Don Jong Un
Thôi vậy thì bỏ
Huỳnh Thúc Kháng (1876-1946) và Phan Khôi (1887-1959) là hai nhà báo tiêu biểu của đất Quảng. Hai ông đều là những nhà báo “nghiệp dư” không qua một trường lớp báo chí nào lại là những nhà Nho đi làm báo Quốc ngữ. Tuy nhiên đây là hai nhà báo nổi danh trên cả nước, có vị trí đặc biệt trong lịch sử báo chí nước ta. Hai ông đã từng thể hiện “tính cách Quảng Nam” qua nhiều lần tranh cãi với nhau trên mặt báo!
Hai nhà báo Phan Khôi (trái) và Huỳnh Thúc Kháng. (Hình: ĐHSP Huế)
Huỳnh Thúc Kháng (1876-1946) là Chủ nhiệm kiêm Chủ bút của báo Tiếng Dân từ 1927-1943. Ông ký hàng chục bút danh khác nhau như Minh Viên, Sử Bình Tử, Khỉ Ưu Sinh, Tha Sơn Thạch, Chuông Mai… là tác giả của nhiều sách như: Thi tù tùng thoại, Thư gửi Kỳ Ngoại hầu, Phan Tây hồ tiên sinh tiểu sử, Huỳnh Thúc Kháng tự truyện…
Phan Khôi (1887-1959) là nhà báo cộng tác với rất nhiều tờ báo nổi tiếng (khoảng 27 tờ) như Nam Phong, Lục tỉnh Tân văn, Thực nghiệp dân báo, Hữu Thanh, Đông Pháp thời báo, Thần Chung, Phụ nữ tân văn, Trung lập, Quần Báo, Hoa Kiều, Ngọ Báo, Đông – Tây, Phổ Thông, Phụ Nữ Thời đàm, Tràng An, Sông Hương, Hà Nội báo, Đông Dương tạp chí, Thời vụ, Dư Luận, Tao Đàn, Điện tín, Dân báo, Nhân Dân, Văn Nghệ, Nhân văn, Văn… Và ông ký ít nhất 15 bút danh khác nhau: Chương Dân, K, Kh, CD, Tân Việt, Khải Minh Tử, TC, Thần Chung, PNTV, Thông Reo, T.A, Tuệ Tinh, Sao Đuôi, Hy Tô, Thạch Bổ Thiên….
Đối với Phan Khôi, Huỳnh Thúc Kháng là đàn anh, lớn hơn Phan Khôi 11 tuổi và là lãnh tụ của phong trào Duy tân. Hai ông biết nhau từ rất sớm, có lẽ khi Phan Khôi còn là “học trò cưng” của Trần Quý Cáp ở trường làng Bất Nhị.
Năm 1906, tại Điện Bàn hai người cùng một lần cắt bỏ búi tóc củ hành, giã từ cuộc đời “nhà nho” để làm “nhà duy tân.” Năm 1908, nhân vụ cự sưu kháng thuế hai ông bị bắt giam ở nhà lao Hội An. Phan Khôi bị kêu án 3 năm tù giam, Huỳnh Thúc Kháng bị kêu án chung thân đày biệt xứ Côn Đảo. Trong nhà tù họ từng xướng họa thơ với nhau trước khi chia tay mỗi người đi một nhà ngục. Mấy bài thơ của Phan Khôi được Huỳnh Thúc Kháng, chủ soái thi đàn đánh giá: “trong thi các bạn tiễn có mấy bài tứ tuyệt của ông tú Khôi là xuất sắc hơn cả!”
Nhưng về sự nghiệp làm báo, Phan Khôi lại là đàn anh. khi Phan Khôi bắt đầu làm báo Nam Phong (1917) thì Huỳnh Thúc Kháng đang ngồi tù ở Côn Đảo. Phải 10 năm sau, ở tuổi 51 khi từ chức Viện trưởng Dân biểu Trung Kỳ, họ Huỳnh mới bắt đầu… viết báo (báo Tiếng Dân, năm 1927)
Nhà nghiên cứu Lê Minh Quốc trong tác phẩm Người Quảng Nam (NXB Đà Nẵng, năm 2007) đã có những nhận xét xác đáng về hai nhà báo Phan Khôi và Huỳnh Thúc Kháng.
Nói về Phan Khôi ông viết “Ngoài cụ Huỳnh Thúc Kháng, nếu chỉ được chọn một nhà báo tiêu biểu nhất của xứ Quảng trong thế kỷ XX tôi sẽ chọn lấy Phan Khôi. Đó là hình ảnh kỳ la nhất, cô độc nhất, bản lĩnh nhất của lịch sử báo chí Việt Nam hiện đại… Ngay trong cái cõi ta bà bụi bặm ông đã chọn thái độ sống như một cây thông…” (trang 270)
Đối với nhà báo Huỳnh Thúc Kháng và tờ báo mà cụ chủ trương ông viết: “Thời gian đã chứng minh, trước năm 1945, Tiếng Dân-tờ báo tiếng Việt đầu tiên ở Trung Kỳ, có uy tín nhất và sống lâu nhất trên đất Thần kinh. Trong lịch sử báo chí Việt Nam, nhắc đến Tiếng Dân, lập tức ta nhớ đến những người làm báo có trách nhiệm, có lương tâm với nghề nghiệp và dũng cảm đối đầu với quyền lực đương thời…” (trang 259)
Phan Khôi là người “châm ngòi nổ” và có mặt hầu hết các cuộc bút chiến. Ông gây ra “hiện tượng Phan Khôi” trên văn đàn. Vì thế giữa Phan Khôi và Huỳnh Thúc Kháng không tránh khỏi những lần “tranh cãi.”
Lần tranh luận về một đề tài lịch sử
Lật lại những trang báo cũ ta thấy giữa Phan Khôi và Huỳnh Thúc Kháng có ít nhất 5 lần “cãi” nhau trên mặt báo vào các năm 1928, 1930 và 1931. Ngoài vài lần hai ông tỏ ra hơi gay gắt còn phần lớn đều rất “lịch sự” và Huỳnh Thúc Kháng bao giờ cũng thể hiện phong thái “đàn anh,” vừa thẳng thắn, nghiêm khắc nhưng cũng vừa “bao dung” với người em “thông minh và đầy cá tính.” Đặc biệt trong lần tranh cãi đầu tiên họ Huỳnh đã tỏ ra “tâm phục khẩu phục” nhà báo đồng hương và có lời cám ơn rất chân thành:
Cuộc tranh luận đầu tiên là về vấn đề lịch sử diễn ra vào tháng 5-1928.
Đúng ra lần đó Phan Khôi trên tờ Đông Pháp thời báo có nhiều bài báo chủ yếu tấn công vào các quan điểm lịch sử sai trái của một số nhà sử học thực dân khi họ cho rằng “tổ tiên người An Nam mời người Pháp sang bảo hộ, rằng người Pháp đã giúp cho người An Nam chinh phục đất Nam Kỳ” để chỉ việc Bá Đa Lộc mang Hoàng tử Cảnh sang Pháp cầu viện nhằm biện minh cho hành động xâm lăng của người Pháp
Không hiểu do vô tình hay cố ý vào thời điểm này trên báo Tiếng Dân có một bài xã thuyết của tác giả Mính Viên (bút danh của cụ Huỳnh) có chỗ viết rằng “Gia Long đã nhờ được binh lực nước Pháp mà làm thành cuộc thống nhất đất nước.”
Trên Đông Pháp thời báo số ngày 1-5-1928 dưới bút danh Chương Dân, Phan Khôi viết bài “Mấy cái quái trong sách và báo ta” phản bác lại ý kiến của Mính Viên. Ông nhắc người viết bài trên tờ Tiếng Dân rằng “bản điều ước ký khi Hoàng tử Cảnh và Bá Đa Lộc được phái sang Pháp cầu viện, rốt cuộc đã không được phía Pháp thực hiện. Vì vậy chỉ có việc Bá Đa Lộc mộ được vài mươi người Pháp sang giúp Gia Long, song đó chẳng qua là người riêng của nước Pháp giúp chứ không phải chính nước Pháp giúp.”
Sau bài chỉ trích của Phan Khôi, trên báo Tiếng Dân số 79 (20-5-1928), Huỳnh Thúc Kháng viết bài “Nói điều lỗi của ta là sự may cho ta” để đáp lại. Bài báo có vài chỗ “biện minh” nhưng về cơ bản đã tiếp thu những nội dung Phan Khôi luận giải cùng hết lời ca ngợi và cám ơn Phan Khôi.
*
Cách đây gần 100 năm, hai nhà báo hàng đầu của Quảng Nam đã góp phần làm sáng tỏ một vấn đề lịch sử; đã “giải oan” cho vua Gia Long trong một sự kiện lịch sử đặc biệt mà mãi đến gần đây nhà nghiên cứu Thụy Khuê mới đề cập trong tác phẩm nổi tiếng của mình: Vua Gia Long & Người Pháp (Nhà xuất bản Hồng Đức, năm 2017), được dư luận hoan nghênh và mới đây nhất trong buổi tọa đàm khoa học với chủ đề Công lao và những đóng góp quan trọng về mặt lịch sử của Hoàng đế Gia Long do Hội đồng trị sự Nguyễn Phước tộc Việt Nam đã tổ chức tại Huế ngày 31/5/2022.
Các nhà sử học và con cháu vua Gia Long đã đi sau các nhà báo Quảng Nam cả gần 100 năm và nói theo ngôn ngữ “thời sự”: Nguyễn Phước tộc Việt Nam vẫn còn nợ các nhà báo tiên phong đất Quảng một lời… cám ơn.
Huỳnh Thúc Kháng (1876-1946) là Chủ nhiệm kiêm Chủ bút của báo Tiếng Dân từ 1927-1943. Ông ký hàng chục bút danh khác nhau như Minh Viên, Sử Bình Tử, Khỉ Ưu Sinh, Tha Sơn Thạch, Chuông Mai… là tác giả của nhiều sách như: Thi tù tùng thoại, Thư gửi Kỳ Ngoại hầu, Phan Tây hồ tiên sinh tiểu sử, Huỳnh Thúc Kháng tự truyện…
Phan Khôi (1887-1959) là nhà báo cộng tác với rất nhiều tờ báo nổi tiếng (khoảng 27 tờ) như Nam Phong, Lục tỉnh Tân văn, Thực nghiệp dân báo, Hữu Thanh, Đông Pháp thời báo, Thần Chung, Phụ nữ tân văn, Trung lập, Quần Báo, Hoa Kiều, Ngọ Báo, Đông – Tây, Phổ Thông, Phụ Nữ Thời đàm, Tràng An, Sông Hương, Hà Nội báo, Đông Dương tạp chí, Thời vụ, Dư Luận, Tao Đàn, Điện tín, Dân báo, Nhân Dân, Văn Nghệ, Nhân văn, Văn… Và ông ký ít nhất 15 bút danh khác nhau: Chương Dân, K, Kh, CD, Tân Việt, Khải Minh Tử, TC, Thần Chung, PNTV, Thông Reo, T.A, Tuệ Tinh, Sao Đuôi, Hy Tô, Thạch Bổ Thiên….
Đối với Phan Khôi, Huỳnh Thúc Kháng là đàn anh, lớn hơn Phan Khôi 11 tuổi và là lãnh tụ của phong trào Duy tân. Hai ông biết nhau từ rất sớm, có lẽ khi Phan Khôi còn là “học trò cưng” của Trần Quý Cáp ở trường làng Bất Nhị.
Năm 1906, tại Điện Bàn hai người cùng một lần cắt bỏ búi tóc củ hành, giã từ cuộc đời “nhà nho” để làm “nhà duy tân.” Năm 1908, nhân vụ cự sưu kháng thuế hai ông bị bắt giam ở nhà lao Hội An. Phan Khôi bị kêu án 3 năm tù giam, Huỳnh Thúc Kháng bị kêu án chung thân đày biệt xứ Côn Đảo. Trong nhà tù họ từng xướng họa thơ với nhau trước khi chia tay mỗi người đi một nhà ngục. Mấy bài thơ của Phan Khôi được Huỳnh Thúc Kháng, chủ soái thi đàn đánh giá: “trong thi các bạn tiễn có mấy bài tứ tuyệt của ông tú Khôi là xuất sắc hơn cả!”
Nhưng về sự nghiệp làm báo, Phan Khôi lại là đàn anh. khi Phan Khôi bắt đầu làm báo Nam Phong (1917) thì Huỳnh Thúc Kháng đang ngồi tù ở Côn Đảo. Phải 10 năm sau, ở tuổi 51 khi từ chức Viện trưởng Dân biểu Trung Kỳ, họ Huỳnh mới bắt đầu… viết báo (báo Tiếng Dân, năm 1927)
Nhà nghiên cứu Lê Minh Quốc trong tác phẩm Người Quảng Nam (NXB Đà Nẵng, năm 2007) đã có những nhận xét xác đáng về hai nhà báo Phan Khôi và Huỳnh Thúc Kháng.
Nói về Phan Khôi ông viết “Ngoài cụ Huỳnh Thúc Kháng, nếu chỉ được chọn một nhà báo tiêu biểu nhất của xứ Quảng trong thế kỷ XX tôi sẽ chọn lấy Phan Khôi. Đó là hình ảnh kỳ la nhất, cô độc nhất, bản lĩnh nhất của lịch sử báo chí Việt Nam hiện đại… Ngay trong cái cõi ta bà bụi bặm ông đã chọn thái độ sống như một cây thông…” (trang 270)
Đối với nhà báo Huỳnh Thúc Kháng và tờ báo mà cụ chủ trương ông viết: “Thời gian đã chứng minh, trước năm 1945, Tiếng Dân-tờ báo tiếng Việt đầu tiên ở Trung Kỳ, có uy tín nhất và sống lâu nhất trên đất Thần kinh. Trong lịch sử báo chí Việt Nam, nhắc đến Tiếng Dân, lập tức ta nhớ đến những người làm báo có trách nhiệm, có lương tâm với nghề nghiệp và dũng cảm đối đầu với quyền lực đương thời…” (trang 259)
Phan Khôi là người “châm ngòi nổ” và có mặt hầu hết các cuộc bút chiến. Ông gây ra “hiện tượng Phan Khôi” trên văn đàn. Vì thế giữa Phan Khôi và Huỳnh Thúc Kháng không tránh khỏi những lần “tranh cãi.”
Lần tranh luận về một đề tài lịch sử
Lật lại những trang báo cũ ta thấy giữa Phan Khôi và Huỳnh Thúc Kháng có ít nhất 5 lần “cãi” nhau trên mặt báo vào các năm 1928, 1930 và 1931. Ngoài vài lần hai ông tỏ ra hơi gay gắt còn phần lớn đều rất “lịch sự” và Huỳnh Thúc Kháng bao giờ cũng thể hiện phong thái “đàn anh,” vừa thẳng thắn, nghiêm khắc nhưng cũng vừa “bao dung” với người em “thông minh và đầy cá tính.” Đặc biệt trong lần tranh cãi đầu tiên họ Huỳnh đã tỏ ra “tâm phục khẩu phục” nhà báo đồng hương và có lời cám ơn rất chân thành:
Cuộc tranh luận đầu tiên là về vấn đề lịch sử diễn ra vào tháng 5-1928.
Đúng ra lần đó Phan Khôi trên tờ Đông Pháp thời báo có nhiều bài báo chủ yếu tấn công vào các quan điểm lịch sử sai trái của một số nhà sử học thực dân khi họ cho rằng “tổ tiên người An Nam mời người Pháp sang bảo hộ, rằng người Pháp đã giúp cho người An Nam chinh phục đất Nam Kỳ” để chỉ việc Bá Đa Lộc mang Hoàng tử Cảnh sang Pháp cầu viện nhằm biện minh cho hành động xâm lăng của người Pháp
Không hiểu do vô tình hay cố ý vào thời điểm này trên báo Tiếng Dân có một bài xã thuyết của tác giả Mính Viên (bút danh của cụ Huỳnh) có chỗ viết rằng “Gia Long đã nhờ được binh lực nước Pháp mà làm thành cuộc thống nhất đất nước.”
Trên Đông Pháp thời báo số ngày 1-5-1928 dưới bút danh Chương Dân, Phan Khôi viết bài “Mấy cái quái trong sách và báo ta” phản bác lại ý kiến của Mính Viên. Ông nhắc người viết bài trên tờ Tiếng Dân rằng “bản điều ước ký khi Hoàng tử Cảnh và Bá Đa Lộc được phái sang Pháp cầu viện, rốt cuộc đã không được phía Pháp thực hiện. Vì vậy chỉ có việc Bá Đa Lộc mộ được vài mươi người Pháp sang giúp Gia Long, song đó chẳng qua là người riêng của nước Pháp giúp chứ không phải chính nước Pháp giúp.”
Sau bài chỉ trích của Phan Khôi, trên báo Tiếng Dân số 79 (20-5-1928), Huỳnh Thúc Kháng viết bài “Nói điều lỗi của ta là sự may cho ta” để đáp lại. Bài báo có vài chỗ “biện minh” nhưng về cơ bản đã tiếp thu những nội dung Phan Khôi luận giải cùng hết lời ca ngợi và cám ơn Phan Khôi.
*
Cách đây gần 100 năm, hai nhà báo hàng đầu của Quảng Nam đã góp phần làm sáng tỏ một vấn đề lịch sử; đã “giải oan” cho vua Gia Long trong một sự kiện lịch sử đặc biệt mà mãi đến gần đây nhà nghiên cứu Thụy Khuê mới đề cập trong tác phẩm nổi tiếng của mình: Vua Gia Long & Người Pháp (Nhà xuất bản Hồng Đức, năm 2017), được dư luận hoan nghênh và mới đây nhất trong buổi tọa đàm khoa học với chủ đề Công lao và những đóng góp quan trọng về mặt lịch sử của Hoàng đế Gia Long do Hội đồng trị sự Nguyễn Phước tộc Việt Nam đã tổ chức tại Huế ngày 31/5/2022.
Các nhà sử học và con cháu vua Gia Long đã đi sau các nhà báo Quảng Nam cả gần 100 năm và nói theo ngôn ngữ “thời sự”: Nguyễn Phước tộc Việt Nam vẫn còn nợ các nhà báo tiên phong đất Quảng một lời… cám ơn.
