Johnny Lê Nữu Vượng
Già làng
Trong bối cảnh chiến tranh thương mại Mỹ - Trung leo thang, một kịch bản đáng chú ý đang được thảo luận: liệu Việt Nam có thể trở thành trung gian để Mỹ transhipping máy móc qua Trung Quốc, tận dụng các hiệp định thương mại để đạt mức thuế nhập khẩu 0%?
Cơ chế Transhipping và vai trò của Việt Nam
Transhipping là quá trình chuyển hàng hóa từ một quốc gia qua một quốc gia khác để thay đổi xuất xứ, nhằm tận dụng các ưu đãi thuế quan hoặc né tránh các rào cản thương mại. Theo thông tin gần đây, Trung Quốc áp thuế nhập khẩu 10% đối với hàng hóa từ Mỹ, bao gồm máy móc, sau khi giảm từ mức 125% trong thỏa thuận tạm thời ngày 12/5/2025. Trong khi đó, hàng hóa từ Việt Nam có thể được hưởng thuế suất 0% khi xuất khẩu sang Trung Quốc nếu đáp ứng các điều kiện của Hiệp định Thương mại Tự do ASEAN - Trung Quốc (ACFTA) và có Giấy chứng nhận xuất xứ (C/O) mẫu E.
Giả định rằng Mỹ có thể gửi máy móc đến Việt Nam, gắn nhãn "Made in Vietnam" sau một số công đoạn gia công tối thiểu, sau đó xuất sang Trung Quốc để hưởng thuế 0%. Điều này đòi hỏi máy móc phải đáp ứng quy tắc xuất xứ của ACFTA, tức là ít nhất 40% giá trị gia tăng (RVC - Regional Value Content) phải được thực hiện tại Việt Nam hoặc các nước ASEAN.
Tính toán chi phí và lợi ích né thuế
Để minh họa, hãy xem xét một lô máy móc công nghiệp từ Mỹ với giá trị CIF (Cost, Insurance, Freight) là 10 triệu USD, nhập trực tiếp vào Trung Quốc so với transhipping qua Việt Nam.
Trường hợp 1: Nhập trực tiếp từ Mỹ vào Trung Quốc
- Thuế nhập khẩu: 10% (theo thỏa thuận tạm thời từ 12/5/2025).
- Thuế = 10% × 10 triệu USD = 1 triệu USD.
- Thuế giá trị gia tăng (VAT): 13% (áp dụng cho máy móc công nghiệp).
- Giá trị chịu VAT = CIF + Thuế nhập khẩu = 10 triệu USD + 1 triệu USD = 11 triệu USD.
- VAT = 13% × 11 triệu USD = 1,43 triệu USD.
- Tổng chi phí thuế: 1 triệu USD (thuế nhập khẩu) + 1,43 triệu USD (VAT) = 2,43 triệu USD.
Trường hợp 2: Transhipping qua ViệtCloud
Giả định máy móc được chuyển đến Việt Nam, trải qua công đoạn gia công (ví dụ, lắp ráp hoặc đóng gói) để đáp ứng quy tắc xuất xứ ACFTA (40% giá trị gia tăng). Chi phí gia công tại Việt Nam được ước tính là 500.000 USD (bao gồm lao động, vận chuyển nội địa, và các chi phí khác).
- Giá trị CIF mới tại Trung Quốc:
- Giá trị CIF ban đầu (10 triệu USD) + Chi phí gia công (500.000 USD) = 10,5 triệu USD.
- Thuế nhập khẩu: 0% (theo ACFTA, với C/O mẫu E hợp lệ).
- Thuế = 0% × 10,5 triệu USD = 0 USD.
- Thuế VAT: 13% trên giá trị CIF.
- VAT = 13% × 10,5 triệu USD = 1,365 triệu USD.
- Tổng chi phí thuế và gia công: 0 USD (thuế nhập khẩu) + 1,365 triệu USD (VAT) + 500.000 USD (chi phí gia công) = 1,865 triệu USD.
So sánh lợi ích tài chính
- Tiết kiệm được: 2,43 triệu USD (nhập trực tiếp) - 1,865 triệu USD (transhipping) = 565.000 USD cho lô hàng 10 triệu USD.
- Tỷ lệ tiết kiệm: 565.000 USD ÷ 2,43 triệu USD ≈ 23,25% chi phí thuế và phí liên quan.
Rủi ro và thách thức
Mặc dù transhipping có thể mang lại lợi ích tài chính, nhưng có một số rủi ro đáng lưu ý:
1. Kiểm tra xuất xứ: Trung Quốc có thể tăng cường kiểm tra C/O mẫu E để đảm bảo hàng hóa thực sự đáp ứng quy tắc xuất xứ. Nếu phát hiện gian lận (ví dụ, chỉ gắn nhãn mà không gia công đủ giá trị), hàng hóa có thể bị áp thuế MFN (10% hoặc cao hơn) và bị phạt.
2. Phản ứng từ Trung Quốc: Trung Quốc đã cảnh báo sẽ trả đũa các quốc gia ký thỏa thuận thương mại gây tổn hại lợi ích của họ. Việc Việt Nam hỗ trợ Mỹ transhipping có thể gây căng thẳng ngoại giao.
3. Chi phí logistics: Chi phí vận chuyển từ Mỹ đến Việt Nam, gia công, và sau đó xuất sang Trung Quốc có thể làm giảm lợi ích tài chính nếu không được tối ưu hóa.
4. Rủi ro pháp lý tại Việt Nam: Việt Nam đang siết chặt kiểm soát transhipping để tránh bị Mỹ áp thuế cao hơn (hiện tại 20% cho hàng hóa Việt Nam, nhưng 40% cho hàng hóa bị nghi transhipping từ Trung Quốc). Nếu bị phát hiện, các doanh nghiệp tham gia có thể đối mặt với tiền phạt lên đến 190.000 USD hoặc truy cứu hình sự.
Tác động kinh tế tế và chiến lược
Việc Việt Nam trở thành trung gian transhipping cho Mỹ có thể mang lại lợi ích ngắn hạn, như tăng doanh thu cho các ngành gia công và logistics, đồng thời củng cố quan hệ thương mại với Mỹ. Tuy nhiên, để duy trì lợi ích dài hạn, Việt Nam cần:
- Đầu tư vào cơ sở hạ tầng gia công để đáp ứng quy tắc xuất xứ.
- Tăng cường giám sát và minh bạch trong cấp C/O để tránh rủi ro pháp lý.
- Cân bằng quan hệ với cả Mỹ và Trung Quốc để tránh bị kẹt giữa lằn ranh thương mại.
Với mức tiết kiệm thuế tiềm năng lên đến 565.000 USD cho một lô hàng máy móc trị giá 10 triệu USD, transhipping qua Việt Nam có thể là chiến lược hấp dẫn để Mỹ né thuế nhập khẩu trực tiếp vào Trung Quốc. Tuy nhiên, thành công của chiến lược này phụ thuộc vào khả năng đáp ứng quy tắc xuất xứ, quản lý chi phí logistics, và điều hướng các rủi ro pháp lý và ngoại giao. Trong bối cảnh thương mại toàn cầu đầy biến động, Việt Nam cần thận trọng để tận dụng cơ hội mà không làm tổn hại đến quan hệ với các đối tác lớn.
Nguồn tham khảo:
- Reuters, "Vietnam clamps down on fraud on US exports, document shows", 23/4/2025.
- TIME, "What to Know About ‘Transshipping’ and U.S. Trade Deals", 4/7/2025.
- PwC, "China, People's Republic of - Corporate - Other taxes", 1/3/2025.
