Johnny Lê Nữu Vượng
Già làng
Xung đột biên giới Thái Lan - Campuchia, đặc biệt xoay quanh khu vực đền Preah Vihear, là một vấn đề lịch sử kéo dài hàng thế kỷ, bắt nguồn từ tranh chấp lãnh thổ và bản đồ thời thuộc địa, xung đột này và khó khăn của Campuchia khi nằm giữa lằn ranh ảnh hưởng của Thái Lan và Việt Nam:
Xung đột Thái Lan - Campuchia
1. Nguồn gốc lịch sử:
- Tranh chấp tập trung vào khu vực đền Preah Vihear, được xây dựng từ thế kỷ 11 bởi Đế quốc Khmer, nằm ở biên giới giữa tỉnh Preah Vihear (Campuchia) và tỉnh Sisaket (Thái Lan).
- Năm 1962, Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ) phán quyết đền thuộc Campuchia dựa trên bản đồ năm 1907, nhưng Thái Lan không rút quân khỏi các khu vực lân cận, làm dấy lên căng thẳng kéo dài.
- Căng thẳng leo thang từ năm 2008 khi UNESCO công nhận đền Preah Vihear là di sản thế giới, khiến Thái Lan lo ngại mất quyền kiểm soát các khu vực xung quanh.
2. Các đợt xung đột gần đây:
- Từ năm 2008 đến 2011, các vụ đụng độ vũ trang xảy ra, khiến hàng chục người thiệt mạng (khoảng 20 người mỗi bên, chủ yếu là binh sĩ) và hàng chục ngàn dân thường phải sơ tán.
- Năm 2025, xung đột bùng phát trở lại sau vụ đấu súng ngày 28/5 tại khu vực Tam Giác Ngọc (Chong Bok), khiến một binh sĩ Campuchia thiệt mạng.
- Thái Lan đóng cửa biên giới và hạn chế giao thương, gây áp lực kinh tế lên Campuchia, trong khi Campuchia điều động lực lượng tinh nhuệ (Đoàn Cận vệ BHQ) đến biên giới.
3. Nguyên nhân sâu xa:
- Chính trị nội bộ: Ở Thái Lan, các lực lượng bảo thủ và dân tộc chủ nghĩa thường lợi dụng tranh chấp để gây áp lực lên chính phủ, đặc biệt dưới thời Thủ tướng Paetongtarn Shinawatra.
- Chủ nghĩa dân tộc: Cả hai bên đều nhạy cảm với vấn đề chủ quyền, được khuếch đại bởi mạng xã hội và truyền thông, khiến thỏa hiệp trở nên khó khăn.
- Thiếu cơ chế giải quyết: Việc không có bản đồ biên giới thống nhất và sự thất bại của các cuộc đàm phán song phương (qua Ủy ban Biên giới Chung - JBC) làm tăng nguy cơ leo thang.
4. Tác động khu vực:
- Xung đột thử thách sự đoàn kết của ASEAN, khi Campuchia muốn giải quyết qua tổ chức này, nhưng Thái Lan khăng khăng coi đây là vấn đề song phương.
- Các bên thứ ba như Trung Quốc (hỗ trợ quân sự cho Campuchia) và Mỹ (đồng minh của Thái Lan) có thể làm phức tạp tình hình nếu can thiệp sâu hơn.
Khó khăn của Campuchia khi kẹt giữa Việt Nam và Thái Lan
1. Vị trí địa chính trị nhạy cảm:
- Campuchia nằm giữa hai quốc gia mạnh hơn về kinh tế và quân sự: Thái Lan (đồng minh của Mỹ) và Việt Nam (có quan hệ gần gũi với Trung Quốc). Điều này khiến Campuchia phải cân bằng lợi ích giữa hai láng giềng để tránh bị kẹt trong các cuộc đối đầu khu vực.
- Lịch sử cho thấy Campuchia thường xuyên là chiến trường tranh chấp ảnh hưởng giữa Thái Lan và Việt Nam, từ thời Chân Lạp (thế kỷ 17-18) đến các cuộc chiến hiện đại.
2. Áp lực từ Việt Nam:
- Quan hệ lịch sử với Việt Nam phức tạp, đặc biệt sau khi Việt Nam lật đổ chế độ Khmer Đỏ năm 1979. Một số nhóm dân tộc chủ nghĩa ở Campuchia vẫn coi Việt Nam là mối đe dọa, cáo buộc Việt Nam có ý định "bành trướng".
- Các vấn đề biên giới chưa giải quyết, như vùng biển chồng lấn ở Vịnh Thái Lan, làm tăng căng thẳng.
- Trong nội bộ, các phe phái chính trị Campuchia thường sử dụng hình ảnh Việt Nam như "con dê tế thần" để kích động tinh thần dân tộc, nhưng điều này có nguy cơ gây xung đột không mong muốn.
3. Áp lực từ Thái Lan:
- Thái Lan có lợi thế kinh tế vượt trội, với thương mại biên giới trị giá 170 tỷ baht mỗi năm, gây áp lực lớn khi Thái Lan đóng cửa khẩu hoặc hạn chế giao thương.
- Các vụ xâm phạm lãnh thổ, như cáo buộc máy bay không người lái Thái Lan xâm nhập không phận, làm gia tăng căng thẳng.
- Hun Sen, một nhân vật quyền lực, liên tục kêu gọi dân chúng "chống Thái Lan xâm lược", làm tăng nguy cơ đụng độ vũ trang.
4. Thách thức nội tại của Campuchia:
- Quân sự yếu thế: Mặc dù nhận hỗ trợ từ Trung Quốc, quân đội Campuchia vẫn nghèo và phụ thuộc vào đóng góp dân sự, như lời kêu gọi "góp gạo nuôi quân" của Hun Sen.
- Chính trị nội bộ: Hun Sen và con trai Hun Manet (Thủ tướng) phải đối mặt với áp lực dân tộc chủ nghĩa, khiến việc nhượng bộ trong đàm phán với Thái Lan trở nên khó khăn.
- Kinh tế phụ thuộc: Campuchia phụ thuộc vào thương mại với Thái Lan, và việc đóng cửa biên giới gây tổn thất lớn (ước tính 500 triệu baht/ngày).
5. Cân bằng ngoại giao:
- Campuchia tìm cách dựa vào Trung Quốc để tăng cường sức mạnh quân sự và kinh tế, nhưng điều này có thể làm mất lòng Mỹ và Thái Lan.
- Quan hệ với Việt Nam mang tính chiến lược, nhưng lịch sử và tâm lý dân tộc chủ nghĩa khiến Campuchia thận trọng, tránh bị coi là "phụ thuộc" vào Việt Nam.
