Don Jong Un
Trai thôn
Các đồng minh của Hoa Kỳ lo ngại rằng chính sự thất thường của Washington, cùng với những nỗ lực mở rộng và buôn bán vũ khí của Nga, đang đẩy Việt Nam bước vào một giai đoạn mới — một giai đoạn mà cán cân quyền lực đang nghiêng dần về phía những đối thủ của nước Mỹ.
Mỹ từng tưởng đã thắng một nước cờ ngoại giao với Việt Nam. Gần hai năm trước, các quan chức Mỹ tin rằng Hà Nội sắp mua máy bay vận tải C-130 của Hoa Kỳ. Đó là một biểu tượng rõ rệt cho sự nghiêng về Washington. Lúc ấy Thủ tướng Việt Nam leo lên máy bay, viên chức của bộ quốc phòng thì kiểm tra buồng lái, và theo một video trên YouTube thì một vị thứ trưởng Việt Nam có nói rằng đã đặt ba (hay là mười ba?) chiếc máy bay từ Mỹ.
Rốt cuộc, chuyện đó không thành.
Lựu pháo và bệ phóng tên lửa do Nga sản xuất trong cuộc diễn hành hồi tháng 9, dịp lễ kỷ niệm 80 năm Quốc khánh Việt Nam tại thủ đô Hà Nội. Nguồn: Linh Phạm/ NYT
Ngược lại, Hà Nội đã quay về với Nga. Từ hợp đồng nâng cấp tàu ngầm, hệ thống phòng không phức tạp đến kế hoạch mua chiến đấu cơ Su-35. Theo hồ sơ bị tiết lộ và những nguồn tin khác thì hiện nay có một làn sóng mua sắm và hợp tác quân sự với Moscow. Có nhiều thương vụ luồn lách qua các công ty trung gian, tiền bạc thanh toán được che giấu, thậm chí có doanh nghiệp ở Hà Nội bị đưa vào danh sách trừng phạt của Mỹ và châu Âu (2024–2025). Một số hợp đồng đã dùng cơ chế thanh toán bằng ruble theo một giao ước mới được Nga và Việt Nam phê chuẩn.
Hà Nội giải thích rằng đây chẳng qua là vấn đề thực tiễn. Từ nhiều thập niên, Nga đã cung cấp vũ khí cho Việt Nam, nếu muốn mua từ nguồn khác thì cũng cần thời gian. Tuy vậy, sự quay lại với Nga này xảy ra sau một giai đoạn gián đoạn vì cuộc xâm lược Ukraine (2022). Chương trình này hiện giờ đang có dấu hiệu tăng nhanh tốc độ vì dưới thời Trump không có chính sách nào được ổn định.
Việt Nam bất mãn với Hoa Kỳ không chỉ trên phương diện an ninh. Hà Nội bị tổn thất từ việc Mỹ cắt viện trợ cho năng lượng sạch, cho chương trình phòng chống HIV, những cú thuế và biện pháp thương mại bị áp đặt bất ngờ. Quan hệ giữa hai nước thiếu các cuộc đối thoại ở cấp cao, và cả dự án sân gôn của gia đình Trump cũng bị tố cáo vì cưỡng đất. Tất cả các vấn đề này làm dấy lên thêm những nghi ngại từ Việt Nam với Washington. Kết quả là trong nước các thế lực hoài nghi Mỹ mạnh lên, và phe ủng hộ gần Mỹ thì cảm thấy như bị phản bội.
Hệ quả rộng hơn là Mỹ đang phức tạp hóa nền an ninh của cả khu vực Á Châu. Hàng xóm của Việt Nam như Nhật, Hàn, Úc và các cơ quan an ninh Mỹ lo ngại rằng Hà Nội có thể nghiêng hẳn về phía Trung Quốc, Nga hay Bắc Triều Tiên. Điều này có thể làm thay đổi cán cân an ninh Biển Đông. Các đồng minh đã đầu tư vào quan hệ với Việt Nam (ví dụ như đóng tàu cảnh sát biển), đến nay phải cảnh giác.
Moscow thì không bỏ lỡ cơ hội. Putin đến thăm Hà Nội (2024) cùng Rosoboronexport, có đoàn quân Nga diễn hành cùng quân đội Việt Nam, quan hệ kỹ-thuật quân sự phát triển qua các liên doanh từ hai nước. Tài liệu bật mí từ một nhà xuất khẩu Nga nêu rõ rằng Việt Nam đã nhận hệ thống tác chiến điện tử cho Su-35, các bộ phận gây nhiễu mặt đất, trực thăng săn ngầm, kính nhìn cho tàu ngầm, và một thỏa thuận được hé lộ là mua 40 chiếc Su-35/Su-30 trị giá hàng tỉ đô la.
Một mặt, Việt Nam cũng đẩy mạnh năng lực nội địa. Tên lửa TLDK-35, drone “Viettel” xuất hiện. Việt Nam hợp tác với Israel, Ấn Độ ở mọi khu. Tuy vậy việc “trở về với Nga” có phần nổi bật hơn, nhất là khi nhiều thương vụ được che đậy qua các công ty dầu khí hay đối tác trung gian để né lệnh trừng phạt từ Mỹ.
Nỗi lo lắng từ Washington thì đang lan rộng. Được báo cáo về tình hình mua sắm quân sự của Việt Nam, bộ Quốc phòng Hoa Kỳ dự kiến sẽ cử Bộ trưởng Hegseth sang thăm để vá víu lại quan hệ giữa hai nước. Một số quan chức Việt Nam khẳng định rằng mối quan hệ với Mỹ vẫn còn mạnh. Hà Nội vẫn cần thị trường Mỹ, quốc gia mà Việt Nam xuất khẩu gần một phần ba sản lượng, nên họ mong muốn có một sự chắc chắn về vấn đề mua bán. Nhưng sự bất định trong chính sách của Trump, theo giới phân tích, đã góp phần đẩy Hà Nội càng ngày càng xa ra.
Kết luận là, Việt Nam đang giữ một chiến lược lâu dài; không muốn bị ràng buộc tuyệt đối vào bất cứ cường quốc nào. Nhưng hiện giờ, những biểu hiện ngoại giao và quân sự từ đường rầy Trung Quốc tới lễ nghi với Nga và chuyến thăm hữu nghị tới Bắc Triều Tiên cho thấy Hà Nội đang cân bằng theo hướng mà nhiều đồng minh khu vực đang thấy đáng lo ngại.
Hồ Chí Minh từng nói rằng: Mọi chuyện phụ thuộc vào thái độ của người Mỹ, nếu họ muốn chiến tranh thì chúng ta đánh, nếu muốn hòa thì ta mời họ uống trà. Hiện nay, Hà Nội có vẻ đang giữ tách trà của mình được âm ấm, nhưng họ cũng sẵn sàng đặt thêm củi vào bếp, nếu cần.
Mỹ từng tưởng đã thắng một nước cờ ngoại giao với Việt Nam. Gần hai năm trước, các quan chức Mỹ tin rằng Hà Nội sắp mua máy bay vận tải C-130 của Hoa Kỳ. Đó là một biểu tượng rõ rệt cho sự nghiêng về Washington. Lúc ấy Thủ tướng Việt Nam leo lên máy bay, viên chức của bộ quốc phòng thì kiểm tra buồng lái, và theo một video trên YouTube thì một vị thứ trưởng Việt Nam có nói rằng đã đặt ba (hay là mười ba?) chiếc máy bay từ Mỹ.
Rốt cuộc, chuyện đó không thành.
Ngược lại, Hà Nội đã quay về với Nga. Từ hợp đồng nâng cấp tàu ngầm, hệ thống phòng không phức tạp đến kế hoạch mua chiến đấu cơ Su-35. Theo hồ sơ bị tiết lộ và những nguồn tin khác thì hiện nay có một làn sóng mua sắm và hợp tác quân sự với Moscow. Có nhiều thương vụ luồn lách qua các công ty trung gian, tiền bạc thanh toán được che giấu, thậm chí có doanh nghiệp ở Hà Nội bị đưa vào danh sách trừng phạt của Mỹ và châu Âu (2024–2025). Một số hợp đồng đã dùng cơ chế thanh toán bằng ruble theo một giao ước mới được Nga và Việt Nam phê chuẩn.
Hà Nội giải thích rằng đây chẳng qua là vấn đề thực tiễn. Từ nhiều thập niên, Nga đã cung cấp vũ khí cho Việt Nam, nếu muốn mua từ nguồn khác thì cũng cần thời gian. Tuy vậy, sự quay lại với Nga này xảy ra sau một giai đoạn gián đoạn vì cuộc xâm lược Ukraine (2022). Chương trình này hiện giờ đang có dấu hiệu tăng nhanh tốc độ vì dưới thời Trump không có chính sách nào được ổn định.
Việt Nam bất mãn với Hoa Kỳ không chỉ trên phương diện an ninh. Hà Nội bị tổn thất từ việc Mỹ cắt viện trợ cho năng lượng sạch, cho chương trình phòng chống HIV, những cú thuế và biện pháp thương mại bị áp đặt bất ngờ. Quan hệ giữa hai nước thiếu các cuộc đối thoại ở cấp cao, và cả dự án sân gôn của gia đình Trump cũng bị tố cáo vì cưỡng đất. Tất cả các vấn đề này làm dấy lên thêm những nghi ngại từ Việt Nam với Washington. Kết quả là trong nước các thế lực hoài nghi Mỹ mạnh lên, và phe ủng hộ gần Mỹ thì cảm thấy như bị phản bội.
Hệ quả rộng hơn là Mỹ đang phức tạp hóa nền an ninh của cả khu vực Á Châu. Hàng xóm của Việt Nam như Nhật, Hàn, Úc và các cơ quan an ninh Mỹ lo ngại rằng Hà Nội có thể nghiêng hẳn về phía Trung Quốc, Nga hay Bắc Triều Tiên. Điều này có thể làm thay đổi cán cân an ninh Biển Đông. Các đồng minh đã đầu tư vào quan hệ với Việt Nam (ví dụ như đóng tàu cảnh sát biển), đến nay phải cảnh giác.
Moscow thì không bỏ lỡ cơ hội. Putin đến thăm Hà Nội (2024) cùng Rosoboronexport, có đoàn quân Nga diễn hành cùng quân đội Việt Nam, quan hệ kỹ-thuật quân sự phát triển qua các liên doanh từ hai nước. Tài liệu bật mí từ một nhà xuất khẩu Nga nêu rõ rằng Việt Nam đã nhận hệ thống tác chiến điện tử cho Su-35, các bộ phận gây nhiễu mặt đất, trực thăng săn ngầm, kính nhìn cho tàu ngầm, và một thỏa thuận được hé lộ là mua 40 chiếc Su-35/Su-30 trị giá hàng tỉ đô la.
Một mặt, Việt Nam cũng đẩy mạnh năng lực nội địa. Tên lửa TLDK-35, drone “Viettel” xuất hiện. Việt Nam hợp tác với Israel, Ấn Độ ở mọi khu. Tuy vậy việc “trở về với Nga” có phần nổi bật hơn, nhất là khi nhiều thương vụ được che đậy qua các công ty dầu khí hay đối tác trung gian để né lệnh trừng phạt từ Mỹ.
Nỗi lo lắng từ Washington thì đang lan rộng. Được báo cáo về tình hình mua sắm quân sự của Việt Nam, bộ Quốc phòng Hoa Kỳ dự kiến sẽ cử Bộ trưởng Hegseth sang thăm để vá víu lại quan hệ giữa hai nước. Một số quan chức Việt Nam khẳng định rằng mối quan hệ với Mỹ vẫn còn mạnh. Hà Nội vẫn cần thị trường Mỹ, quốc gia mà Việt Nam xuất khẩu gần một phần ba sản lượng, nên họ mong muốn có một sự chắc chắn về vấn đề mua bán. Nhưng sự bất định trong chính sách của Trump, theo giới phân tích, đã góp phần đẩy Hà Nội càng ngày càng xa ra.
Kết luận là, Việt Nam đang giữ một chiến lược lâu dài; không muốn bị ràng buộc tuyệt đối vào bất cứ cường quốc nào. Nhưng hiện giờ, những biểu hiện ngoại giao và quân sự từ đường rầy Trung Quốc tới lễ nghi với Nga và chuyến thăm hữu nghị tới Bắc Triều Tiên cho thấy Hà Nội đang cân bằng theo hướng mà nhiều đồng minh khu vực đang thấy đáng lo ngại.
Hồ Chí Minh từng nói rằng: Mọi chuyện phụ thuộc vào thái độ của người Mỹ, nếu họ muốn chiến tranh thì chúng ta đánh, nếu muốn hòa thì ta mời họ uống trà. Hiện nay, Hà Nội có vẻ đang giữ tách trà của mình được âm ấm, nhưng họ cũng sẵn sàng đặt thêm củi vào bếp, nếu cần.
