Dòng tiền vẫn chảy vào Nga giữa bão cấm vận

Tiền vẫn ồ ạt chảy vào Nga. Chỉ vài giây, ngân hàng Nga bị cấm vận có thể chuyển 10.000 USD sang ví điện tử Trung Quốc, hé lộ những kẽ hở chí mạng của hệ thống tài chính toàn cầu.​

Tháng 4 vừa qua, giữa lòng Moscow, triển lãm điện tử Expo Electronica vẫn diễn ra sôi động với hơn 600 doanh nghiệp tham gia. Trong số các gian hàng trưng bày có gian hàng của Allchips, một công ty bán dẫn có trụ sở tại Hong Kong (Trung Quốc).

8 tháng trước, Allchips đã bị Mỹ đưa vào "danh sách đen" vì cung cấp linh kiện được tìm thấy trong tên lửa hành trình Nga bắn vào Ukraine. Vậy mà giờ đây, đại diện của họ vẫn tự tin xác nhận chấp nhận thanh toán bằng cả USD và nhân dân tệ qua ví Alipay hoặc chuyển khoản thẳng đến một tài khoản tại ngân hàng VTB của Nga.

Khung cảnh này là một nghịch lý đáng kinh ngạc, một minh chứng rõ ràng cho sự thật mà phương Tây đang phải miễn cưỡng đối mặt: cỗ máy trừng phạt kinh tế, từng được coi là "vũ khí tối thượng" trong thời đại hiện đại, đang tỏ ra kém hiệu quả một cách đáng báo động trước Nga.

Hàng nghìn lệnh trừng phạt được tung ra, nhưng cỗ máy vẫn vận hành, và dòng tiền vẫn tìm được đường chảy. Câu chuyện thực sự không chỉ là về chính trị, mà là một cuộc chiến ngầm trong thế giới tài chính, nơi các quy tắc cũ đang bị viết lại.

Khi "án tử tài chính" mất đi quyền lực​

Trong nhiều thập kỷ, đối với bất kỳ công ty nào trên thế giới, việc bị Bộ Tài chính Mỹ đưa vào "danh sách đen" (OFAC list) chẳng khác nào nhận một "án tử tài chính". Đó là một danh sách dài tới 3.000 trang, và sự hiện diện trong đó không chỉ đồng nghĩa với việc bị cấm giao dịch với Mỹ, mà còn bị cắt đứt khỏi huyết mạch của thương mại toàn cầu: đồng USD.

Giai đoạn từ năm 2002 đến 2019 là thời kỳ hoàng kim của quyền lực trừng phạt. Các án phạt tăng gấp 400 lần. Những khoản tiền phạt khổng lồ, lên tới hàng tỷ USD, giáng xuống các ngân hàng lớn vì vô tình hay cố ý vi phạm lệnh cấm vận đã tạo ra một "nền văn hóa sợ hãi".

Vụ việc ngân hàng BNP Paribas (Pháp) phải trả gần 9 tỷ USD vào năm 2014 vì giao dịch với Sudan, Iran và Cuba đã trở thành một bài học kinh điển. Nỗi sợ hãi đó khiến các ngân hàng toàn cầu phải đầu tư hàng tỷ USD vào hệ thống tuân thủ, rà soát từng giao dịch và thẳng tay cắt đứt quan hệ với những quốc gia bị coi là "rủi ro cao".

Thế nhưng, theo Daniel Tannebaum, cựu quan chức Bộ Tài chính Mỹ, "ký ức của doanh nghiệp ngắn lắm, họ đã quên mất những đau đớn trước đây". Kể từ sau án phạt gần 1 tỷ USD với ngân hàng Standard Chartered năm 2019, gần như không còn một vụ xử phạt tài chính quy mô lớn nào nữa.

Theo Kimberly Donovan, một cựu quan chức khác của Bộ Tài chính, vấn đề nằm ở năng lực thực thi. Văn phòng Kiểm soát Tài sản Nước ngoài (OFAC) vẫn rất giỏi trong việc phát hiện các công ty vỏ bọc và cá nhân vi phạm để thêm vào danh sách, nhưng "xử lý các vụ liên quan đến ngân hàng lớn khó hơn nhiều", bà nói. "Thẳng thắn mà nói, đó là vấn đề nguồn lực".

Sự suy giảm trong các hành động thực thi đã vô tình gửi đi một tín hiệu: rủi ro bị trừng phạt đã giảm xuống. Và trong một thế giới kinh doanh nơi lợi nhuận là tối thượng, khi rủi ro giảm, sự liều lĩnh sẽ tăng lên.


Kể từ khi phát động "chiến dịch quân sự đặc biệt” ở Ukraine vào ngày 24/2/2022, Nga đã phải đối mặt với loạt lệnh trừng phạt chưa từng có từ Washington, Brussels và nhiều nơi khác (Ảnh: Reuters).

Khi cuộc chiến kéo dài, vấn đề thực thi lại càng trở nên nan giải hơn. Bị phương Tây cô lập, Moscow đã xoay trục mạnh mẽ, thắt chặt quan hệ với hai gã khổng lồ kinh tế là Trung Quốc và Ấn Độ - những "phao cứu sinh" quan trọng, và cũng là nơi tấm khiên trừng phạt của Mỹ trở nên mong manh nhất.

Điều này tạo ra một nghịch lý, đó là chính sự phụ thuộc lẫn nhau trong nền kinh tế toàn cầu đã biến các ngân hàng lớn của Trung Quốc thành những thực thể "không thể bị trừng phạt". Washington đứng trước một lựa chọn bất khả thi, hoặc trừng phạt các định chế tài chính Trung Quốc để bóp nghẹt Nga và chấp nhận nguy cơ tự gây tổn thương kinh tế nghiêm trọng, hoặc làm ngơ và chấp nhận rằng các lệnh trừng phạt có một lỗ hổng khổng lồ.

Những con đường lắt léo​

Chính trong những kẽ hở này, một "con đường tơ lụa" tài chính mới đã được hình thành, giúp Nga lách qua các hàng rào phong tỏa. Câu chuyện của ngân hàng VTB là một ví dụ điển hình.

Bị trừng phạt nặng nề vào tháng 2/2022 và bị loại khỏi SWIFT (hệ thống nhắn tin tài chính toàn cầu), về lý thuyết, VTB lẽ ra phải bị cô lập hoàn toàn. Nhưng không. Ngân hàng này, với mạng lưới hoạt động ngày càng mở rộng ở Trung Quốc, đã nhanh chóng tìm ra lối thoát. Họ công khai quảng cáo dịch vụ cho phép khách hàng chuyển tới 1 triệu rúp (khoảng 10.000 USD) mỗi ngày vào tài khoản trên Alipay - nền tảng thanh toán của gã khổng lồ Ant Group - với cam kết "đăng ký tức thì" và tiền có sẵn trong vòng một ngày làm việc.

Cơ chế này đơn giản nhưng cực kỳ hiệu quả. Tiền rúp từ ngân hàng VTB bị trừng phạt chảy vào ví Alipay, và từ đó, nó có thể luân chuyển đi khắp thế giới thông qua mạng lưới thanh toán toàn cầu của nền tảng này. Dòng tiền đã được "rửa sạch", thoát khỏi nguồn gốc Nga và vô hiệu hóa hoàn toàn lệnh trừng phạt.

Sau khi The New York Times liên hệ để đặt câu hỏi, Ant Group đã phủ nhận mối liên hệ với VTB, và mọi thông tin đề cập đến Alipay cũng biến mất khỏi website của ngân hàng Nga, thay vào đó là cụm từ chung chung "ví điện tử Trung Quốc phổ biến". Nhưng điều đó không thể che giấu một thực tế: một hệ thống tài chính song song đang tồn tại và phát triển mạnh mẽ.


Mắc kẹt trong chiến sự và trừng phạt, Moscow xoay trục sang các đối tác và con đường tài chính mới - những phao cứu sinh và cũng chính là kẽ hở lớn nhất của lá chắn Mỹ (Ảnh: Getty).

Trước thực tế đó, Mỹ tiếp tục cân nhắc các biện pháp trừng phạt mới, bao gồm cả mức thuế cao hơn với hàng nhập khẩu từ Nga. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia nhận định hiệu quả của những biện pháp này có thể bị hạn chế.

Lý do là quan hệ kinh tế trực tiếp giữa hai nước đã thu hẹp đáng kể. Kim ngạch thương mại song phương giảm từ 38 tỷ USD năm 2021 xuống chưa tới 4 tỷ USD năm 2024, tương đương mức sụt giảm khoảng 90%. Khi quy mô thương mại thu hẹp, tác động của các công cụ thuế quan cũng giảm theo.

Ngay cả khi áp mức thuế rất cao, ảnh hưởng đối với Nga có thể không lớn do giá trị xuất khẩu sang Mỹ hiện chỉ khoảng 3 tỷ USD. Một số chuyên gia cũng lưu ý rằng thuế nhập khẩu chủ yếu làm tăng chi phí cho doanh nghiệp và người tiêu dùng trong nước, đặc biệt là với những mặt hàng thiết yếu như phân bón - sản phẩm xuất khẩu chính của Nga sang Mỹ.

Tác động hạn chế của trừng phạt phương Tây phần lớn đến từ khả năng của Điện Kremlin trong việc xây dựng một mạng lưới đối tác kinh tế mới, sẵn sàng phớt lờ lệnh cấm của Mỹ. Trung Quốc, Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ, UAE và Brazil đã trở thành những thị trường và nhà cung cấp quan trọng, thay thế cho phương Tây.

Thương mại Trung - Nga có dấu hiệu gia tăng mạnh mẽ, được thúc đẩy bởi mục tiêu chung của Bắc Kinh và Moscow trong việc định hình lại trật tự thế giới. Xu hướng này càng được củng cố trong khối BRICS, tạo ra một đối trọng kinh tế đáng kể.

Trong bối cảnh đó, kinh tế Nga, dù gặp khó khăn, đã cho thấy khả năng chống chịu đáng nể. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) dự báo kinh tế Nga sẽ tăng trưởng 1,5% trong năm nay. Điều này cho thấy Nga đã thích ứng và tái cấu trúc thành công nền kinh tế của mình để vượt qua bão cấm vận.

Khi các biện pháp trừng phạt trực tiếp trở nên kém hiệu quả, công cụ còn lại của Mỹ là trừng phạt thứ cấp - áp đặt lên các đối tác thương mại của quốc gia bị trừng phạt. Tuy nhiên, đây là một con dao hai lưỡi.

Việc áp thuế lên các nước tiếp tục giao thương với Nga có thể gây ra những khó khăn ngoại giao nghiêm trọng, đặc biệt khi Mỹ có những cuộc đàm phán thương mại quan trọng với Ấn Độ và Trung Quốc - hai đối tác then chốt của Nga. Chúng cũng có nguy cơ dẫn đến các biện pháp trả đũa chống lại Mỹ và gây xáo trộn nền kinh tế toàn cầu.

Hơn nữa, các yếu tố nội tại của Mỹ cũng làm giảm hiệu quả chính sách. Việc thiếu hụt nhân sự có chuyên môn về trừng phạt tại Bộ Ngoại giao và xu hướng hành động đơn phương thay vì hợp tác đa phương với các đồng minh như EU đang làm suy yếu sức mạnh tổng thể của khối phương Tây.


Thương mại song phương Nga - Mỹ sụt tới 90% so với năm 2021 sau hàng loạt lệnh trừng phạt (Ảnh: Reuters).

Cuộc đối đầu kinh tế xung quanh Nga đã phơi bày một sự thật lớn hơn. Sự trỗi dậy của các nền kinh tế lớn không thuộc phương Tây, sự phát triển của các hệ thống thanh toán thay thế, và sự ưu tiên lợi ích kinh tế của các quốc gia và tập đoàn đã tạo ra một môi trường phức tạp, nơi các công cụ trừng phạt truyền thống mất đi hiệu lực.

Cuộc chiến thực sự không chỉ diễn ra trên chiến trường, mà còn đang được quyết định trong các phòng giao dịch ngân hàng ở Thượng Hải và Dubai, trên các nền tảng thanh toán kỹ thuật số, và trong những quyết định thầm lặng của các tập đoàn toàn cầu - những người đã bắt đầu quên đi nỗi sợ hãi về "án tử tài chính" từ đồng USD. Một trật tự kinh tế mới, đa cực và phức tạp hơn, đang dần định hình, và các bên sẽ phải học cách chơi theo những quy tắc mới.