Johnny Lê Nữu Vượng
Già làng
Ông Huy lấy TP Huế làm ví dụ, nơi người dân dựa vào độ cao của Đập Đá – đập tràn hơn 100 năm tuổi ngăn mặn xâm nhập sông Hương – để nhận biết mức lũ. Khi nước dâng ngang công trình này, những vùng thấp trũng trong nội ô sẽ kịp kê cao đồ đạc, đưa ra phương án di dời người dân.
Cả đêm vật lộn với lũ, chị Nguyễn Thị Phương, 35 tuổi, thôn Mỹ Điền, xã Hòa Thịnh, một tay ôm đứa nhỏ, tay còn lại luồn qua mái ngói, kéo đứa lớn để không chìm trong nước.
"Có lúc tôi nghĩ chỉ giữ được đứa nhỏ", người mẹ hai con nhớ lại đêm kinh hoàng từ tối 19/11 đến rạng sáng hôm sau. Chồng đi làm xa, ba mẹ con chị Phương sống trong căn nhà cấp 4 ở hạ lưu sông Ba (Đà Rằng). Trước đó, chị nhận thông báo về mưa, lũ qua nhóm Zalo của khu dân cư. Chiều 19/11, điện mất, mạng Internet và sóng điện thoại chập chờn, khiến chị gần như không theo kịp các tin nhắn mới.
Cùng thời điểm, khu vực mưa rất lớn, thủy điện Sông Ba Hạ cách Hòa Thịnh gần 60 km xả lũ kỷ lục 16.100 m3/s. Lượng nước trong một giây đủ làm đầy khoảng 80 căn nhà rộng hơn 50 m2, cao tầm 4 m như của chị Phương. Tuy nhiên, chị không hình dung được mức độ nguy hiểm, chỉ kê đồ dễ hư lên cao hơn đầu gối và chuẩn bị thức ăn cho 1-2 ngày.
Chiều cùng ngày, nước bò vào phòng khách, ngập lút đồ đạc. Nghĩ nước sẽ rút như mọi năm, chị chưa quá lo. Nhưng càng về đêm, nước càng dâng nhanh. Gần nửa đêm, nước ngập qua bộ ghế phòng khách, chị vội bế hai con lên dầm nhà – phần khung sắt dưới mái ngói. Song đây vẫn chưa phải đỉnh lũ, dòng nước tiếp tục dâng, nhấn chìm cả phần khung.
Xem toàn màn hình
Chị Nguyễn Thị Phương trong căn nhà nơi ba mẹ con kẹt từ tối 19/11 khi nước dâng cao. Ảnh: Đình Văn
Giữa đêm tối, mưa như trút, rét buốt, ba mẹ con chị Phương ôm nhau vắt vẻo trên thanh sắt. Rạng sáng, chị tháo ngói, đẩy con trai lên mái rồi chui theo. Sức yếu, chị không kéo được con gái lên. Nước tiếp tục dâng, ngập tới cổ con, chị gồng sức giữ chặt tay con để không bị nhấn chìm, đồng thời cố hét lớn cầu cứu.
Tiếng kêu cứu được hai anh em Huỳnh Thanh Viên (48 tuổi), Huỳnh Thanh Khánh (50 tuổi) và trưởng thôn Trần Nhật Phú (55 tuổi) nghe thấy. Họ chèo ghe đến đưa ba mẹ con vào trú tạm trong nhà ba tầng gần đó. Bên dưới, nước vẫn cuộn xiết bao quanh ngôi nhà. Nhiều người dân trong thôn cũng bị "mắc kẹt" chờ lực lượng tiếp tế đến sáng hôm sau.
Ba mẹ con chị Phương thuộc hàng nghìn người ở rốn lũ Đăk Lăk không kịp di dời khi trận lũ lịch sử "50 năm có một" ập tới. Tại xã Hòa Thịnh, sáng 21/11, lãnh đạo xã báo cáo riêng thôn Phú Phong có khoảng 1.000 người bị kẹt nhiều ngày; thôn Phú Mỹ, Mỹ Điền... còn hàng nghìn hộ bị cô lập.
Đến trưa 24/11, toàn xã ghi nhận 4.820/8.255 nhà ngập hoàn toàn; 25 người chết, chiếm gần 40% số nạn nhân toàn tỉnh.
Ông Lê Chí Hoại, Chủ tịch UBND xã Hòa Thịnh, cho biết từ 16/11, sau khi nhận công điện của tỉnh, xã đã huy động khoảng 300 người trong đó có công an, quân đội để ứng phó. Sáng trước đỉnh lũ, địa phương di tản 500 người ở vùng trũng, nhà tạm về hội trường xã và nhà di tích. Tuy vậy, đợt lũ này dâng 4-5 m, gấp ba lần đỉnh lũ lịch sử năm 1993, gây khó cho tiếp cận, giải cứu người mắc kẹt.
Nhiều năm gắn bó với địa bàn, ông phân tích mưa lớn kéo dài 6 ngày, đỉnh điểm hôm 19/11 trùng thời gian thủy điện Sông Ba Hạ xả lũ kỷ lục, các hồ thủy lợi vượt sức chứa. Địa hình vùng trũng khiến nước dâng cực nhanh, lại lên vào ban đêm, khiến nhiều hộ không kịp trở tay dù đã được cảnh báo trước.
Mưa lớn ở phía đông Đăk Lăk (Phú Yên cũ) được Đài Khí tượng Thủy văn Khánh Hòa nêu trong các bản tin dự báo. Từ 15 đến 21/11, khu vực này mưa 500-1.200 mm; riêng Sông Hinh đạt 1.861 mm, Hòa Mỹ Tây 1.575 mm, Sơn Long 1.363 mm. Phía tây tỉnh mưa 150-400 mm, một số nơi cao hơn như M’Đrăk 805 mm, Hòa Phong 434 mm.
Cơ quan khí tượng đánh giá Đăk Lăk ở mức rủi ro thiên tai cấp 4 – mức rất cao, tương đương lũ đặc biệt lớn hoặc bão cấp 13-14.
Người dân ở xã Hòa Xuân dỡ ngói chờ giải cứu vào sáng 20/11. Ảnh: Minh Bằng
Khu vực ngập gần sông, suối và địa hình chia cắt gây khó cho cứu hộ. Ông Hoàng Anh Tuấn, Chủ tịch UBND xã Hòa Xuân (giáp Hòa Thịnh, nơi có 8 người thiệt mạng trong lũ), cho biết có thời điểm nước dâng nhanh, chảy xiết, nhiều điểm trong xã còn bị cô lập. Dòng chảy mạnh khiến canô dễ lật, buộc xã phải nhờ phường Hòa Hiệp hỗ trợ từ hướng biển.
Anh Trần Quốc Trúc (nhóm cứu hộ Người lái đò) kể khi các tin nhắn cầu cứu dội về, nhóm anh quyết định lái 5 canô và xuồng đi cứu người. Vốn làm dịch vụ du lịch với canô, môtô nước chuyên nghiệp, anh có kinh nghiệm sông nước, từng được tập huấn cứu hộ, song lần vào tâm lũ này không dễ dàng.
"Nước chảy rất xiết và sóng đánh mạnh, chỉ canô công suất lớn mới có thể tiến vào tâm lũ", Trúc mô tả. Đêm 19 và 20/11, thử thách lớn nhất đối với anh không chỉ dòng nước mênh mông, nhiều hàng dây điện, rào thép nhọn nhà dân là những cạm bẫy ẩn dưới mặt nước đục ngầu. Một canô composite của đội đã bị sóng đánh úp tan khi va vào trụ điện, phải bỏ lại hiện trường.
Theo Chủ tịch xã Hòa Xuân, thời điểm giữa đỉnh lũ, thông tin ở đây còn bị gián đoạn, sóng điện thoại chập chờn càng cản trở điều hành. "Muốn gọi phải leo lên sân thượng trụ sở, nói mà bên kia nghe câu được câu mất", ông Tuấn nói.
Lãnh đạo xã Hoà Thịnh cho hay vào đêm nước lên cao, phần lớn các hộ chỉ còn người già, phụ nữ và trẻ em. Thanh niên và đàn ông trong nhà đều đi làm thuê, hái cà phê ở vùng lân cận, không có người xử lý khi tình huống nguy cấp xảy ra.
Điểm hạn chế là các địa phương thiếu phương tiện cứuhộ. Chủ tịch xã Hòa Thịnh cho biết tối 19/11 đến rạng sáng hôm sau, mực nước từ 1-2 m dâng lên 5 m, nhiều nhà cấp bốn bị nhấn chìm, người dân phải tháo ngói leo lên mái kêu cứu. Lúc này xã chỉ có vài vỏ lãi, không thể tiếp cận người bị nạn.
Vài giờ sau, canô của công an và quân đội mới chi viện nhưng chỉ khoảng 10 chiếc, trong khi số người cần giải cứu rất lớn. "Chúng tôi chỉ tiếp cận được khu vực gần đường lớn, chưa thể vào sâu các vùng trũng trong thôn", ông Hoại nói.
Tình trạng thiếu phương tiện cũng xảy ra tại xã Hòa Xuân. Thời điểm lũ lên, xã chỉ có một canô của công an; hai canô của biên phòng vốn quen hoạt động ngoài biển nên di chuyển trong vùng nước xiết rất khó khăn.
Để kịp di dời dân, xã thuê thêm canô từ địa phương lân cận, huy động từ các tổ chức, cá nhân. Có canô rồi lại xã phải tìm xe cẩu để đưa vào vùng ngập sâu. Việc thuê và chờ vận chuyển khiến công tác giải cứu chậm trễ. Xuồng nhỏ trong dân cũng rất ít, chỉ đi lại được trong các hẻm, không đáp ứng cứu hộ diện rộng.
Nước ngập ngang mái nhà ở xã Hòa Thịnh ngày 20/11. Ảnh: Nam Phát
Thạc sĩ Lê Thị Xuân Lan, nguyên phó phòng Dự báo Đài Khí tượng thủy văn Nam Bộ, nhận định cơ quan khí tượng cảnh báo rủi ro thiên tai cấp 4, nhưng thực tế lũ có thể đã chạm mức cao nhất - cấp 5 (mức thảm họa).
Theo chuyên gia, đặc thù sông ngòi miền Trung ngắn, dốc, lòng sông hẹp nên mưa lớn tất yếu gây lũ. Tuy vậy nếu chỉ là lũ tự nhiên do mưa, nước sẽ lên nhanh nhưng vẫn trong tầm kiểm soát. Thực tế vừa qua, nước lũ dâng với tốc độ "khủng khiếp" do thủy điện xả lũ khiến người dân không kịp trở tay. "Thiên tai, kể cả nhân tai đã xảy ra ở miền Trung những ngày qua", bà nói.
Chuyên gia cho rằng trong tình huống "thiên tai ngoài sức tưởng tượng, vượt tầm kiểm soát", khó có sự phối hợp hoàn hảo giữa các cơ quan để giúp dân thoát rốn lũ. Trong rủi ro này, toàn bộ hệ thống phòng chống thiên tai phải ở trạng thái "báo động đỏ", huy động trực thăng, tàu thuyền tiếp cận rốn lũ nhanh nhất cứu dân.
Bà Lan cho rằng phương thức cảnh báo thiên tai cần được cải thiện. Khi mưa lũ gây mất điện, gián đoạn Internet, các ứng dụng gần như không còn tác dụng. Thay vào đó, tin nhắn SMS tự động qua mạng viễn thông có thể gửi cảnh báo sớm đến toàn bộ người dân vùng nguy cơ, như Nhật Bản áp dụng khi cảnh báo động đất.
Người dân cũng cần được phổ cập kỹ năng sinh tồn. Các địa phương nên biên soạn "cẩm nang sống sót" dạng tờ rơi, phát đến từng hộ dân, hướng dẫn ứng phó bão, lũ, sạt lở để chủ động xử lý khi lực lượng chức năng chưa thể tiếp cận.
Bà Lan nhấn mạnh, ngay cả khi trễ, cần rà soát tất cả thủy điện và công khai trung thực số liệu xả lũ vừa qua để rút kinh nghiệm. "Nếu các con số không rõ ràng hoặc không đúng, chúng ta sẽ không rút ra được điều gì", bà nói. Bà kiến nghị tăng đầu tư cho mạng lưới trạm quan trắc khí tượng thủy văn, đặc biệt tại các khu vực có thủy điện, nhằm nâng độ chính xác của các mô hình dự báo trong tương lai.
Liên quan đến việc cảnh báo, chuyên gia thời tiết Nguyễn Ngọc Huy cho biết hiện nay thông tin về mưa lũ được quy định theo luật phòng chống thiên tai, dựa trên lượng mưa, khối lượng nước xả từ các thủy điện và mức báo lũ. Tuy nhiên, các số liệu này khó giúp người dân hình dung mức nước sẽ dâng đến đâu.
Ông dẫn chứng hôm 19/11, khi thủy điện Sông Ba Hạ xả 16.100 m3/s, trên mức báo động 3 là 5,81 m, người dân rốn lũ Phú Yên không thể hình dung nhà sẽ ngập như thế nào. Vì vậy, thông báo mức độ ngập cần trực quan, dễ hình dung, ví dụ dựa vào mặt đường, quốc lộ hoặc công trình nổi tiếng làm mốc để người dân chủ động phòng tránh.
Ông Huy lấy TP Huế làm ví dụ, nơi người dân dựa vào độ cao của Đập Đá – đập tràn hơn 100 năm tuổi ngăn mặn xâm nhập sông Hương – để nhận biết mức lũ. Khi nước dâng ngang công trình này, những vùng thấp trũng trong nội ô sẽ kịp kê cao đồ đạc, đưa ra phương án di dời người dân.
Ở các tỉnh thường xuyên lũ lụt, ông khuyến cáo lắp các cột bão lũ tại từng khu dân cư, thôn, ấp, hiển thị mức nước dâng để người dân đối chiếu với nhà ở. "Càng cụ thể, gần gũi, người dân càng dễ chủ động phòng tránh", ông nói.
Cả đêm vật lộn với lũ, chị Nguyễn Thị Phương, 35 tuổi, thôn Mỹ Điền, xã Hòa Thịnh, một tay ôm đứa nhỏ, tay còn lại luồn qua mái ngói, kéo đứa lớn để không chìm trong nước.
"Có lúc tôi nghĩ chỉ giữ được đứa nhỏ", người mẹ hai con nhớ lại đêm kinh hoàng từ tối 19/11 đến rạng sáng hôm sau. Chồng đi làm xa, ba mẹ con chị Phương sống trong căn nhà cấp 4 ở hạ lưu sông Ba (Đà Rằng). Trước đó, chị nhận thông báo về mưa, lũ qua nhóm Zalo của khu dân cư. Chiều 19/11, điện mất, mạng Internet và sóng điện thoại chập chờn, khiến chị gần như không theo kịp các tin nhắn mới.
Cùng thời điểm, khu vực mưa rất lớn, thủy điện Sông Ba Hạ cách Hòa Thịnh gần 60 km xả lũ kỷ lục 16.100 m3/s. Lượng nước trong một giây đủ làm đầy khoảng 80 căn nhà rộng hơn 50 m2, cao tầm 4 m như của chị Phương. Tuy nhiên, chị không hình dung được mức độ nguy hiểm, chỉ kê đồ dễ hư lên cao hơn đầu gối và chuẩn bị thức ăn cho 1-2 ngày.
Chiều cùng ngày, nước bò vào phòng khách, ngập lút đồ đạc. Nghĩ nước sẽ rút như mọi năm, chị chưa quá lo. Nhưng càng về đêm, nước càng dâng nhanh. Gần nửa đêm, nước ngập qua bộ ghế phòng khách, chị vội bế hai con lên dầm nhà – phần khung sắt dưới mái ngói. Song đây vẫn chưa phải đỉnh lũ, dòng nước tiếp tục dâng, nhấn chìm cả phần khung.
Chị Nguyễn Thị Phương trong căn nhà nơi ba mẹ con kẹt từ tối 19/11 khi nước dâng cao. Ảnh: Đình Văn
Giữa đêm tối, mưa như trút, rét buốt, ba mẹ con chị Phương ôm nhau vắt vẻo trên thanh sắt. Rạng sáng, chị tháo ngói, đẩy con trai lên mái rồi chui theo. Sức yếu, chị không kéo được con gái lên. Nước tiếp tục dâng, ngập tới cổ con, chị gồng sức giữ chặt tay con để không bị nhấn chìm, đồng thời cố hét lớn cầu cứu.
Tiếng kêu cứu được hai anh em Huỳnh Thanh Viên (48 tuổi), Huỳnh Thanh Khánh (50 tuổi) và trưởng thôn Trần Nhật Phú (55 tuổi) nghe thấy. Họ chèo ghe đến đưa ba mẹ con vào trú tạm trong nhà ba tầng gần đó. Bên dưới, nước vẫn cuộn xiết bao quanh ngôi nhà. Nhiều người dân trong thôn cũng bị "mắc kẹt" chờ lực lượng tiếp tế đến sáng hôm sau.
Ba mẹ con chị Phương thuộc hàng nghìn người ở rốn lũ Đăk Lăk không kịp di dời khi trận lũ lịch sử "50 năm có một" ập tới. Tại xã Hòa Thịnh, sáng 21/11, lãnh đạo xã báo cáo riêng thôn Phú Phong có khoảng 1.000 người bị kẹt nhiều ngày; thôn Phú Mỹ, Mỹ Điền... còn hàng nghìn hộ bị cô lập.
Đến trưa 24/11, toàn xã ghi nhận 4.820/8.255 nhà ngập hoàn toàn; 25 người chết, chiếm gần 40% số nạn nhân toàn tỉnh.
Ông Lê Chí Hoại, Chủ tịch UBND xã Hòa Thịnh, cho biết từ 16/11, sau khi nhận công điện của tỉnh, xã đã huy động khoảng 300 người trong đó có công an, quân đội để ứng phó. Sáng trước đỉnh lũ, địa phương di tản 500 người ở vùng trũng, nhà tạm về hội trường xã và nhà di tích. Tuy vậy, đợt lũ này dâng 4-5 m, gấp ba lần đỉnh lũ lịch sử năm 1993, gây khó cho tiếp cận, giải cứu người mắc kẹt.
Nhiều năm gắn bó với địa bàn, ông phân tích mưa lớn kéo dài 6 ngày, đỉnh điểm hôm 19/11 trùng thời gian thủy điện Sông Ba Hạ xả lũ kỷ lục, các hồ thủy lợi vượt sức chứa. Địa hình vùng trũng khiến nước dâng cực nhanh, lại lên vào ban đêm, khiến nhiều hộ không kịp trở tay dù đã được cảnh báo trước.
Mưa lớn ở phía đông Đăk Lăk (Phú Yên cũ) được Đài Khí tượng Thủy văn Khánh Hòa nêu trong các bản tin dự báo. Từ 15 đến 21/11, khu vực này mưa 500-1.200 mm; riêng Sông Hinh đạt 1.861 mm, Hòa Mỹ Tây 1.575 mm, Sơn Long 1.363 mm. Phía tây tỉnh mưa 150-400 mm, một số nơi cao hơn như M’Đrăk 805 mm, Hòa Phong 434 mm.
Cơ quan khí tượng đánh giá Đăk Lăk ở mức rủi ro thiên tai cấp 4 – mức rất cao, tương đương lũ đặc biệt lớn hoặc bão cấp 13-14.
Người dân ở xã Hòa Xuân dỡ ngói chờ giải cứu vào sáng 20/11. Ảnh: Minh Bằng
Khu vực ngập gần sông, suối và địa hình chia cắt gây khó cho cứu hộ. Ông Hoàng Anh Tuấn, Chủ tịch UBND xã Hòa Xuân (giáp Hòa Thịnh, nơi có 8 người thiệt mạng trong lũ), cho biết có thời điểm nước dâng nhanh, chảy xiết, nhiều điểm trong xã còn bị cô lập. Dòng chảy mạnh khiến canô dễ lật, buộc xã phải nhờ phường Hòa Hiệp hỗ trợ từ hướng biển.
Anh Trần Quốc Trúc (nhóm cứu hộ Người lái đò) kể khi các tin nhắn cầu cứu dội về, nhóm anh quyết định lái 5 canô và xuồng đi cứu người. Vốn làm dịch vụ du lịch với canô, môtô nước chuyên nghiệp, anh có kinh nghiệm sông nước, từng được tập huấn cứu hộ, song lần vào tâm lũ này không dễ dàng.
"Nước chảy rất xiết và sóng đánh mạnh, chỉ canô công suất lớn mới có thể tiến vào tâm lũ", Trúc mô tả. Đêm 19 và 20/11, thử thách lớn nhất đối với anh không chỉ dòng nước mênh mông, nhiều hàng dây điện, rào thép nhọn nhà dân là những cạm bẫy ẩn dưới mặt nước đục ngầu. Một canô composite của đội đã bị sóng đánh úp tan khi va vào trụ điện, phải bỏ lại hiện trường.
Theo Chủ tịch xã Hòa Xuân, thời điểm giữa đỉnh lũ, thông tin ở đây còn bị gián đoạn, sóng điện thoại chập chờn càng cản trở điều hành. "Muốn gọi phải leo lên sân thượng trụ sở, nói mà bên kia nghe câu được câu mất", ông Tuấn nói.
Lãnh đạo xã Hoà Thịnh cho hay vào đêm nước lên cao, phần lớn các hộ chỉ còn người già, phụ nữ và trẻ em. Thanh niên và đàn ông trong nhà đều đi làm thuê, hái cà phê ở vùng lân cận, không có người xử lý khi tình huống nguy cấp xảy ra.
Điểm hạn chế là các địa phương thiếu phương tiện cứuhộ. Chủ tịch xã Hòa Thịnh cho biết tối 19/11 đến rạng sáng hôm sau, mực nước từ 1-2 m dâng lên 5 m, nhiều nhà cấp bốn bị nhấn chìm, người dân phải tháo ngói leo lên mái kêu cứu. Lúc này xã chỉ có vài vỏ lãi, không thể tiếp cận người bị nạn.
Vài giờ sau, canô của công an và quân đội mới chi viện nhưng chỉ khoảng 10 chiếc, trong khi số người cần giải cứu rất lớn. "Chúng tôi chỉ tiếp cận được khu vực gần đường lớn, chưa thể vào sâu các vùng trũng trong thôn", ông Hoại nói.
Tình trạng thiếu phương tiện cũng xảy ra tại xã Hòa Xuân. Thời điểm lũ lên, xã chỉ có một canô của công an; hai canô của biên phòng vốn quen hoạt động ngoài biển nên di chuyển trong vùng nước xiết rất khó khăn.
Để kịp di dời dân, xã thuê thêm canô từ địa phương lân cận, huy động từ các tổ chức, cá nhân. Có canô rồi lại xã phải tìm xe cẩu để đưa vào vùng ngập sâu. Việc thuê và chờ vận chuyển khiến công tác giải cứu chậm trễ. Xuồng nhỏ trong dân cũng rất ít, chỉ đi lại được trong các hẻm, không đáp ứng cứu hộ diện rộng.
Nước ngập ngang mái nhà ở xã Hòa Thịnh ngày 20/11. Ảnh: Nam Phát
Thạc sĩ Lê Thị Xuân Lan, nguyên phó phòng Dự báo Đài Khí tượng thủy văn Nam Bộ, nhận định cơ quan khí tượng cảnh báo rủi ro thiên tai cấp 4, nhưng thực tế lũ có thể đã chạm mức cao nhất - cấp 5 (mức thảm họa).
Theo chuyên gia, đặc thù sông ngòi miền Trung ngắn, dốc, lòng sông hẹp nên mưa lớn tất yếu gây lũ. Tuy vậy nếu chỉ là lũ tự nhiên do mưa, nước sẽ lên nhanh nhưng vẫn trong tầm kiểm soát. Thực tế vừa qua, nước lũ dâng với tốc độ "khủng khiếp" do thủy điện xả lũ khiến người dân không kịp trở tay. "Thiên tai, kể cả nhân tai đã xảy ra ở miền Trung những ngày qua", bà nói.
Chuyên gia cho rằng trong tình huống "thiên tai ngoài sức tưởng tượng, vượt tầm kiểm soát", khó có sự phối hợp hoàn hảo giữa các cơ quan để giúp dân thoát rốn lũ. Trong rủi ro này, toàn bộ hệ thống phòng chống thiên tai phải ở trạng thái "báo động đỏ", huy động trực thăng, tàu thuyền tiếp cận rốn lũ nhanh nhất cứu dân.
Bà Lan cho rằng phương thức cảnh báo thiên tai cần được cải thiện. Khi mưa lũ gây mất điện, gián đoạn Internet, các ứng dụng gần như không còn tác dụng. Thay vào đó, tin nhắn SMS tự động qua mạng viễn thông có thể gửi cảnh báo sớm đến toàn bộ người dân vùng nguy cơ, như Nhật Bản áp dụng khi cảnh báo động đất.
Người dân cũng cần được phổ cập kỹ năng sinh tồn. Các địa phương nên biên soạn "cẩm nang sống sót" dạng tờ rơi, phát đến từng hộ dân, hướng dẫn ứng phó bão, lũ, sạt lở để chủ động xử lý khi lực lượng chức năng chưa thể tiếp cận.
Bà Lan nhấn mạnh, ngay cả khi trễ, cần rà soát tất cả thủy điện và công khai trung thực số liệu xả lũ vừa qua để rút kinh nghiệm. "Nếu các con số không rõ ràng hoặc không đúng, chúng ta sẽ không rút ra được điều gì", bà nói. Bà kiến nghị tăng đầu tư cho mạng lưới trạm quan trắc khí tượng thủy văn, đặc biệt tại các khu vực có thủy điện, nhằm nâng độ chính xác của các mô hình dự báo trong tương lai.
Liên quan đến việc cảnh báo, chuyên gia thời tiết Nguyễn Ngọc Huy cho biết hiện nay thông tin về mưa lũ được quy định theo luật phòng chống thiên tai, dựa trên lượng mưa, khối lượng nước xả từ các thủy điện và mức báo lũ. Tuy nhiên, các số liệu này khó giúp người dân hình dung mức nước sẽ dâng đến đâu.
Ông dẫn chứng hôm 19/11, khi thủy điện Sông Ba Hạ xả 16.100 m3/s, trên mức báo động 3 là 5,81 m, người dân rốn lũ Phú Yên không thể hình dung nhà sẽ ngập như thế nào. Vì vậy, thông báo mức độ ngập cần trực quan, dễ hình dung, ví dụ dựa vào mặt đường, quốc lộ hoặc công trình nổi tiếng làm mốc để người dân chủ động phòng tránh.
Ông Huy lấy TP Huế làm ví dụ, nơi người dân dựa vào độ cao của Đập Đá – đập tràn hơn 100 năm tuổi ngăn mặn xâm nhập sông Hương – để nhận biết mức lũ. Khi nước dâng ngang công trình này, những vùng thấp trũng trong nội ô sẽ kịp kê cao đồ đạc, đưa ra phương án di dời người dân.
Ở các tỉnh thường xuyên lũ lụt, ông khuyến cáo lắp các cột bão lũ tại từng khu dân cư, thôn, ấp, hiển thị mức nước dâng để người dân đối chiếu với nhà ở. "Càng cụ thể, gần gũi, người dân càng dễ chủ động phòng tránh", ông nói.
