Johnny Lê Nữu Vượng
Già làng
Dữ liệu thu nhập bình quân đầu người (GDP per capita) IMF từ năm 1990 đến 2025 cho thấy một sự tương phản đáng kinh ngạc giữa hai quốc gia Trung Đông: Iran và Israel. Trong khi Israel đã đạt được sự tăng trưởng vượt bậc, từ 13.120 USD năm 1990 lên 57.760 USD năm 2025, Iran lại trải qua một sự suy thoái nghiêm trọng, từ 10.660 USD xuống chỉ còn 3.897 USD.
Sự tai hạn của Iran dưới chế độ Hồi giáo mọi rợ
Năm 1979, Cách mạng Hồi giáo Iran lật đổ chế độ quân chủ Pahlavi và đưa nước này vào một kỷ nguyên mới dưới sự lãnh đạo của Ayatollah Khomeini. Tuy nhiên, thay vì mang lại sự thịnh vượng như kỳ vọng, chế độ Hồi giáo đã đẩy Iran vào một vòng xoáy suy thoái kinh tế, bất ổn xã hội và cô lập quốc tế.
1. Chính sách kinh tế sai lầm và tham nhũng tràn lan
Chế độ Hồi giáo Iran ưu tiên các chính sách kinh tế tập trung, với phần lớn nguồn lực quốc gia được phân bổ cho các lực lượng quân sự và tôn giáo, đặc biệt là Vệ binh Cách mạng Hồi giáo (IRGC). Ngành dầu mỏ, nguồn thu nhập chính của Iran, bị quản lý kém hiệu quả và chịu ảnh hưởng nặng nề từ các lệnh trừng phạt quốc tế. Thay vì đầu tư vào cơ sở hạ tầng, giáo dục và công nghệ, chính phủ Iran chi tiêu lớn cho các chương trình hạt nhân và hỗ trợ các nhóm vũ trang ở Trung Đông như Hezbollah hay Houthi. Điều này làm cạn kiệt nguồn lực quốc gia và khiến nền kinh tế phụ thuộc quá mức vào xuất khẩu dầu thô. Thêm vào đó, tham nhũng lan rộng trong bộ máy chính quyền đã làm suy yếu niềm tin của người dân và nhà đầu tư. Các doanh nghiệp nhà nước, thường do các quan chức thân cận với chế độ kiểm soát, hoạt động kém hiệu quả, trong khi khu vực tư nhân bị bóp nghẹt bởi các quy định quan liêu và thiếu minh bạch.
2. Cô lập quốc tế và các lệnh trừng phạt
Chính sách đối ngoại hiếu chiến của Iran, bao gồm chương trình hạt nhân, đe dọa Israel và hỗ trợ các nhóm khủng bố, đã khiến nước này bị cô lập trên trường quốc tế. Các lệnh trừng phạt từ Mỹ và Liên minh châu Âu đã làm tê liệt nền kinh tế Iran, hạn chế khả năng xuất khẩu dầu mỏ và tiếp cận thị trường tài chính toàn cầu. Từ năm 1990 đến 2025, đồng rial Iran mất giá nghiêm trọng, lạm phát phi mã và tỷ lệ thất nghiệp tăng cao, đẩy hàng triệu người dân vào cảnh nghèo đói. Trong khi các quốc gia khác ở Trung Đông như UAE hay Qatar tận dụng vị trí địa lý để thu hút đầu tư nước ngoài, Iran lại bị mắc kẹt trong các cuộc xung đột khu vực và ý thức hệ, làm mất đi cơ hội hội nhập kinh tế toàn cầu.
3. Tàn phá xã hội và đàn áp nhân quyền
Chế độ Hồi giáo áp đặt các quy định hà khắc dựa trên luật Sharia, hạn chế quyền tự do của phụ nữ, giới trí thức và các nhóm thiểu số tôn giáo. Điều này dẫn đến sự chảy máu chất xám, khi hàng triệu người Iran có trình độ cao di cư ra nước ngoài để tìm kiếm cơ hội tốt hơn. Sự bất mãn của người dân với chế độ đã dẫn đến nhiều cuộc biểu tình lớn, như các phong trào năm 2009, 2019 và 2022, nhưng tất cả đều bị đàn áp dã man, làm sâu sắc thêm sự chia rẽ trong xã hội. Việc chi tiêu quá mức cho quân sự và các lực lượng an ninh nội địa cũng làm cạn kiệt ngân sách dành cho y tế, giáo dục và phúc lợi xã hội. Kết quả là chất lượng cuộc sống của người dân Iran suy giảm nghiêm trọng, với tỷ lệ nghèo đói gia tăng và cơ sở hạ tầng xuống cấp.
Sự thịnh vượng của Israel
Trái ngược với Iran, Israel đã đạt được những thành tựu kinh tế và xã hội đáng kinh ngạc trong cùng khoảng thời gian. Từ một quốc gia nhỏ bé với nguồn tài nguyên thiên nhiên hạn chế, Israel đã trở thành một trung tâm công nghệ toàn cầu, thường được gọi là “quốc gia khởi nghiệp” (Startup Nation).
Photo: 安琦 王/Adobe Stock
Đầu tư vào công nghệ và đổi mới sáng tạo
Israel đã ưu tiên phát triển ngành công nghệ cao, với các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo, an ninh mạng, y tế và nông nghiệp thông minh dẫn đầu thế giới. Các công ty như Mobileye, Wix hay Check Point đều xuất phát từ Israel, thu hút hàng tỷ USD đầu tư nước ngoài. Chính phủ Israel hỗ trợ mạnh mẽ cho nghiên cứu và phát triển (R&D), với tỷ lệ chi tiêu cho R&D trên GDP cao nhất thế giới (khoảng 5% vào năm 2023).
Hệ thống giáo dục chất lượng cao và văn hóa khuyến khích sáng tạo đã sản sinh ra một lực lượng lao động có kỹ năng, đáp ứng nhu cầu của nền kinh tế tri thức. Sự hợp tác chặt chẽ giữa quân đội, học viện và khu vực tư nhân cũng giúp Israel chuyển đổi các công nghệ quân sự tiên tiến thành các sản phẩm dân sự có giá trị cao.
Hội nhập kinh tế toàn cầu
Israel duy trì quan hệ ngoại giao và thương mại mạnh mẽ với các cường quốc như Mỹ, EU và gần đây là các nước Ả Rập như UAE và Bahrain thông qua Hiệp định Abraham (2020). Các hiệp định thương mại tự do đã mở ra thị trường rộng lớn cho hàng hóa và dịch vụ của Israel. Ngay cả trong bối cảnh xung đột khu vực, Israel vẫn thu hút đầu tư nước ngoài nhờ vào sự ổn định chính trị nội bộ và môi trường kinh doanh thân thiện.
Xã hội dân chủ và ổn định
Là một nền dân chủ duy nhất ở Trung Đông, Israel bảo đảm quyền tự do ngôn luận, bình đẳng giới và bảo vệ quyền lợi của các nhóm thiểu số. Dù đối mặt với nhiều thách thức, như xung đột với người Palestine hay căng thẳng với Iran, Israel vẫn duy trì được sự đoàn kết quốc gia và một xã hội năng động. Chính sách nhập cư cởi mở, đặc biệt dành cho người Do Thái trên toàn thế giới, đã mang lại nguồn nhân lực đa dạng và chất lượng cao, góp phần vào sự phát triển kinh tế và văn hóa.
Sự tương phản giữa sự suy thoái của Iran và sự thịnh vượng của Israel là minh chứng cho tác động của các yếu tố chính trị và quản trị đối với sự phát triển của một quốc gia. Trong khi Israel tận dụng giáo dục, đổi mới sáng tạo, và hội nhập quốc tế để trở thành một nền kinh tế mạnh mẽ, Iran lại bị kẹt trong các chính sách sai lầm, tham nhũng và cô lập dưới chế độ Hồi giáo.
Đối với Iran, con đường phía trước đòi hỏi những cải cách sâu rộng, từ việc chấm dứt các chính sách đối ngoại hiếu chiến đến xây dựng một hệ thống chính trị minh bạch và tôn trọng quyền con người. Trong khi đó, Israel cần tiếp tục duy trì sự ổn định và đổi mới để củng cố vị thế của mình trong khu vực và trên trường quốc tế. Những bài học từ hai quốc gia này là lời cảnh tỉnh cho các quốc gia khác về tầm quan trọng của quản trị tốt và tầm nhìn chiến lược trong việc định hình tương lai
Sự tai hạn của Iran dưới chế độ Hồi giáo mọi rợ
Năm 1979, Cách mạng Hồi giáo Iran lật đổ chế độ quân chủ Pahlavi và đưa nước này vào một kỷ nguyên mới dưới sự lãnh đạo của Ayatollah Khomeini. Tuy nhiên, thay vì mang lại sự thịnh vượng như kỳ vọng, chế độ Hồi giáo đã đẩy Iran vào một vòng xoáy suy thoái kinh tế, bất ổn xã hội và cô lập quốc tế.
1. Chính sách kinh tế sai lầm và tham nhũng tràn lan
Chế độ Hồi giáo Iran ưu tiên các chính sách kinh tế tập trung, với phần lớn nguồn lực quốc gia được phân bổ cho các lực lượng quân sự và tôn giáo, đặc biệt là Vệ binh Cách mạng Hồi giáo (IRGC). Ngành dầu mỏ, nguồn thu nhập chính của Iran, bị quản lý kém hiệu quả và chịu ảnh hưởng nặng nề từ các lệnh trừng phạt quốc tế. Thay vì đầu tư vào cơ sở hạ tầng, giáo dục và công nghệ, chính phủ Iran chi tiêu lớn cho các chương trình hạt nhân và hỗ trợ các nhóm vũ trang ở Trung Đông như Hezbollah hay Houthi. Điều này làm cạn kiệt nguồn lực quốc gia và khiến nền kinh tế phụ thuộc quá mức vào xuất khẩu dầu thô. Thêm vào đó, tham nhũng lan rộng trong bộ máy chính quyền đã làm suy yếu niềm tin của người dân và nhà đầu tư. Các doanh nghiệp nhà nước, thường do các quan chức thân cận với chế độ kiểm soát, hoạt động kém hiệu quả, trong khi khu vực tư nhân bị bóp nghẹt bởi các quy định quan liêu và thiếu minh bạch.
2. Cô lập quốc tế và các lệnh trừng phạt
Chính sách đối ngoại hiếu chiến của Iran, bao gồm chương trình hạt nhân, đe dọa Israel và hỗ trợ các nhóm khủng bố, đã khiến nước này bị cô lập trên trường quốc tế. Các lệnh trừng phạt từ Mỹ và Liên minh châu Âu đã làm tê liệt nền kinh tế Iran, hạn chế khả năng xuất khẩu dầu mỏ và tiếp cận thị trường tài chính toàn cầu. Từ năm 1990 đến 2025, đồng rial Iran mất giá nghiêm trọng, lạm phát phi mã và tỷ lệ thất nghiệp tăng cao, đẩy hàng triệu người dân vào cảnh nghèo đói. Trong khi các quốc gia khác ở Trung Đông như UAE hay Qatar tận dụng vị trí địa lý để thu hút đầu tư nước ngoài, Iran lại bị mắc kẹt trong các cuộc xung đột khu vực và ý thức hệ, làm mất đi cơ hội hội nhập kinh tế toàn cầu.
3. Tàn phá xã hội và đàn áp nhân quyền
Chế độ Hồi giáo áp đặt các quy định hà khắc dựa trên luật Sharia, hạn chế quyền tự do của phụ nữ, giới trí thức và các nhóm thiểu số tôn giáo. Điều này dẫn đến sự chảy máu chất xám, khi hàng triệu người Iran có trình độ cao di cư ra nước ngoài để tìm kiếm cơ hội tốt hơn. Sự bất mãn của người dân với chế độ đã dẫn đến nhiều cuộc biểu tình lớn, như các phong trào năm 2009, 2019 và 2022, nhưng tất cả đều bị đàn áp dã man, làm sâu sắc thêm sự chia rẽ trong xã hội. Việc chi tiêu quá mức cho quân sự và các lực lượng an ninh nội địa cũng làm cạn kiệt ngân sách dành cho y tế, giáo dục và phúc lợi xã hội. Kết quả là chất lượng cuộc sống của người dân Iran suy giảm nghiêm trọng, với tỷ lệ nghèo đói gia tăng và cơ sở hạ tầng xuống cấp.
Sự thịnh vượng của Israel
Trái ngược với Iran, Israel đã đạt được những thành tựu kinh tế và xã hội đáng kinh ngạc trong cùng khoảng thời gian. Từ một quốc gia nhỏ bé với nguồn tài nguyên thiên nhiên hạn chế, Israel đã trở thành một trung tâm công nghệ toàn cầu, thường được gọi là “quốc gia khởi nghiệp” (Startup Nation).
Photo: 安琦 王/Adobe Stock
Đầu tư vào công nghệ và đổi mới sáng tạo
Israel đã ưu tiên phát triển ngành công nghệ cao, với các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo, an ninh mạng, y tế và nông nghiệp thông minh dẫn đầu thế giới. Các công ty như Mobileye, Wix hay Check Point đều xuất phát từ Israel, thu hút hàng tỷ USD đầu tư nước ngoài. Chính phủ Israel hỗ trợ mạnh mẽ cho nghiên cứu và phát triển (R&D), với tỷ lệ chi tiêu cho R&D trên GDP cao nhất thế giới (khoảng 5% vào năm 2023).
Hệ thống giáo dục chất lượng cao và văn hóa khuyến khích sáng tạo đã sản sinh ra một lực lượng lao động có kỹ năng, đáp ứng nhu cầu của nền kinh tế tri thức. Sự hợp tác chặt chẽ giữa quân đội, học viện và khu vực tư nhân cũng giúp Israel chuyển đổi các công nghệ quân sự tiên tiến thành các sản phẩm dân sự có giá trị cao.
Hội nhập kinh tế toàn cầu
Israel duy trì quan hệ ngoại giao và thương mại mạnh mẽ với các cường quốc như Mỹ, EU và gần đây là các nước Ả Rập như UAE và Bahrain thông qua Hiệp định Abraham (2020). Các hiệp định thương mại tự do đã mở ra thị trường rộng lớn cho hàng hóa và dịch vụ của Israel. Ngay cả trong bối cảnh xung đột khu vực, Israel vẫn thu hút đầu tư nước ngoài nhờ vào sự ổn định chính trị nội bộ và môi trường kinh doanh thân thiện.
Xã hội dân chủ và ổn định
Là một nền dân chủ duy nhất ở Trung Đông, Israel bảo đảm quyền tự do ngôn luận, bình đẳng giới và bảo vệ quyền lợi của các nhóm thiểu số. Dù đối mặt với nhiều thách thức, như xung đột với người Palestine hay căng thẳng với Iran, Israel vẫn duy trì được sự đoàn kết quốc gia và một xã hội năng động. Chính sách nhập cư cởi mở, đặc biệt dành cho người Do Thái trên toàn thế giới, đã mang lại nguồn nhân lực đa dạng và chất lượng cao, góp phần vào sự phát triển kinh tế và văn hóa.
Sự tương phản giữa sự suy thoái của Iran và sự thịnh vượng của Israel là minh chứng cho tác động của các yếu tố chính trị và quản trị đối với sự phát triển của một quốc gia. Trong khi Israel tận dụng giáo dục, đổi mới sáng tạo, và hội nhập quốc tế để trở thành một nền kinh tế mạnh mẽ, Iran lại bị kẹt trong các chính sách sai lầm, tham nhũng và cô lập dưới chế độ Hồi giáo.
Đối với Iran, con đường phía trước đòi hỏi những cải cách sâu rộng, từ việc chấm dứt các chính sách đối ngoại hiếu chiến đến xây dựng một hệ thống chính trị minh bạch và tôn trọng quyền con người. Trong khi đó, Israel cần tiếp tục duy trì sự ổn định và đổi mới để củng cố vị thế của mình trong khu vực và trên trường quốc tế. Những bài học từ hai quốc gia này là lời cảnh tỉnh cho các quốc gia khác về tầm quan trọng của quản trị tốt và tầm nhìn chiến lược trong việc định hình tương lai
