Dơi Nguyễn
Trẩu tre
Khi bác sĩ tâm thần người Thụy Sĩ Elisabeth Kübler-Ross chuyển sang Mỹ vào năm 1958, bà đã bị sốc bởi biện pháp mà các bệnh viện nơi bà làm việc xử lý những bệnh nhân sắp chết.
Bà nói với BBC trong một cuộc phỏng vấn năm 1983: “Mọi thứ đều rất lớn và rất phi cá nhân, rất kỹ thuật. Những bệnh nhân mắc bệnh nan y thực sự bị bỏ rơi, không ai nói chuyện với họ”.
Vì vậy, bà bắt đầu tổ chức hội thảo dành cho sinh viên y khoa tại Đại học Colorado, nơi bà tiến hành phỏng vấn những người sắp chết về cảm nhận của họ đối với cái chết. Mặc dù bà đã bị các đồng nghiệp của mình phản ứng một cách gay gắt, nhưng chẳng bao lâu bà đã có một chỗ đứng vững chắc.
Kết quả của những cuộc phỏng vấn này là tác phẩm Kiến thức chân thực về chết và người sắp chết (On Death and Dying), xuất bản năm 1969. Trong đó, bà bắt đầu bằng cách mô tả cách bệnh nhân nói về cái chết, và tiếp tục thảo luận về cách cải thiện việc chăm sóc người sắp chết.
Một phần của cuốn sách khuấy động trí tưởng tượng của công chúng là ý tưởng cho rằng khi một người được chẩn đoán mắc bệnh nan y, họ sẽ trải qua một loạt các giai đoạn cảm xúc khác nhau.
Kübler-Ross mô tả năm giai đoạn cụ thể như sau:
Chối bỏ - “Không, không phải tôi, không đúng”
Phẫn nộ - “Tại sao lại là tôi”
Mặc cả - Tìm cách trì hoãn bằng “những hành vi tốt”
Chán nản – Phản ứng với căn bệnh và chuẩn bị cho cái chết
Chấp nhận – “Nghỉ ngơi lần cuối trước một hành trình dài”
Bá mô tả những giai đoạn này như là “cơ chế phòng thủ... cơ chế đối phó với những tình huống cực kỳ khó khăn”.
Tuy nhiên, không bao giờ chỉ có năm giai đoạn. Trong khi mỗi giai đoạn là nhan đề từng chương trong cuốn sách, biểu đồ trong cuốn sách mô tả khoảng 10 hoặc 13 giai đoạn, bao gồm sốc, đau buồn mang tính chuẩn bị - và hy vọng.
Và con trai của bà, Ken Ross, nói rằng bà không thích ý tưởng cho rằng người ta phải lần lượt đi qua những giai đoạn này.
“Năm giai đoạn có nghĩa là một khuôn khổ lỏng lẻo - chúng không phải là một loại công thức hay bậc thang nhằm chinh phục nỗi đau. Nếu mọi người muốn sử dụng các lý thuyết khác nhau hoặc các mô hình khác nhau, thì bà cũng không quan tâm. Bà chỉ muốn bắt đầu cuộc hội thoại mà thôi”.
Kiến thức chân thực về chết và người sắp chết trở thành cuốn sách bán chạy nhất, và chẳng bao lâu sau Elisabeth Kübler-Ross đã nhận được vô số thư từ bệnh nhân và bác sĩ trên khắp thế giới. “Điện thoại bắt đầu đổ chuông liên tục”, Ken Ross hồi tưởng lại. “Người đưa thư bắt đầu đến hai lần một ngày”.
Năm giai đoạn đã có cuộc sống của riêng chúng. Chúng được sử dụng để đào tạo bác sĩ và chuyên viên trị liệu, được truyền cho bệnh nhân và gia đình họ.
Chúng đã được nhắc đến trong các bộ phim truyền hình từ Star Trek đến Sesame Street. Chúng đã được nhắc đi nhắc lại trong phim hoạt hình và chúng cũng truyền cảm hứng cho hàng trăm nhạc sĩ và nghệ sĩ.
Người ta đã viết hàng ngàn bài báo mang tính hàn lâm về việc áp dụng những giai đoạn này cho rất nhiều trải nghiệm mang tính cảm xúc, từ vận động viên đối phó với những chấn thương có thể dẫn đến kết thúc sự nghiệp cho đến phản ứng của người tiêu dùng đối với iPhone 5.
Những giai đoạn này cũng được sử dụng như một công cụ quản lý: Đường cong thay đổi Kübler-Ross được các công ty lớn từ Boeing đến IBM – trong đó có BBC - sử dụng để giúp hướng dẫn nhân viên của họ vượt qua những giai đoạn thay đổi.
Và chúng có thể được áp dụng cho tất cả chúng ta trong đại dịch Covid-19, chuyên gia về đau buồn David Kessler cho biết như thế. Ông ta đã làm việc với Elisabeth Kübler-Ross và là đồng tác giả cuốn sách cuối cùng của bà, On Grief and Grieving, và cuộc phỏng vấn mà ông dành cho Harvard Business Review khi bắt đầu đại dịch đã lan truyền nhanh chóng, đấy là khi người tìm cách hiểu phản ứng cảm xúc của mình trước cuộc khủng hoảng này.
Trước khi cuốn sách ra đời, cái chết là một chủ đề cấm kỵ trong y khoa. Bác sĩ thường né tránh nói về nó, và bệnh nhân thường qua đời trong sự cô lập về cảm xúc.
Bác sĩ tâm thần Elisabeth Kübler-Ross đã thực hiện một nghiên cứu đột phá: bà trực tiếp phỏng vấn hàng trăm bệnh nhân đang hấp hối tại một bệnh viện ở Chicago. Bà không nghiên cứu họ như "đối tượng" mà bà lắng nghe họ. Cuốn sách này là tập hợp những gì bà học được từ chính những người sắp chết.
Thông điệp trung tâm của cuốn sách là: Người sắp chết vẫn đang sống và họ có những nhu cầu tâm lý phức tạp cần được thấu hiểu và tôn trọng.
Đây là phần nổi tiếng nhất của cuốn sách, mô tả quá trình tâm lý mà Kübler-Ross quan sát thấy ở nhiều bệnh nhân khi họ biết mình sắp chết. Mô hình này sau đó cũng được áp dụng rộng rãi để mô tả bất kỳ trải nghiệm mất mát đau buồn nào (như ly hôn, mất việc, v.v.).
Chào bạn, đây là báo cáo tổng quan chi tiết về cuốn sách "Kiến thức chân thực về chết và người sắp chết" (tựa gốc: On Death and Dying) của tác giả Elisabeth Kübler-Ross, xuất bản năm 1969.
Đây là một trong những tác phẩm tâm lý học có ảnh hưởng nhất thế kỷ 20, đã thay đổi cơ bản cách xã hội phương Tây và ngành y khoa nhìn nhận về cái chết và quá trình hấp hối.
Trước khi cuốn sách ra đời, cái chết là một chủ đề cấm kỵ trong y khoa. Bác sĩ thường né tránh nói về nó, và bệnh nhân thường qua đời trong sự cô lập về cảm xúc.
Bác sĩ tâm thần Elisabeth Kübler-Ross đã thực hiện một nghiên cứu đột phá: bà trực tiếp phỏng vấn hàng trăm bệnh nhân đang hấp hối tại một bệnh viện ở Chicago. Bà không nghiên cứu họ như "đối tượng" mà bà lắng nghe họ. Cuốn sách này là tập hợp những gì bà học được từ chính những người sắp chết.
Thông điệp trung tâm của cuốn sách là: Người sắp chết vẫn đang sống và họ có những nhu cầu tâm lý phức tạp cần được thấu hiểu và tôn trọng.
Đây là phần nổi tiếng nhất của cuốn sách, mô tả quá trình tâm lý mà Kübler-Ross quan sát thấy ở nhiều bệnh nhân khi họ biết mình sắp chết. Mô hình này sau đó cũng được áp dụng rộng rãi để mô tả bất kỳ trải nghiệm mất mát đau buồn nào (như ly hôn, mất việc, v.v.).
Shutterstock
Bà lập luận rằng bệnh nhân thường trải qua 5 giai đoạn sau:
Khi đối mặt với thông tin chẩn đoán giai đoạn cuối, phản ứng đầu tiên thường là sự hoài nghi tuyệt đối.
Khi sự chối bỏ không còn tác dụng, thực tế bắt đầu lộ rõ, và nó thường được thay thế bằng sự tức giận.
Ở giai đoạn này, bệnh nhân cố gắng giành lại quyền kiểm soát bằng cách "thương lượng" để trì hoãn điều không thể tránh khỏi.
Khi việc mặc cả thất bại và bệnh tình ngày càng nặng, bệnh nhân thường rơi vào trạng thái trầm cảm sâu sắc.
Sau khi đã trải qua giận dữ, mặc cả và đau buồn, nhiều bệnh nhân (nhưng không phải tất cả) sẽ đi đến giai đoạn cuối cùng.
Ngoài 5 giai đoạn, cuốn sách còn đưa ra nhiều luận điểm quan trọng:
Mặc dù mô hình 5 giai đoạn rất nổi tiếng, chính Kübler-Ross về sau cũng nhấn mạnh rằng người ta thường hiểu sai ý của bà:
"On Death and Dying" đã tạo ra một cuộc cách mạng. Nó trực tiếp khai sinh ra:
Bà nói với BBC trong một cuộc phỏng vấn năm 1983: “Mọi thứ đều rất lớn và rất phi cá nhân, rất kỹ thuật. Những bệnh nhân mắc bệnh nan y thực sự bị bỏ rơi, không ai nói chuyện với họ”.
Vì vậy, bà bắt đầu tổ chức hội thảo dành cho sinh viên y khoa tại Đại học Colorado, nơi bà tiến hành phỏng vấn những người sắp chết về cảm nhận của họ đối với cái chết. Mặc dù bà đã bị các đồng nghiệp của mình phản ứng một cách gay gắt, nhưng chẳng bao lâu bà đã có một chỗ đứng vững chắc.
Kết quả của những cuộc phỏng vấn này là tác phẩm Kiến thức chân thực về chết và người sắp chết (On Death and Dying), xuất bản năm 1969. Trong đó, bà bắt đầu bằng cách mô tả cách bệnh nhân nói về cái chết, và tiếp tục thảo luận về cách cải thiện việc chăm sóc người sắp chết.
Một phần của cuốn sách khuấy động trí tưởng tượng của công chúng là ý tưởng cho rằng khi một người được chẩn đoán mắc bệnh nan y, họ sẽ trải qua một loạt các giai đoạn cảm xúc khác nhau.
Kübler-Ross mô tả năm giai đoạn cụ thể như sau:
Chối bỏ - “Không, không phải tôi, không đúng”
Phẫn nộ - “Tại sao lại là tôi”
Mặc cả - Tìm cách trì hoãn bằng “những hành vi tốt”
Chán nản – Phản ứng với căn bệnh và chuẩn bị cho cái chết
Chấp nhận – “Nghỉ ngơi lần cuối trước một hành trình dài”
Bá mô tả những giai đoạn này như là “cơ chế phòng thủ... cơ chế đối phó với những tình huống cực kỳ khó khăn”.
Tuy nhiên, không bao giờ chỉ có năm giai đoạn. Trong khi mỗi giai đoạn là nhan đề từng chương trong cuốn sách, biểu đồ trong cuốn sách mô tả khoảng 10 hoặc 13 giai đoạn, bao gồm sốc, đau buồn mang tính chuẩn bị - và hy vọng.
Và con trai của bà, Ken Ross, nói rằng bà không thích ý tưởng cho rằng người ta phải lần lượt đi qua những giai đoạn này.
“Năm giai đoạn có nghĩa là một khuôn khổ lỏng lẻo - chúng không phải là một loại công thức hay bậc thang nhằm chinh phục nỗi đau. Nếu mọi người muốn sử dụng các lý thuyết khác nhau hoặc các mô hình khác nhau, thì bà cũng không quan tâm. Bà chỉ muốn bắt đầu cuộc hội thoại mà thôi”.
Kiến thức chân thực về chết và người sắp chết trở thành cuốn sách bán chạy nhất, và chẳng bao lâu sau Elisabeth Kübler-Ross đã nhận được vô số thư từ bệnh nhân và bác sĩ trên khắp thế giới. “Điện thoại bắt đầu đổ chuông liên tục”, Ken Ross hồi tưởng lại. “Người đưa thư bắt đầu đến hai lần một ngày”.
Năm giai đoạn đã có cuộc sống của riêng chúng. Chúng được sử dụng để đào tạo bác sĩ và chuyên viên trị liệu, được truyền cho bệnh nhân và gia đình họ.
Chúng đã được nhắc đến trong các bộ phim truyền hình từ Star Trek đến Sesame Street. Chúng đã được nhắc đi nhắc lại trong phim hoạt hình và chúng cũng truyền cảm hứng cho hàng trăm nhạc sĩ và nghệ sĩ.
Người ta đã viết hàng ngàn bài báo mang tính hàn lâm về việc áp dụng những giai đoạn này cho rất nhiều trải nghiệm mang tính cảm xúc, từ vận động viên đối phó với những chấn thương có thể dẫn đến kết thúc sự nghiệp cho đến phản ứng của người tiêu dùng đối với iPhone 5.
Những giai đoạn này cũng được sử dụng như một công cụ quản lý: Đường cong thay đổi Kübler-Ross được các công ty lớn từ Boeing đến IBM – trong đó có BBC - sử dụng để giúp hướng dẫn nhân viên của họ vượt qua những giai đoạn thay đổi.
Và chúng có thể được áp dụng cho tất cả chúng ta trong đại dịch Covid-19, chuyên gia về đau buồn David Kessler cho biết như thế. Ông ta đã làm việc với Elisabeth Kübler-Ross và là đồng tác giả cuốn sách cuối cùng của bà, On Grief and Grieving, và cuộc phỏng vấn mà ông dành cho Harvard Business Review khi bắt đầu đại dịch đã lan truyền nhanh chóng, đấy là khi người tìm cách hiểu phản ứng cảm xúc của mình trước cuộc khủng hoảng này.
Tổng quan và Bối cảnh
Trước khi cuốn sách ra đời, cái chết là một chủ đề cấm kỵ trong y khoa. Bác sĩ thường né tránh nói về nó, và bệnh nhân thường qua đời trong sự cô lập về cảm xúc.
Bác sĩ tâm thần Elisabeth Kübler-Ross đã thực hiện một nghiên cứu đột phá: bà trực tiếp phỏng vấn hàng trăm bệnh nhân đang hấp hối tại một bệnh viện ở Chicago. Bà không nghiên cứu họ như "đối tượng" mà bà lắng nghe họ. Cuốn sách này là tập hợp những gì bà học được từ chính những người sắp chết.
Thông điệp trung tâm của cuốn sách là: Người sắp chết vẫn đang sống và họ có những nhu cầu tâm lý phức tạp cần được thấu hiểu và tôn trọng.
📈 Năm Giai đoạn của Nỗi đau (Mô hình Kübler-Ross)
Đây là phần nổi tiếng nhất của cuốn sách, mô tả quá trình tâm lý mà Kübler-Ross quan sát thấy ở nhiều bệnh nhân khi họ biết mình sắp chết. Mô hình này sau đó cũng được áp dụng rộng rãi để mô tả bất kỳ trải nghiệm mất mát đau buồn nào (như ly hôn, mất việc, v.v.).
Chào bạn, đây là báo cáo tổng quan chi tiết về cuốn sách "Kiến thức chân thực về chết và người sắp chết" (tựa gốc: On Death and Dying) của tác giả Elisabeth Kübler-Ross, xuất bản năm 1969.
Đây là một trong những tác phẩm tâm lý học có ảnh hưởng nhất thế kỷ 20, đã thay đổi cơ bản cách xã hội phương Tây và ngành y khoa nhìn nhận về cái chết và quá trình hấp hối.
📜 Tổng quan và Bối cảnh
Trước khi cuốn sách ra đời, cái chết là một chủ đề cấm kỵ trong y khoa. Bác sĩ thường né tránh nói về nó, và bệnh nhân thường qua đời trong sự cô lập về cảm xúc.
Bác sĩ tâm thần Elisabeth Kübler-Ross đã thực hiện một nghiên cứu đột phá: bà trực tiếp phỏng vấn hàng trăm bệnh nhân đang hấp hối tại một bệnh viện ở Chicago. Bà không nghiên cứu họ như "đối tượng" mà bà lắng nghe họ. Cuốn sách này là tập hợp những gì bà học được từ chính những người sắp chết.
Thông điệp trung tâm của cuốn sách là: Người sắp chết vẫn đang sống và họ có những nhu cầu tâm lý phức tạp cần được thấu hiểu và tôn trọng.
📈 Năm Giai đoạn của Nỗi đau (Mô hình Kübler-Ross)
Đây là phần nổi tiếng nhất của cuốn sách, mô tả quá trình tâm lý mà Kübler-Ross quan sát thấy ở nhiều bệnh nhân khi họ biết mình sắp chết. Mô hình này sau đó cũng được áp dụng rộng rãi để mô tả bất kỳ trải nghiệm mất mát đau buồn nào (như ly hôn, mất việc, v.v.).
Shutterstock
Bà lập luận rằng bệnh nhân thường trải qua 5 giai đoạn sau:
1. Chối bỏ (Denial)
Khi đối mặt với thông tin chẩn đoán giai đoạn cuối, phản ứng đầu tiên thường là sự hoài nghi tuyệt đối.
- Trích dẫn ý tưởng từ sách: Bệnh nhân có thể nghĩ rằng: "Không, không phải tôi. Chắc chắn có nhầm lẫn ở đâu đó," hoặc "Tôi thấy hoàn toàn khỏe mạnh."
- Phân tích: Đây là một cơ chế phòng vệ tạm thời, giúp con người có thời gian để "gắng gượng" trước cú sốc.
2. Giận dữ (Anger)
Khi sự chối bỏ không còn tác dụng, thực tế bắt đầu lộ rõ, và nó thường được thay thế bằng sự tức giận.
- Trích dẫn ý tưởng từ sách: Câu hỏi chủ đạo là: "Tại sao lại là tôi?"
- Phân tích: Cơn giận này có thể hướng vào bất cứ ai: bác sĩ (vì không chữa khỏi), y tá (vì chậm chạp), người thân (vì họ vẫn khỏe mạnh), hoặc thậm chí là Chúa (vì bất công). Kübler-Ross nhấn mạnh rằng đây là giai đoạn rất khó khăn cho gia đình và nhân viên y tế, nhưng họ cần hiểu rằng cơn giận này không phải là về cá nhân họ, mà là về sự bất lực trước cái chết.
3. Mặc cả (Bargaining)
Ở giai đoạn này, bệnh nhân cố gắng giành lại quyền kiểm soát bằng cách "thương lượng" để trì hoãn điều không thể tránh khỏi.
- Trích dẫn ý tưởng từ sách: Họ thường mặc cả với một thế lực siêu nhiên. Ví dụ: "Xin cho tôi sống đến ngày con gái tôi đám cưới, rồi tôi đi lúc nào cũng được," hoặc "Nếu tôi làm việc thiện X, xin hãy cho tôi thêm Y thời gian."
- Phân tích: Đây là nỗ lực cuối cùng để tìm kiếm một "lối thoát" hoặc một "ân huệ".
4. Trầm cảm (Depression)
Khi việc mặc cả thất bại và bệnh tình ngày càng nặng, bệnh nhân thường rơi vào trạng thái trầm cảm sâu sắc.
- Phân tích: Kübler-Ross chia làm hai loại:
- Trầm cảm phản ứng (Reactive): Buồn bã về những gì đã mất (mất sức khỏe, mất khả năng làm việc, gánh nặng tài chính cho gia đình).
- Trầm cảm chuẩn bị (Preparatory): Nỗi buồn sâu sắc về những gì sắp mất (mất đi cuộc sống, mất đi tương lai với người thân). Bà cho rằng kiểu trầm cảm thứ hai này là cần thiết, là bước chuẩn bị cho sự chấp nhận cuối cùng, và không nên cố gắng "làm cho vui lên" một cách sáo rỗng.
5. Chấp nhận (Acceptance)
Sau khi đã trải qua giận dữ, mặc cả và đau buồn, nhiều bệnh nhân (nhưng không phải tất cả) sẽ đi đến giai đoạn cuối cùng.
- Trích dẫn ý tưởng từ sách: Đây không phải là sự "hạnh phúc" hay "vui vẻ". Nó là một trạng thái bình thản, trống rỗng cảm xúc. Đó là "sự yên nghỉ cuối cùng trước cuộc hành trình dài."
- Phân tích: Bệnh nhân lúc này thường ít nói chuyện hơn, họ đã chấp nhận thực tế và muốn được yên tĩnh. Đây là lúc họ buông bỏ.
💬 Những Thông điệp Cốt lõi Khác
Ngoài 5 giai đoạn, cuốn sách còn đưa ra nhiều luận điểm quan trọng:
- Sự thật là điều cần thiết: Kübler-Ross là một trong những người đầu tiên lập luận mạnh mẽ rằng bệnh nhân có quyền được biết sự thật về bệnh tình của mình. Bà chỉ ra rằng việc giấu giếm (vốn là tiêu chuẩn thời bấy giờ) tạo ra một "âm mưu của sự im lặng", khiến bệnh nhân cảm thấy cô đơn và không thể chia sẻ nỗi sợ hãi của mình.
- Tầm quan trọng của Lắng nghe: Toàn bộ phương pháp của bà dựa trên việc để bệnh nhân nói. Bà trích dẫn rằng bệnh viện quá tập trung vào "chữa trị" (curing) mà quên mất "chăm sóc" (caring). Bà kêu gọi nhân viên y tế hãy ngồi xuống và lắng nghe nỗi sợ hãi, hy vọng và sự tức giận của bệnh nhân.
- Hy vọng luôn tồn tại: Bà quan sát thấy rằng ngay cả ở giai đoạn cuối cùng, hy vọng vẫn tồn tại, nhưng nó thay đổi. Từ hy vọng "được chữa khỏi" sang hy vọng "không bị đau đớn" hoặc hy vọng "được ra đi thanh thản".
⚠️ Những Lưu ý và Hiểu lầm (Quan trọng)
Mặc dù mô hình 5 giai đoạn rất nổi tiếng, chính Kübler-Ross về sau cũng nhấn mạnh rằng người ta thường hiểu sai ý của bà:
- Không phải là tuyến tính: Các giai đoạn không diễn ra theo thứ tự 1-2-3-4-5. Một người có thể "nhảy" từ giận dữ sang chối bỏ, rồi sang chấp nhận, và lại quay về trầm cảm.
- Không phải là bắt buộc: Không phải ai cũng trải qua cả 5 giai đoạn. Một số người có thể ở lại mãi trong sự giận dữ. Một số người có thể chấp nhận ngay từ đầu.
- Không phải là một "checklist": Mô hình này không phải là công cụ để "chẩn đoán" (ví dụ: "Ồ, anh ta đang ở giai đoạn 2"). Nó là một công cụ để thấu cảm, giúp chúng ta hiểu những gì bệnh nhân có thể đang trải qua.
🌍 Tầm ảnh hưởng và Di sản
"On Death and Dying" đã tạo ra một cuộc cách mạng. Nó trực tiếp khai sinh ra:
- Phong trào Chăm sóc Cuối đời (Hospice): Tập trung vào việc mang lại sự thoải mái, phẩm giá và chăm sóc giảm nhẹ (palliative care) cho bệnh nhân giai đoạn cuối, thay vì các biện pháp điều trị xâm lấn vô ích.
- Thay đổi trong giáo dục y khoa: Cuốn sách trở thành tài liệu bắt buộc, dạy các bác sĩ tương lai về tầm quan trọng của giao tiếp, sự đồng cảm và xử lý tâm lý khi báo tin xấu.
