Don Jong Un
Địt xong chạy
Đảng cầm quyền của Nhật Bản đang đối mặt với quyết định khó khăn về tương lai khi tìm kiếm nhà lãnh đạo mới thay thế Thủ tướng Shigeru Ishiba, nhằm ngăn chặn sự sụt giảm trong ủng hộ tại các cuộc bầu cử và trấn an nhà đầu tư.
Sau khi Ishiba từ chức và hai kết quả bầu cử đau đớn đã tước bỏ đa số của liên minh cầm quyền tại cả hai viện quốc hội, Đảng Dân chủ Tự do (LDP) đang cấp thiết cần một nhà lãnh đạo mới có thể ngăn chặn sự suy yếu, tái kết nối với cử tri và đoàn kết lại đảng.
Mặc dù có nhiều ứng viên có thể tham gia tranh cử, sự chú ý có thể sẽ tập trung vào hai ứng cử viên hàng đầu cho vị trí: Sanae Takaichi là gương mặt được cánh hữu ưa chuộng, ủng hộ kích thích tài khóa và chính sách đối ngoại cứng rắn; trong khi Shinjiro Koizumi là hậu duệ trẻ trung hứa hẹn cải cách và có thể tiếp tục dòng chuyển hướng của LDP về bản sắc xã hội tự do hơn.
Lựa chọn này là một câu hỏi mang tính sinh tồn: liệu có nên thu hút cử tri cánh hữu không hài lòng bằng cách trở lại quá khứ dưới thời Thủ tướng Shinzo Abe hay cố gắng đổi mới hình ảnh thành một đảng trẻ trung, năng động với tầm nhìn tập trung vào tương lai dựa trên cải cách.
“Koizumi và Takaichi là hai kiểu chính trị gia hoàn toàn khác nhau. Koizumi có thể giữ được sự đoàn kết của LDP đồng thời tìm kiếm sự hợp tác với phe đối lập,” giáo sư Mieko Nakabayashi của Đại học Waseda, Tokyo nhận định. “Trong khi đó, Takaichi được Abe sử dụng khéo léo để thu hút cơ sở cử tri cánh hữu vững chắc.”
Quyết định này sẽ được giới đầu tư theo dõi chặt chẽ để đánh giá liệu Nhật Bản có tiếp tục chính sách tiền tệ dễ dàng, ủng hộ kích thích có thể làm đồng yen suy yếu thêm hoặc đẩy lợi suất trái phiếu dài hạn lên mức cao kỷ lục trong nhiều thập kỷ hay không. Một số nhà kinh tế đã lùi kỳ vọng về thời điểm Ngân hàng Nhật Bản (BOJ) tăng lãi suất khi cuộc bầu cử lãnh đạo, dự kiến vào tháng 10, vẫn giữ bất định chính sách cao.
Rủi ro về sự bất ổn tiếp tục đè nặng lên đồng yen vào thứ Hai tại châu Á. Đồng tiền Nhật giảm khoảng 0,5% so với đô la Mỹ, sau khi là một trong những đồng yếu nhất trong nhóm 10 nền kinh tế lớn tuần trước. Chứng khoán Nhật, thường được hưởng lợi khi đồng yên yếu đi, tăng khoảng 0,9%.
Trái phiếu chính phủ Nhật kỳ hạn dài trở nên đặc biệt nhạy cảm trước áp lực bán do lo ngại chi tiêu công tăng cao. Lợi suất trái phiếu chính phủ Nhật kỳ hạn dài vừa lập đỉnh nhiều thập kỷ tuần trước. Tuy nhiên, đợt tăng giá của trái phiếu chính phủ Mỹ vào thứ Sáu có vẻ làm dịu đà tăng lợi suất trái phiếu Nhật.
“Thủ tướng Ishiba nổi tiếng với lập trường nghiêm ngặt về kỷ luật tài khóa,” ông Katsutoshi Inadome, chiến lược gia cao cấp tại Sumitomo Mitsui Trust Asset Management cho biết, cảnh báo áp lực tăng lên lợi suất trái phiếu siêu dài. “Dù chưa rõ ai sẽ là thủ tướng tiếp theo, rất khó tưởng tượng ai có lập trường kỷ luật tài khóa tốt hơn hoặc tương đương với ông ấy.”
Đảng sẽ thảo luận về ngày tổ chức bầu cử lãnh đạo và chi tiết cuộc bỏ phiếu vào thứ Ba khi các thành viên LDP cạnh tranh để bắt đầu cuộc đua giành quyền lãnh đạo. Hiện tại, cử tri Nhật không có quyền quyết định trực tiếp, nhưng người chiến thắng có thể sẽ gọi bầu cử sớm để củng cố uy quyền lãnh đạo.
“Ngay cả khi không xét chính sách, LDP đang tìm kiếm một lãnh đạo có thể nối kết đảng lại với nhau. Đây là một năm hoặc vài năm hỗn độn với LDP. Họ đang tìm kiếm sự đoàn kết,” Tobias Harris, người sáng lập Japan Foresight, phát biểu trên Bloomberg TV vào thứ Hai.
Takaichi, người đứng thứ hai sau Ishiba trong cuộc đua lãnh đạo gần đây, là người được Abe dìu dắt và thừa hưởng nhiều tư tưởng chính trị của ông. Bà nhận được sự ủng hộ từ cánh hữu trong đảng và sẽ tạo nên sự đối lập với xu hướng tự do của các thủ tướng tiền nhiệm gần đây như Ishiba và Fumio Kishida. Bà cũng sẽ là nữ thủ tướng đầu tiên của Nhật Bản, một cột mốc đánh dấu bà bên cạnh nguồn cảm hứng là cựu Thủ tướng Anh Margaret Thatcher.
Bà có thể thu hút một số cử tri đã bỏ sang đảng cực hữu mới nổi Sanseito trong các cuộc bầu cử gần đây. Trong cuộc bầu cử Thượng viện tháng 7, Sanseito xếp thứ hai về tổng số phiếu, một sự tăng đột biến ấn tượng chỉ sau 5 năm thành lập. Thất bại này cho thấy cử tri thất vọng với các biện pháp ứng phó lạm phát của LDP, tham nhũng trong đảng và làn sóng người nước ngoài đến Nhật làm việc và du lịch.
Sanseito hứa sẽ dần dần loại bỏ thuế tiêu thụ và tập trung vào ưu tiên người Nhật, lặp lại một số luận điệu dân túy tương tự như Donald Trump ở Mỹ.
Abe là lãnh đạo duy nhất của LDP trong hai thập kỷ qua giữ được đảng đoàn kết và liên tục giành chiến thắng trong các cuộc bầu cử kéo dài. Chính sách Abenomics của ông tập trung vào tiền cực kỳ dễ dàng qua việc ngân hàng trung ương mua trái phiếu và lãi suất cực thấp, làm yen suy yếu nhằm thúc đẩy lợi nhuận doanh nghiệp, đặc biệt là các nhà xuất khẩu, và tạo chu kỳ lạm phát thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
“Về chính sách tiền tệ, không nghi ngờ gì Takaichi có quan điểm diều hâu. Vì vậy, có thể nói đây là sự trở lại của Abenomics,” Ken Matsumoto, chiến lược gia vĩ mô tại Credit Agricole nhận định. “Nhưng có thể thấy đây là phiên bản tài khóa của Abenomics - tập trung vào đầu tư tăng trưởng và an ninh quốc gia.”
Nếu Takaichi thúc đẩy chi tiêu nhiều hơn, điều này sẽ khiến gánh nặng nợ công của Nhật, vốn cao nhất trong các nền kinh tế phát triển, càng tăng và đẩy lợi suất trái phiếu dài hạn lên mức cao bất chấp lo ngại về nợ toàn cầu.
Có một vấn đề khác với chiến lược neo-Abenomics. Các chính sách chủ yếu nhằm tạo lạm phát, nhưng Nhật đã duy trì mức tăng giá ở hoặc trên mục tiêu 2% của BOJ hơn ba năm, khiến lập trường chính sách bớt vững chắc. Thực tế, lạm phát là điều khiến cử tri thất vọng nhất vì họ không mong muốn giá cả tăng cao.
Hướng đi khác cho LDP là chọn Koizumi, 44 tuổi, con trai của cựu thủ tướng cải cách Junichiro Koizumi, một nhân vật cá tính mà LDP từng chọn khi thiếu ý tưởng cách đây 25 năm. Giống cha mình, Koizumi trẻ ủng hộ cải cách và mang năng lượng trẻ mà LDP muốn tận dụng.
Koizumi gây chú ý đầu năm nay khi làm bộ trưởng nông nghiệp, thúc giảm giá gạo và cải tổ ngành nông nghiệp với nguy cơ làm nông dân phẫn nộ. Ông đã theo đuổi cam kết hành động nhanh chóng, thể hiện có thể thực thi lời hứa cải cách. Ông từng là ứng viên hàng đầu trong cuộc đua lãnh đạo LDP năm ngoái, hứa hẹn đưa ra quyết định thay vì kéo dài các cuộc tranh luận chính sách nhiều thập kỷ.
“Nếu LDP muốn phục hồi số ghế và sức mạnh, Koizumi được công chúng ưa chuộng là ứng viên mạnh,” Takahide Kiuchi, nhà kinh tế cấp cao tại Nomura Research Institute nhận định. “Tuy nhiên, thiếu kinh nghiệm phối hợp với phe đối lập và ngoại giao có thể là vấn đề.”
Trong cuộc bầu cử chủ tịch LDP năm ngoái, Koizumi vận động tăng tốc cải cách, thúc đẩy khởi nghiệp và các ngành mới như ride-sharing. Ông còn đề xuất thay đổi cơ chế bảo vệ việc làm cứng nhắc của Nhật, một ý tưởng gây tranh cãi và có thể khiến ông thất bại trong cuộc đua. Với người này, đó là sự thiếu kinh nghiệm chính trị, với người khác lại là dấu hiệu của lãnh đạo táo bạo mà LDP rất cần.
Koizumi rõ ràng biểu thị sự chuyển giao thế hệ thủ tướng, nhưng còn phải xem liệu điều này có thực sự thu hút thế hệ trẻ không hài lòng với LDP.
“Dưới thời Abe, cử tri trẻ rất ủng hộ. Xu hướng giới trẻ nghiêng về bảo thủ vẫn còn,” Matsumoto của Credit Agricole cho biết. “Một số đã chuyển sang các đảng như Sanseito, hoặc quan tâm đến giảm thuế có thể chọn Đảng Dân chủ vì Nhân dân.”
Theo khảo sát của báo Nikkei cuối tháng 7, sự ủng hộ Koizumi chủ yếu từ nhóm trên 60 tuổi và cử tri truyền thống của LDP. Takaichi được ưa chuộng ở nhóm dưới 50 tuổi nhưng ít được cử tri LDP ủng hộ hơn Koizumi.
Điều này cho thấy Koizumi không chắc chắn chiếm ưu thế cử tri trẻ, nhưng có thể có lợi thế hơn Takaichi nếu LDP tổ chức cuộc bầu cử lãnh đạo với trọng số cao cho các thành viên đảng thường xuyên hơn là các nhà lập pháp.
Koizumi cũng được đánh giá cao hơn Takaichi ở nhóm cử tri dao động, cho thấy sức hấp dẫn rộng rãi hơn với công chúng và tiềm năng dẫn dắt LDP qua các cuộc bầu cử sắp tới.
Koizumi được cho là đã gặp Ishiba vào thứ Bảy để thúc giục ông từ chức, chứng tỏ sự gần gũi với thủ tướng sắp nghỉ và chuẩn bị cho cuộc tranh cử lại. Ông có thể nhận được sự ủng hộ từ cựu Thủ tướng Yoshihide Suga, một nhà cải cách khác.
Với vị thế yếu trong quốc hội, việc xây dựng lại đa số thông qua liên minh mở rộng có thể là điểm bán hàng quan trọng cho các ứng viên. Koizumi có quan hệ với Đảng Đổi mới Nhật Bản, hay Nippon Ishin no Kai, một đảng đối lập nhỏ ở Osaka đã hỗ trợ LDP trong nhiều dự luật. Nếu Koizumi thắng, có thể mở đường cho liên minh mở rộng, ổn định vị trí của LDP trong quốc hội.
Fumitake Fujita, đồng lãnh đạo Ishin, trả lời Bloomberg tuần trước rằng việc gia nhập liên minh “rất thách thức” khi LDP vẫn ủng hộ chi tiền mặt theo kế hoạch của Ishiba để đối phó lạm phát thay vì giảm thuế tiêu thụ.
Nếu Takaichi trở thành lãnh đạo, bà có thể liên kết với Đảng Dân chủ vì Nhân dân ủng hộ giảm thuế hoặc với Sanseito, theo Matsumoto.
Dù phần lớn chú ý đổ dồn vào Koizumi và Takaichi, vẫn có khả năng lịch sử lặp lại. Cuộc đua năm ngoái chứng kiến Ishiba thắng bất ngờ khi đảng không thể đồng thuận chọn giữa hai đối thủ của ông.
Một năm nữa LDP do dự có thể dẫn đến ứng viên thỏa hiệp cam kết kế thừa, như Chánh Văn phòng Nội các Yoshimasa Hayashi, giành chiến thắng. Điều này có thể tạo sự nhẹ nhõm trên thị trường, nhưng để tương lai LDP mơ hồ và duy trì sự luân chuyển ở văn phòng thủ tướng.
Với việc thỏa hiệp chọn Ishiba năm ngoái chỉ kéo dài chưa đầy một năm trong khi vận mệnh đảng có nguy cơ sa sút nghiêm trọng, LDP đang đứng trước bước ngoặt quan trọng.
Đối với Tobias Harris của Japan Foresight, câu hỏi là “làm thế nào để hiện đại hóa LDP, làm thế nào cải cách LDP, LDP sẽ trở thành loại đảng nào để vượt qua khủng hoảng và khi cuộc bầu cử tổng thể tiếp theo diễn ra, có thể giành chiến thắng hay không.”
