kenzyn
Bát sứ hư hỏng
“Cái truyền cái mới là cái chính, không phải cái được truyền.” Hay như McLuhan nói: “The Medium is the Message”, còn chúng mày gọi là: “Xem cái gì không quan trọng bằng xem bằng cái gì.”
Xưa phần lớn tổ tiên đi bộ quanh quẩn làng trên xóm dưới, họ chẳng mấy khi đi xa. Giờ chúng mày cũng vậy – chỉ khác là cái làng giờ nằm trong TikTok, Facebook và một đống “gợi ý cho bạn”. Cái gọi là “khám phá thế giới” thực ra chỉ là du lịch bằng ngón tay trong cái bong bóng đề xuất. Dù mày có đi đến đâu trên thế giới mà mày vẫn chú ý vào cái điện thoại trên tay thì tư tưởng mày vẫn đang ở trong cái làng.
Sách vở từng bị khóa trong mấy tu viện, viết bằng tiếng Latin (chỉ tu sĩ và giới quý tộc hiểu) cho tới khi Gutenberg cho ra đời máy in – và loài người lần đầu in được tri thức ra đại trà như… in hóa đơn bằng tất cả các thứ tiếng mà họ muốn.
Nhờ đó, tụi nông dân đọc được “Chúa yêu tất cả mọi người” và "Mọi người đều bình đẳng trước Chúa" -> bắt đầu đòi dân chủ (cùng lúc đòi giảm thuế ruộng).
Nếu nhà thờ là kẻ kiểm soát hiện thực thì đến cuối thế kỷ XIX, báo chí hiện đại trở thành công cụ kiểm soát nhận thức tinh vi hơn cả giáo hội trung cổ.
Thế kỷ XIX, mấy ông như Hearst và Pulitzer chứng minh rằng: giật tít đủ to là có thể gây chiến tranh. Sự thật không còn quan trọng nữa, miễn là câu chuyện đủ "sốc, sex, sến".
Facebook bảo là “mạng xã hội” nhưng thật ra là nhà máy ảo giác. Nó đưa cho mày cái mày thích, rồi lén định hình cái mày tin. Cuối cùng, ai cũng tưởng mình có “chính kiến”, nhưng thật ra là AI cho mày cái kiến đó.
AI không chỉ tổng hợp thông tin, nó tạo ra thực tại mới. Một cú deepfake là đủ để dựng chuyện, còn người dùng thì tin vì… "nó giống thật quá!". Khi dữ liệu cũ bị lệch, tương lai do AI dựng cũng sẽ lệch y chang – chỉ là nhìn fancy hơn.
McLuhan sẽ nói thế này nếu ông sống lại:
Vậy nên... Ai đang thao túng đầu mày?
Không phải chính quyền. Không phải thế lực ngầm.
Là chính cái màn hình trong tay mày, cái like mày vừa bấm hoặc một dòng trạng thái mày dừng lại đọc lâu hơn một chút.
1. Quanh quẩn trong làng - từ quá khứ đến hiện tại
Xưa phần lớn tổ tiên đi bộ quanh quẩn làng trên xóm dưới, họ chẳng mấy khi đi xa. Giờ chúng mày cũng vậy – chỉ khác là cái làng giờ nằm trong TikTok, Facebook và một đống “gợi ý cho bạn”. Cái gọi là “khám phá thế giới” thực ra chỉ là du lịch bằng ngón tay trong cái bong bóng đề xuất. Dù mày có đi đến đâu trên thế giới mà mày vẫn chú ý vào cái điện thoại trên tay thì tư tưởng mày vẫn đang ở trong cái làng.
2. Máy in - thay đổi công cụ kiểm soát nhận thức
Sách vở từng bị khóa trong mấy tu viện, viết bằng tiếng Latin (chỉ tu sĩ và giới quý tộc hiểu) cho tới khi Gutenberg cho ra đời máy in – và loài người lần đầu in được tri thức ra đại trà như… in hóa đơn bằng tất cả các thứ tiếng mà họ muốn.
Nhờ đó, tụi nông dân đọc được “Chúa yêu tất cả mọi người” và "Mọi người đều bình đẳng trước Chúa" -> bắt đầu đòi dân chủ (cùng lúc đòi giảm thuế ruộng).
Nếu nhà thờ là kẻ kiểm soát hiện thực thì đến cuối thế kỷ XIX, báo chí hiện đại trở thành công cụ kiểm soát nhận thức tinh vi hơn cả giáo hội trung cổ.
3. Quan trọng là phải biết "giật tít"
Thế kỷ XIX, mấy ông như Hearst và Pulitzer chứng minh rằng: giật tít đủ to là có thể gây chiến tranh. Sự thật không còn quan trọng nữa, miễn là câu chuyện đủ "sốc, sex, sến".
4. JFK và Nixon tranh luận trên TV 1960
Đứng trước một gương mặt trẻ trung, trang điểm cẩn thận, Nixon đã thua vì… đổ mồ hôi và thiếu phấn nền, thế giới nhận ra: chính trị không còn là lý tưởng, mà là “ai ăn ảnh hơn”. Và đó cũng là lúc “gương mặt truyền hình” quan trọng hơn “tư duy chiến lược”.5. MXH cũng là một loại thức thần
Facebook bảo là “mạng xã hội” nhưng thật ra là nhà máy ảo giác. Nó đưa cho mày cái mày thích, rồi lén định hình cái mày tin. Cuối cùng, ai cũng tưởng mình có “chính kiến”, nhưng thật ra là AI cho mày cái kiến đó.
6. Thực tại là lời nói dối lặp lại đủ nhiều
AI không chỉ tổng hợp thông tin, nó tạo ra thực tại mới. Một cú deepfake là đủ để dựng chuyện, còn người dùng thì tin vì… "nó giống thật quá!". Khi dữ liệu cũ bị lệch, tương lai do AI dựng cũng sẽ lệch y chang – chỉ là nhìn fancy hơn.
Kết luận ngắn gọn cho người bận bịu:
- Trước khi lo tin gì, hãy hỏi: mày đang nhìn qua cái kính nào?
- Nếu truyền thông là ông thầy bói, thì AI là ông tổ thầy bói dùng deep learning.
- Và thuật toán không cần mày tin – chỉ cần mày tương tác.
McLuhan sẽ nói thế này nếu ông sống lại:
Vậy nên... Ai đang thao túng đầu mày?
Không phải chính quyền. Không phải thế lực ngầm.
Là chính cái màn hình trong tay mày, cái like mày vừa bấm hoặc một dòng trạng thái mày dừng lại đọc lâu hơn một chút.
