đài Loan củng cố quốc phòng. Ngoài ra, điều lo ngại hiện tại của Đài Loan không chỉ là Trung Quốc mà còn là thái độ của Washington. Liệu Trump có bảo vệ Đài Loan – nếu Trung Quốc xâm lược – là câu hỏi ám ảnh âm ỉ khôn nguôi của giới lãnh đạo hòn đảo này
Tập Cận Bình duyệt binh Quân Giải Phóng Nhân Dân Trung Quốc hồi Tháng Sáu, 2017, tại Hồng Kông. (Hình minh họa: Anthony Wallace/AFP via Getty Images)Chuyện gì đang xảy ra trong hàng ngũ chóp bu quân đội?
Hai năm qua – tính đến Tháng Bảy, 2025, hai bộ trưởng Quốc Phòng và loạt sĩ quan cấp cao của Quân Giải Phóng Nhân Dân (PLA) đã bị “hổ đầu trảm,” trong đó có cả các ông tướng cấp cao của Lực Lượng Hỏa Tiễn, đơn vị kiểm soát vũ khí nguyên tử. Hàng loạt cái đầu “lớn, nhỏ” tiếp tục rơi dưới bảo đao của Tập Cận Bình. Người bị “chém” gần đây nhất là Thượng Tướng Hà Vệ Đông (He Weidong), nhân vật số hai trong quân đội; ủy viên Bộ Chính Trị Trung Ương Đảng khóa XX, phó chủ tịch Quân Ủy Trung Ương – tức chỉ đứng sau Chủ Tịch Quân Ủy Trung Ương Tập Cận Bình.
Tướng Hà Vệ Đông chính là người (được cho là) lập kế hoạch cho đại chiến dịch quân sự xâm lược Đài Loan. Nhiều tháng nay, Hà Vệ Đông đã biến mất một cách bí ẩn. Giới quan sát tin rằng Tướng Hà đã bị thanh trừng trong một vụ tham nhũng nghiêm trọng. Được xem là cánh tay phải của Chủ Tịch Tập, Hà Vệ Đông luôn hiện diện cạnh Tập Cận Bình trong các sự kiện quan trọng. Hai người từng gắn bó với nhau từ những ngày “đồng cam cộng khổ” ở tỉnh ven biển Phúc Kiến.
Ngày 27 Tháng Ba, trong một cuộc họp báo, khi được hỏi về sự vắng mặt bất thường của Hà Vệ Đông trong sinh hoạt chính trị Trung Quốc, phát ngôn nhân Bộ Quốc Phòng Ngô Khiêm (Wu Qian) cho biết: “Không có thông tin nào về vấn đề này và chúng tôi không biết về vụ việc này.”
“Rõ ràng việc vắng mặt một phó chủ tịch Quân Ủy Trung Ương có ý nghĩa quan trọng về mặt biểu tượng,” nhận định của James Char, chuyên gia về PLA và là trợ lý giáo sư tại Trường Nghiên Cứu Quốc Tế S. Rajaratnam ở Singapore. Trong thế giới chính trị Trung Quốc luôn bị bưng bít, giới quan sát chỉ có thể dựa vào những “tín hiệu bí ẩn” liên quan hoạt động truyền thống và nghi thức của Đảng ******** để diễn giải những gì đang diễn ra trong hậu trường. Dân tình nói đùa là phép “bói lá trà.”
Trung Quốc liên tục tổ chức tập trận sát nách Đài Loan. Giữa Tháng Ba, 2025, các lực lượng hỗn hợp của Bộ Tư Lệnh Chiến Khu Đông đã thực hiện tập trận quanh Đài Loan trong hai ngày liên tiếp, thử nghiệm khả năng phong tỏa hòn đảo này, mô phỏng các cuộc tấn công vào loạt cảng và cơ sở hạ tầng quan trọng. Thậm chí họ thực hiện tập trận các cuộc tấn công hỏa lực tầm xa. Chỉ huy Bộ Tư Lệnh Chiến Khu Đông từ năm 2019 đến năm 2022 chính là Hà Vệ Đông. Bộ Tư Lệnh Chiến Khu Đông từng tổ chức các cuộc tập trận lớn và bắn hỏa tiễn quanh Đài Loan vào Tháng Tám, 2022, nhằm dằn mặt Mỹ sau chuyến công du Đài Bắc của Chủ Tịch Hạ Viện Nancy Pelosi.
Tình trạng tham nhũng trong hàng ngũ sĩ quan cấp cao luôn là vấn đề nhức đầu đối với Tập Cận Bình. Khi bắt đầu nhiệm kỳ ba năm 2022, Tập đã đưa sáu người trung thành vào Quân Ủy Trung Ương. Thời điểm hiện tại, một trong số đó đã bị khai trừ đảng vì tội tham nhũng; một người khác bị “treo lon” để “phục vụ công tác điều tra;” và người thứ ba là Hà Vệ Đông.
Bất chấp thái độ quyết liệt và thậm chí sự ra đòn tàn bạo của Tập, trong chương trình cải tổ toàn diện PLA, với việc đưa những người trung thành “đáng tin cậy nhất” vào các vị trí cao nhất, Tập vẫn chìm sâu trong cuộc chiến chống tham nhũng. Không chỉ tham nhũng, đó còn là sự bất trung. Kể từ Hè 2023, hơn một chục nhân vật cấp cao trong bộ máy quốc phòng đã bị tước lon.
Sự hỗn loạn trong hàng ngũ cấp cao PLA đặt ra câu hỏi về khả năng của Tập Cận Bình trong việc dứt điểm nạn tham nhũng có hệ thống trong quân đội. Quan trọng hơn, nếu cứ như thế thì chừng nào mới có thể “tăng cường khả năng sẵn sàng chiến đấu”?
Việc liên tục loại bỏ những sĩ quan cấp cao, cũng như mức độ tham nhũng lan tràn đến tận cấp cao nhất, chắc chắn tác động đến tinh thần “anh em binh sĩ” PLA. Cần nói thêm, việc một phó chủ tịch Quân Ủy Trung Ương bị “chém” không là chuyện nhỏ. Lần “gần nhất” mà sự kiện tương tự xảy ra là cách đây hơn ba thập niên, khi Tổng Bí Thư Triệu Tử Dương bị lật đổ trong vụ Thiên An Môn 1989.
Chừng nào súng nổ?
Quân đội Trung Quốc đã tiến một chặng dài. Từng là một đội quân nhếch nhác và lạc hậu, giờ đây họ là lực lượng vũ trang lớn nhất thế giới, thậm chí có thể sánh ngang Mỹ về sức mạnh Không Quân, Hải Quân và Hỏa Tiễn. Tuy nhiên, chỉ súng ống, đạn pháo, máy bay hoặc tàu chiến thì chưa thể chắc ăn giành chiến thắng. Hiệu quả quân sự phụ thuộc nhiều vào khả năng lãnh đạo chiến trường, với những chỉ huy giàu kinh nghiệm có thể đưa ra những quyết định khó khăn trong tích tắc. Trong khi đó, quân đội Trung Quốc không hề “đấm đá” gì kể từ năm 1979, và thế hệ sĩ quan Trung Quốc ngày nay, không như tướng lĩnh Mỹ và Nga, không có chút kinh nghiệm chiến trường nào.
Vấn đề sâu xa hơn nữa là Chủ Tịch Tập lẫn bộ máy đảng dường như không thể kiểm soát tuyệt đối được quân đội. Không như quân đội Hoa Kỳ, nơi quân nhân tuyên thệ trung thành với Hiến Pháp và được cho là phi chính trị, PLA là quân đội của đảng. Tướng tá và lính tráng phải tuyên thệ trung thành với đảng. Bản thân họ đều là đảng viên. Họ phải tuân lệnh của Chủ Tịch Tập với tư cách là người đứng đầu đảng kiêm chủ tịch Quân Ủy Trung Ương.
Về lý thuyết, họ chịu sự kiểm soát chặt chẽ của đảng; tuy nhiên, thực tế không phải vậy. PLA, gồm Lục Quân, Hải Quân và Không Quân, chiếm một vị trí quyền lực bao trùm ở Trung Quốc. Mao Trạch Đông từng nói: “Quyền lực chính trị đến từ nòng súng.” Vị thế của quân đội khiến các nhà lãnh đạo đảng trao cho quân đội mức tự chủ cao nhằm đổi lại sự trung thành. Về cơ bản, đảng cho phép quân đội tự kiểm soát. Nói cách khác, quân đội luôn được biệt đãi và nuông chiều.
Khi chi tiêu quân sự tăng vọt, cơ hội kiếm chác từ tham nhũng tăng theo. Nhiều thế hệ lãnh đạo đảng – bản thân cũng “đớp chác” không kém – đã làm ngơ văn hóa tham nhũng trong quân đội. Khi lên nắm quyền năm 2012, Tập Cận Bình bắt đầu mạnh tay. Ông cũng tiến hành tái cấu trúc lực lượng vũ trang với mức độ qui mô nhất kể từ thời Mao.
Tuy nhiên, tham nhũng đã bén rễ quá sâu. Tập không thể kiểm soát được mọi thứ như ông muốn. Thách thức lớn nhất của Tập Cận Bình là một mặt cần sự hậu thuẫn quân đội để củng cố và duy trì quyền lực; một mặt muốn làm trong sạch quân đội. Nếu xử nặng tay thì ông đánh mất sự trung thành. Cần biết, những sĩ quan cao cấp bị hạ bệ trong hai năm qua đều là những kẻ do chính Tập bổ nhiệm.
Ngoài ra, một vấn đề quan trọng nữa là sự can thiệp của chính trị vào quân đội. Sĩ quan và binh lính phải dành nhiều thời gian cho việc nhồi sọ chính trị, trong đó có cả việc nghiên cứu những phát biểu của Tập. Các chính ủy phải “gác cổng tư tưởng” nhằm bảo đảm rằng những mệnh lệnh của đảng luôn được tuân theo. Điều này làm chậm quá trình ra quyết định và kìm hãm sáng kiến cá nhân. Trong khi đó, ở các nước dân chủ, giới sĩ quan có nhiều quyền tự do hơn để tự quyết định và học từ những sai lầm.
Quân Trung Quốc dĩ nhiên sẽ chiến đấu nếu được lệnh tấn công Đài Loan, ngay cả khi chưa hoàn toàn sẵn sàng, đặc biệt khi Bắc Kinh nhận thấy Đài Loan tiến tới độc lập hoàn toàn. Tuy nhiên, Tập chưa thể động binh, ít nhất thời điểm này. Cuộc xâm lược thảm khốc của Vladimir Putin vào Ukraine đã cho thế giới thấy rằng sức mạnh quân sự không phải là yếu tố bảo đảm chiến thắng trước một kẻ thù nhỏ hơn nhưng “lì đòn.” Hơn nữa, dù thắng hay thua, một cuộc chiến với Đài Loan chắc chắn sẽ tàn phá kinh tế Trung Quốc, vốn đang đối mặt tình trạng tăng trưởng chậm và còn đương đầu cuộc chiến thương mại với Mỹ.
Dù thế nào, đó là vài nhận định dựa vào thực tế. Tương lai có thể khác. Mức độ rủi ro xảy ra một cuộc xâm lược Đài Loan vẫn còn đó. Thời điểm này là cơ hội để Đài Loan củng cố quốc phòng. Ngoài ra, điều lo ngại hiện tại của Đài Loan không chỉ là Trung Quốc mà còn là thái độ của Washington. Liệu Trump có bảo vệ Đài Loan – nếu Trung Quốc xâm lược – là câu hỏi ám ảnh âm ỉ khôn nguôi của giới lãnh đạo hòn đảo này
