Carl Jung: nhận diện kẻ tự luyến

1. Carl Jung và cái nhìn về “tự luyến”
Carl Jung không bàn về “rối loạn nhân cách tự luyến” (narcissistic personality disorder) như trong phân loại tâm thần học hiện đại (DSM-5), nhưng ông đề cập nhiều đến narcissism như một hiện tượng tâm lý phổ quát.

• Theo Jung, tự luyến là một giai đoạn bình thường trong sự phát triển bản ngã (ego development), khi cá nhân còn tập trung quá nhiều vào bản thân, chưa phân biệt rõ cái Tôi (ego) với cái Toàn thể (Self).
• Nếu dừng lại ở giai đoạn này, con người sẽ sống trong cấu trúc tâm lý khép kín, thiếu sự kết nối với vô thức tập thể và thế giới bên ngoài.

2. “Cấu trúc tự xây dựng” của người tự luyến
Jung cho rằng người tự luyến thường:

• Xây dựng một hình ảnh bản thân lý tưởng hóa (persona hoặc ego-inflation) để che giấu sự trống rỗng, yếu kém bên trong.
• Tách rời khỏi Self (tự ngã đích thực): Họ sống trong ảo tưởng tự tạo, coi đó là “trung tâm”, thay vì kết nối với cái Toàn thể của tâm hồn.
• Tạo ra một thế giới nội tại mang tính phòng vệ: giống như một “cấu trúc giả” (false self), nhằm bảo vệ bản thân khỏi cảm giác bất toàn.

Nói cách khác, theo ngôn ngữ Jung, “kẻ tự luyến” đã đồng nhất bản ngã (ego) với hình ảnh bản thân lý tưởng, và từ chối tiến trình cá nhân hóa (individuation) – tức hành trình dung hòa giữa ý thức và vô thức để đạt tới Self.
3. Ý nghĩa trong tiến trình phát triển tâm lý

• Ở mức lành mạnh: Tự luyến giúp trẻ nhỏ và thanh thiếu niên củng cố cảm giác bản thân, hình thành lòng tự trọng.
• Ở mức bệnh lý: Khi cá nhân không thoát ra khỏi giai đoạn này, họ “kẹt” trong ego inflation, khiến nhân cách méo mó, không bao giờ chạm tới Self.

Jung coi đây là sự dừng lại trong hành trình cá nhân hóa, làm cho con người bị giam giữ trong cái “Tôi giả tạo” thay vì phát triển thành bản thể toàn diện.
3. Đánh mất nam tính, nữ tính trong các cấu trúc

Khi một người phụ nữ chối bỏ hoặc kìm nén nữ tính tự nhiên (anima qualities: trực giác, cảm xúc, nuôi dưỡng, hòa hợp), phần Animus (nam tính) bóng tối trong vô thức sẽ trỗi dậy

Lúc đó, thay vì trở thành một dạng “nam tính trưởng thành” (độc lập, sáng suốt, mạnh mẽ), họ lại biểu hiện ra ngoài như phiên bản méo mó nhất của nam tính: Hay tranh cãi, khăng khăng lý lẽ như “giọng đàn ông trong đầu”.Thái độ phán xét, cứng nhắc, thiếu sự lắng nghe. Quyền lực biểu hiện không qua sáng tạo, mà qua kiểm soát, áp đặt, độc đoán.

Jung gọi đây là “Animus bị chiếm hữu” (possessed by the Animus) – một dạng méo mó, làm nữ giới trở nên xa lạ với chính bản chất của mình.

Trong ngôn ngữ Jung, “đánh mất nam tính và nữ tính” chính là việc không dung hòa và tích hợp Anima/Animus vào cấu trúc tâm lý. Ở những người tự luyến, điều này thường nghiêm trọng hơn vì bản ngã của họ “phồng to”, sống trong một cấu trúc giả, khiến cho nguyên mẫu đối cực bị loại bỏ hoặc méo mó. Kết quả là sự mất cân bằng, ngăn chặn tiến trình cá nhân hóa, và một đời sống tâm hồn nghèo nàn.