Johnny Lê Nữu Vượng
Già làng
Lễ tế ở Đàn Nam Giao năm 1939 là một phần của nghi lễ truyền thống của triều Nguyễn, diễn ra tại Đàn Nam Giao, một công trình kiến trúc quan trọng ở phía nam Kinh thành Huế
Đàn Nam Giao ngày nay đã được khôi phục phần nào hiện trạng
Lễ tế Nam Giao được coi là nghi lễ quan trọng bậc nhất dưới chế độ quân chủ, khẳng định tính chính thống của triều đại, uy quyền của hoàng đế tuân theo mệnh trời mà cai trị thiên hạ, và chỉ nhà vua mới có quyền thực hiện.
Đoàn rước lễ tế ở Nam Giao, Huế, tháng 4/1939. Nhà vua là chủ tế duy nhất trong nghi lễ diễn ra ở đàn Nam Giao, nằm ở phía Nam kinh thành, được vua Gia Long cho xây dựng năm 1806. Đoàn rước có voi dẫn đầu, khởi hành từ cung điện đi ra hướng cửa Tây - Nam.
Dọc hai bên đường vua đi qua, các hương thân kỳ lão của 6 huyện thuộc phủ Thừa Thiên bày hương án hai bên đường và lạy đón khi xa giá đi ngang
Quan chủ lễ trong lễ tế ở đàn Nam Giao chờ Vua Bảo Đại tới.
Cách ngày diễn ra lễ tế một ngày, bắt đầu từ canh 5, Cấm binh sẽ mang đầy đủ cờ xì, giáo mác, dàn bọc xung quanh đàn cả trong lẫn ngoài cũng như các khu vực khác tại đàn như Trần trù, Thần khố và Trai cung. Lính của các quân bộ Binh sẽ xếp hàng nghiêm ngặt vào vị trí phân định dọc hai bên đường xa giá của nhà vua đi qua, kéo dài từ Đại Nội đến bến Phu Vân Lâu, qua bến đò bờ nam sông Hương đến tận Đàn Nam Giao. Kỳ lão 6 huyện thuộc phủ Thừa Thiên bày hương án hai bên đường từ bến đò đến tận đàn sở, và phải quỳ đón và quỳ tiễn xa giá cho đến khi nhà vua yên vị tại Trai cung.
Sau khi đi hết ngự lộ dài 3km, nhà vua được rước vào Trai cung nghỉ ngơi, chuẩn bị cho lễ tế chính thức diễn ra vào hôm sau
Đám rước bắt đầu vào lúc tản sáng trước ngày diễn ra lễ tế một ngày, mở đầu bằng việc thái giám bưng Đồng nhân trong phòng Trai cung điện Cần chánh bàn giao cho quan Thái Thường tự. Đồng nhân sẽ được rước lên đặt ở Trai cung tại Đàn Nam Giao. Cờ xí, gươm dựng lên phấp phới và xung quanh là hàng vạn binh lính, kỳ lão và dân chúng mọi miền nô nức đến xem. Vua sẽ lên đường đến Đàn Nam Giao với 3 đạo, gồm Tiền đạo, Trung đạo và Hậu đạo. Trong đó, Tiền đạo được dẫn đầu bởi hai thớt voi trang hoàng rực rỡ.
Trong lúc này, ở khu vực nhà bếp (Thần trù), các bước chuẩn bị quan trọng nhất cho Lễ tế trời ở Đàn Nam Giao cũng gấp rút được hoàn thành. Các phẩm vật hiến tế được thực hiện dưới sự giám sát của các Đại thần thuộc Bộ Lễ và Thái tường tự - cơ quan chuyên đảm trách các lễ nghi quốc gia.
Lễ vật dâng trong lễ tế gồm hàng trăm loại trái cây, hương hoa, trầm trà, bánh trái, đèn sáp và các vật không thể thiếu là tam sinh, gồm bò, lợn, dê. Các con vật tế được lựa chọn với tiêu chuẩn kỹ lưỡng, giết mổ theo trình tự cụ thể, đảm bảo sự thanh sạch trước khi hiến tế.
Các tượng Đồng nhân sẽ được rước vào điện Cần Chánh trước Lễ tế trời ở Đàn Nam Giao 3 ngày
Trong khi đó, tại các án thờ trên các tầng đàn, hàng trăm loại đồ thờ làm bằng đồng, gỗ, vàng, v.v. được bày biện theo quy định của điển lệ triều đình. Những món đồ thờ này chỉ được sử dụng trong Lễ tế trời ở Đàn Nam Giao chứ không được dùng trong bất kì dịp nào khác.
Hàng trăm đồ thờ bằng đồng, gỗ, vàng được bày biện theo quy định của điển lệ triều đình
Vào buổi chiều trước lễ tế sẽ diễn ra một buổi diễn tập với đầy đủ các trình tự như chính lễ. Ngoại trừ nhà vua, các quan chức có phận sự trong lễ tễ đều phải tham dự.
Thanh Bình Thự - cơ quan chuyên trách về vũ nhạc triều đình - đảm nhận phần âm nhạc và vũ khúc
Trong ngày diễn ra lễ, vua cùng các đại thần sẽ sử dụng trang phục cổn miện được tham khảo từ quy chế của Trung Hoa và biến đổi để tạo dấu ấn riêng. Vua triều Nguyễn thường sử dụng áo cổn thêu 12 chương, mũ miện với 12 sợi lưu chỉ dành riêng cho hoàng đế để thể hiện sự tự tôn, độc lập,’ sánh ngang Bắc quốc’ của triều Nguyễn.
Vua và đại thần chuẩn bị trang phục chỉnh tề để thực hiện Lễ tế trời ở Đàn Nam Giao
Lễ tế trời diễn ra với trình tự nghiêm ngặt và lễ nghi cầu kì, kéo dài trong nhiều giờ từ trời còn tối và kết thúc vào lúc rạng sáng
Lễ tế trời ở Đàn Nam Giao thường kéo dài trong nhiều giờ đồng hồ với trình tự nghiêm ngặt và lễ nghi cầu kỳ. Sau khi lễ hoàn tất, vua và tùy tùng sẽ lên kiệu trở lại hoàng cung. Khác với lúc xuất cung, đoàn ngự đạo sẽ đi trong im lặng cốt giữ sự trang nghiêm, thành kính.
Lễ hoàn tất, nhà vua và đoàn tùy tùng lên kiệu trở về hoàng cung trong im lặng
Khi đoàn rước của vua đã về đến cung, nhạc và chiêng trống được tấu lên trong suốt quãng đường để báo hiệu với dân chúng Lễ tế trời ở Đàn Nam Giao đã hoàn thành tốt đẹp, các ước nguyện về thiên hạ thái bình đã được các đấng siêu nhiên ghi nhận.
Khung cảnh Đền Nam Giao ngày nay
Tuy đã bị bỏ hoang từ năm 1945 sau khi bọn khỉ rừng Bắc Pó tràn về, tuy nhiên hiện nay Đàn Nam Giao đã được trùng tu phục hồi.
Đàn Nam Giao ngày nay đã được khôi phục phần nào hiện trạng
Trước 1 ngày diễn ra Lễ tế trời ở Đàn Nam Giao
Trong lễ tế Nam Giao vào tháng 4/1939, vua Bảo Đại ngồi trên chiếc kiệu đặc biệt - vốn là món quà vua Louis XVI của Pháp tặng cho chúa Nguyễn Ánh, sau là thái tổ Gia Long vua đầu tiên của triều Nguyễn.Lễ tế Nam Giao được coi là nghi lễ quan trọng bậc nhất dưới chế độ quân chủ, khẳng định tính chính thống của triều đại, uy quyền của hoàng đế tuân theo mệnh trời mà cai trị thiên hạ, và chỉ nhà vua mới có quyền thực hiện.
Đoàn rước lễ tế ở Nam Giao, Huế, tháng 4/1939. Nhà vua là chủ tế duy nhất trong nghi lễ diễn ra ở đàn Nam Giao, nằm ở phía Nam kinh thành, được vua Gia Long cho xây dựng năm 1806. Đoàn rước có voi dẫn đầu, khởi hành từ cung điện đi ra hướng cửa Tây - Nam.
Dọc hai bên đường vua đi qua, các hương thân kỳ lão của 6 huyện thuộc phủ Thừa Thiên bày hương án hai bên đường và lạy đón khi xa giá đi ngang
Quan chủ lễ trong lễ tế ở đàn Nam Giao chờ Vua Bảo Đại tới.
Cách ngày diễn ra lễ tế một ngày, bắt đầu từ canh 5, Cấm binh sẽ mang đầy đủ cờ xì, giáo mác, dàn bọc xung quanh đàn cả trong lẫn ngoài cũng như các khu vực khác tại đàn như Trần trù, Thần khố và Trai cung. Lính của các quân bộ Binh sẽ xếp hàng nghiêm ngặt vào vị trí phân định dọc hai bên đường xa giá của nhà vua đi qua, kéo dài từ Đại Nội đến bến Phu Vân Lâu, qua bến đò bờ nam sông Hương đến tận Đàn Nam Giao. Kỳ lão 6 huyện thuộc phủ Thừa Thiên bày hương án hai bên đường từ bến đò đến tận đàn sở, và phải quỳ đón và quỳ tiễn xa giá cho đến khi nhà vua yên vị tại Trai cung.
Sau khi đi hết ngự lộ dài 3km, nhà vua được rước vào Trai cung nghỉ ngơi, chuẩn bị cho lễ tế chính thức diễn ra vào hôm sau
Đám rước bắt đầu vào lúc tản sáng trước ngày diễn ra lễ tế một ngày, mở đầu bằng việc thái giám bưng Đồng nhân trong phòng Trai cung điện Cần chánh bàn giao cho quan Thái Thường tự. Đồng nhân sẽ được rước lên đặt ở Trai cung tại Đàn Nam Giao. Cờ xí, gươm dựng lên phấp phới và xung quanh là hàng vạn binh lính, kỳ lão và dân chúng mọi miền nô nức đến xem. Vua sẽ lên đường đến Đàn Nam Giao với 3 đạo, gồm Tiền đạo, Trung đạo và Hậu đạo. Trong đó, Tiền đạo được dẫn đầu bởi hai thớt voi trang hoàng rực rỡ.
Trong lúc này, ở khu vực nhà bếp (Thần trù), các bước chuẩn bị quan trọng nhất cho Lễ tế trời ở Đàn Nam Giao cũng gấp rút được hoàn thành. Các phẩm vật hiến tế được thực hiện dưới sự giám sát của các Đại thần thuộc Bộ Lễ và Thái tường tự - cơ quan chuyên đảm trách các lễ nghi quốc gia.
Lễ vật dâng trong lễ tế gồm hàng trăm loại trái cây, hương hoa, trầm trà, bánh trái, đèn sáp và các vật không thể thiếu là tam sinh, gồm bò, lợn, dê. Các con vật tế được lựa chọn với tiêu chuẩn kỹ lưỡng, giết mổ theo trình tự cụ thể, đảm bảo sự thanh sạch trước khi hiến tế.
Các tượng Đồng nhân sẽ được rước vào điện Cần Chánh trước Lễ tế trời ở Đàn Nam Giao 3 ngày
Trong khi đó, tại các án thờ trên các tầng đàn, hàng trăm loại đồ thờ làm bằng đồng, gỗ, vàng, v.v. được bày biện theo quy định của điển lệ triều đình. Những món đồ thờ này chỉ được sử dụng trong Lễ tế trời ở Đàn Nam Giao chứ không được dùng trong bất kì dịp nào khác.
Hàng trăm đồ thờ bằng đồng, gỗ, vàng được bày biện theo quy định của điển lệ triều đình
Vào buổi chiều trước lễ tế sẽ diễn ra một buổi diễn tập với đầy đủ các trình tự như chính lễ. Ngoại trừ nhà vua, các quan chức có phận sự trong lễ tễ đều phải tham dự.
Ngày diễn ra Lễ tế trời ở Đàn Nam Giao
Đến giờ lành, Phương đàn, Hạ đàn các hạng hương, đèn, trầm trà, các lễ phẩm trâu, bò, dê, đèn, lụa, vàng, ngọc, chén, bát, xuôi, rượu, v.v. sẽ được sắp xếp trang trọng, đầy đủ vào những chỗ đã quy định từ trước. Trong khi đó, các quan Phân hiến, Bồi tế, Chấp sự sẽ có mặt ở vị trí của mình. Ca công cung kính đứng chờ ở hai bên tả, hữu đàn. 30 viên quản cai, quản vệ, cai đội, hiệu úy của Thân binh, cấm binh dàn hàng hai bên Viên đàn. Hai bên bậc cấp Hạ đàn và Phương đàn với 8 viên quản vệ, cai đội lính Thân binh, Cấm binh giơ cao đèn, đuốc, kiếm chờ đón vua đến làm lễ.
Thanh Bình Thự - cơ quan chuyên trách về vũ nhạc triều đình - đảm nhận phần âm nhạc và vũ khúc
Trong ngày diễn ra lễ, vua cùng các đại thần sẽ sử dụng trang phục cổn miện được tham khảo từ quy chế của Trung Hoa và biến đổi để tạo dấu ấn riêng. Vua triều Nguyễn thường sử dụng áo cổn thêu 12 chương, mũ miện với 12 sợi lưu chỉ dành riêng cho hoàng đế để thể hiện sự tự tôn, độc lập,’ sánh ngang Bắc quốc’ của triều Nguyễn.
Vua và đại thần chuẩn bị trang phục chỉnh tề để thực hiện Lễ tế trời ở Đàn Nam Giao
Lễ tế trời diễn ra với trình tự nghiêm ngặt và lễ nghi cầu kì, kéo dài trong nhiều giờ từ trời còn tối và kết thúc vào lúc rạng sáng
Lễ tế trời ở Đàn Nam Giao thường kéo dài trong nhiều giờ đồng hồ với trình tự nghiêm ngặt và lễ nghi cầu kỳ. Sau khi lễ hoàn tất, vua và tùy tùng sẽ lên kiệu trở lại hoàng cung. Khác với lúc xuất cung, đoàn ngự đạo sẽ đi trong im lặng cốt giữ sự trang nghiêm, thành kính.
Lễ hoàn tất, nhà vua và đoàn tùy tùng lên kiệu trở về hoàng cung trong im lặng
Khi đoàn rước của vua đã về đến cung, nhạc và chiêng trống được tấu lên trong suốt quãng đường để báo hiệu với dân chúng Lễ tế trời ở Đàn Nam Giao đã hoàn thành tốt đẹp, các ước nguyện về thiên hạ thái bình đã được các đấng siêu nhiên ghi nhận.
Khung cảnh Đền Nam Giao ngày nay
Tuy đã bị bỏ hoang từ năm 1945 sau khi bọn khỉ rừng Bắc Pó tràn về, tuy nhiên hiện nay Đàn Nam Giao đã được trùng tu phục hồi.
