Johnny Lê Nữu Vượng
Già làng
GIA LAITường gạch, hoa văn trên tháp Phú Lốc, Bình Lâm, Thủ Thiện... bị bào mòn, loang lổ, rơi vỡ và vẽ bậy, việc trùng tu gặp khó khăn do thiếu kinh phí.
Xem toàn màn hình
Tháp Thủ Thiện ở xã Tây Sơn (xã Bình Nghi, huyện Tây Sơn, Bình Định cũ). Công trình được xây khoảng thế kỷ 11, trong thời kỳ chuyển tiếp giữa phong cách Mỹ Sơn A1 (kiến trúc Champa) và phong cách Bình Định nhưng đậm nét phong cách Bình Định nhiều hơn.
Bấm để lật ảnh sau/trước
Tháp Thủ Thiện trong ảnh tư liệu chụp năm 1994 từng xuống cấp nghiêm trọng. Cuối năm 2024, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Bình Định (cũ) đã khởi công tu bổ, chống xuống cấp tháp này.
Vòm cửa chính, cửa giả của tháp đang bị sụp lở. Các đai đá cũng như một số chi tiết trang trí đá trên tháp bị rơi rụng nhiều… Hiện tháp không có người bảo vệ, cổng rào khóa kín.
Dự án tu bổ đã hoàn thành giai đoạn một (phần mái) sau gần một năm thi công.
Khám thờ trong lòng tháp Thủ Thiện. Thân tháp bị nứt đường dài. Giai đoạn 2 của dự án sẽ tiến hành tu bổ phần thân tháp.
Cách đó khoảng 30 km, tháp Bình Lâm ở xã Tuy Phước Đông (xã Phước Hòa, huyện Tuy Phước, tỉnh Bình Định cũ) được xây dựng vào cuối thế kỷ 10 đến đầu thế kỷ 11. Đây là một trong những kiến trúc sớm nhất ở Bình Định hiện thuộc loại hoàn hảo nhất về nghệ thuật.
Tháp cao khoảng 20 m, 3 tầng. Cửa chính hướng đông, còn lại 3 cửa giả. Mỗi cửa giả là một tác phẩm sinh động mà nghệ nhân Champa gửi lại cho hậu thế. Tháp Bình Lâm được công nhận là Di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia vào năm 1993.
Nếu như tháp cổ Champa ở Bình Định (cũ) hầu như được xây dựng trên các đỉnh đồi thì tháp Bình Lâm được xây trên gò đất bằng với chất liệu hoàn toàn bằng gạch, bình đồ hình vuông, mỗi cạnh 11,5 m, kiến trúc gồm nhiều tầng.
Đơn vị quản lý dùng thép gia cố phù điêu ở cửa giả phía bắc, ngăn đổ sụp. Những họa tiết trang trí ở mỗi tầng và hình ảnh điêu khắc tòa lâu đài dạng tháp được lặp lại và thu nhỏ theo hình cửa giả rất đăng đối với nhau.
Lối vào bên trong tháp Bình Lâm nhìn phía đông. Di tích có dơi trú ngụ, song được người bảo vệ thường xuyên xua đuổi, quét dọn hằng ngày.
Khu đền tháp Champa Phú Lốc, phường An Nhơn Bắc (phường Nhơn Thành, thị xã An Nhơn, Bình Định cũ) được xây dựng thế kỷ 12, thuộc giai đoạn đầu của phong cách Bình Định, ảnh hưởng phong cách Khmer: đưa tháp lên đồi cao, chú trọng kết cấu mảng khối. Di tích được xếp hạng cấp quốc gia năm 1995.
Trên đỉnh tháp này, cây cối đang xâm thực gây hư hại. Bề mặt tháp được phủ một màu xanh nhạt như nấm mốc.
Trải qua hơn 10 thế kỷ, trước sự tác động của thời tiết, chiến tranh và con người, di tích xuống cấp nghiêm trọng, các chi tiết, hoa văn trên mái, tường bị ngã đổ, rơi rụng. Các mảng gạch cổ bị phong hóa bào mòn nghiêm trọng.
Tường gạch tháp Phú Lốc mới và cũ chi chít nét vẽ, khắc bậy. Thậm chí tường gạch ở vị trí cao 2-3 m cũng bị bôi bẩn.
Cửa phía đông của tháp Phú Lốc. Bên trong tháp ẩm thấp, tường gạch loang lổ, rêu phong. Dơi phóng uế bốc mùi hôi và xác động vật đang phân hủy.
Ông Bùi Tĩnh, Giám đốc Bảo tàng tỉnh Gia Lai cho biết, do kinh phí hạn chế, công trình không có người trông coi nên dễ bị kẻ xấu xâm hại. Tháp được hai lần gia cố, chống sập ở phần chân. Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch đang đề xuất, xin chủ trương trùng tu, tôn tạo toàn bộ tháp.
Đường lên tháp Phú Lốc bị cây bụi bao phủ.
Theo ông Bùi Tĩnh, Giám đốc Bảo tàng tỉnh Gia Lai, cho biết địa phương có 8 cụm tháp Champa cổ (14 tháp) gồm: Bình Lâm, Phú Lốc, Thủ Thiện, Bánh Ít, Cánh Tiên, Đôi, Dương Long.
Phần lớn các tháp, cụm tháp đã được trùng tu, tu bổ xong. Các công trình còn lại đang trong quá trình thi công, khảo sát, lập đề án. Tuy nhiên do kinh phí hạn chế nên chỉ ưu tiên trùng tu những di tích xuống cấp nghiêm trọng và việc đầu tư cũng chưa được đồng bộ.
Theo ông Tĩnh, kinh phí trùng tu di tích rất lớn nên tỉnh không đủ khả năng. Như tháp Cánh Tiên vừa hoàn thiện cải tạo cũng nhờ sự quan tâm của Trung ương, địa phương và từ nguồn xã hội hóa.
Tháp Thủ Thiện ở xã Tây Sơn (xã Bình Nghi, huyện Tây Sơn, Bình Định cũ). Công trình được xây khoảng thế kỷ 11, trong thời kỳ chuyển tiếp giữa phong cách Mỹ Sơn A1 (kiến trúc Champa) và phong cách Bình Định nhưng đậm nét phong cách Bình Định nhiều hơn.
Bấm để lật ảnh sau/trước
Tháp Thủ Thiện trong ảnh tư liệu chụp năm 1994 từng xuống cấp nghiêm trọng. Cuối năm 2024, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Bình Định (cũ) đã khởi công tu bổ, chống xuống cấp tháp này.
Vòm cửa chính, cửa giả của tháp đang bị sụp lở. Các đai đá cũng như một số chi tiết trang trí đá trên tháp bị rơi rụng nhiều… Hiện tháp không có người bảo vệ, cổng rào khóa kín.
Dự án tu bổ đã hoàn thành giai đoạn một (phần mái) sau gần một năm thi công.
Khám thờ trong lòng tháp Thủ Thiện. Thân tháp bị nứt đường dài. Giai đoạn 2 của dự án sẽ tiến hành tu bổ phần thân tháp.
Cách đó khoảng 30 km, tháp Bình Lâm ở xã Tuy Phước Đông (xã Phước Hòa, huyện Tuy Phước, tỉnh Bình Định cũ) được xây dựng vào cuối thế kỷ 10 đến đầu thế kỷ 11. Đây là một trong những kiến trúc sớm nhất ở Bình Định hiện thuộc loại hoàn hảo nhất về nghệ thuật.
Tháp cao khoảng 20 m, 3 tầng. Cửa chính hướng đông, còn lại 3 cửa giả. Mỗi cửa giả là một tác phẩm sinh động mà nghệ nhân Champa gửi lại cho hậu thế. Tháp Bình Lâm được công nhận là Di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia vào năm 1993.
Nếu như tháp cổ Champa ở Bình Định (cũ) hầu như được xây dựng trên các đỉnh đồi thì tháp Bình Lâm được xây trên gò đất bằng với chất liệu hoàn toàn bằng gạch, bình đồ hình vuông, mỗi cạnh 11,5 m, kiến trúc gồm nhiều tầng.
Đơn vị quản lý dùng thép gia cố phù điêu ở cửa giả phía bắc, ngăn đổ sụp. Những họa tiết trang trí ở mỗi tầng và hình ảnh điêu khắc tòa lâu đài dạng tháp được lặp lại và thu nhỏ theo hình cửa giả rất đăng đối với nhau.
Lối vào bên trong tháp Bình Lâm nhìn phía đông. Di tích có dơi trú ngụ, song được người bảo vệ thường xuyên xua đuổi, quét dọn hằng ngày.
Khu đền tháp Champa Phú Lốc, phường An Nhơn Bắc (phường Nhơn Thành, thị xã An Nhơn, Bình Định cũ) được xây dựng thế kỷ 12, thuộc giai đoạn đầu của phong cách Bình Định, ảnh hưởng phong cách Khmer: đưa tháp lên đồi cao, chú trọng kết cấu mảng khối. Di tích được xếp hạng cấp quốc gia năm 1995.
Trên đỉnh tháp này, cây cối đang xâm thực gây hư hại. Bề mặt tháp được phủ một màu xanh nhạt như nấm mốc.
Trải qua hơn 10 thế kỷ, trước sự tác động của thời tiết, chiến tranh và con người, di tích xuống cấp nghiêm trọng, các chi tiết, hoa văn trên mái, tường bị ngã đổ, rơi rụng. Các mảng gạch cổ bị phong hóa bào mòn nghiêm trọng.
Tường gạch tháp Phú Lốc mới và cũ chi chít nét vẽ, khắc bậy. Thậm chí tường gạch ở vị trí cao 2-3 m cũng bị bôi bẩn.
Cửa phía đông của tháp Phú Lốc. Bên trong tháp ẩm thấp, tường gạch loang lổ, rêu phong. Dơi phóng uế bốc mùi hôi và xác động vật đang phân hủy.
Ông Bùi Tĩnh, Giám đốc Bảo tàng tỉnh Gia Lai cho biết, do kinh phí hạn chế, công trình không có người trông coi nên dễ bị kẻ xấu xâm hại. Tháp được hai lần gia cố, chống sập ở phần chân. Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch đang đề xuất, xin chủ trương trùng tu, tôn tạo toàn bộ tháp.
Đường lên tháp Phú Lốc bị cây bụi bao phủ.
Theo ông Bùi Tĩnh, Giám đốc Bảo tàng tỉnh Gia Lai, cho biết địa phương có 8 cụm tháp Champa cổ (14 tháp) gồm: Bình Lâm, Phú Lốc, Thủ Thiện, Bánh Ít, Cánh Tiên, Đôi, Dương Long.
Phần lớn các tháp, cụm tháp đã được trùng tu, tu bổ xong. Các công trình còn lại đang trong quá trình thi công, khảo sát, lập đề án. Tuy nhiên do kinh phí hạn chế nên chỉ ưu tiên trùng tu những di tích xuống cấp nghiêm trọng và việc đầu tư cũng chưa được đồng bộ.
Theo ông Tĩnh, kinh phí trùng tu di tích rất lớn nên tỉnh không đủ khả năng. Như tháp Cánh Tiên vừa hoàn thiện cải tạo cũng nhờ sự quan tâm của Trung ương, địa phương và từ nguồn xã hội hóa.
Mấy cái nào éo có giá trị sục cặc
