kenzyn
Bát sứ hư hỏng
Nếu đất nước là một công ty, mỗi người dân sinh ra là một nhân viên phải ký hợp đồng với công ty đó. Vậy nhân viên này phải ký những điều khoản bất lợi nào?
Câu hỏi của bạn rất hay, mang tính ví von để soi chiếu mối quan hệ giữa người dân và quốc gia dưới góc nhìn kinh tế–doanh nghiệp. Nếu lấy phép ẩn dụ “đất nước như một công ty” và “mỗi người dân là một nhân viên bắt buộc phải ký hợp đồng” (hợp đồng xã hội), thì rõ ràng sẽ có khá nhiều điều khoản “bất lợi” cho người dân–nhân viên, nhất là khi không có lựa chọn ký hay không, hoặc thương lượng lại. Dưới đây là các ví dụ điển hình của những điều khoản này, với giải thích sát thực tế, không tô hồng:
Câu hỏi của bạn rất hay, mang tính ví von để soi chiếu mối quan hệ giữa người dân và quốc gia dưới góc nhìn kinh tế–doanh nghiệp. Nếu lấy phép ẩn dụ “đất nước như một công ty” và “mỗi người dân là một nhân viên bắt buộc phải ký hợp đồng” (hợp đồng xã hội), thì rõ ràng sẽ có khá nhiều điều khoản “bất lợi” cho người dân–nhân viên, nhất là khi không có lựa chọn ký hay không, hoặc thương lượng lại. Dưới đây là các ví dụ điển hình của những điều khoản này, với giải thích sát thực tế, không tô hồng:
1. Phải đóng thuế và các khoản nghĩa vụ tài chính
- Dù thích hay không, mỗi công dân đều phải đóng đủ các loại thuế (thu nhập, VAT, thuế đất, phí bảo hiểm, phí cầu đường…).
- Không đóng thuế thì bị xử phạt hoặc bị truy cứu hình sự.
- Người dân không có quyền quyết định mức thuế, cách sử dụng ngân sách.
2. Phải chấp nhận luật pháp do công ty (quốc gia) ban hành
- Mọi quy định từ hình sự, dân sự, hành chính… đều phải tuân thủ.
- Không được tự ý lựa chọn hay thay đổi luật.
- Thường phải chịu những luật lạc hậu, hoặc không phù hợp với bản thân.
3. Phải tuân theo “cơ cấu tổ chức” mà không được lựa chọn
- Người dân không có quyền lựa chọn sếp (nhà nước/cán bộ quản lý trực tiếp).
- Cơ chế “bổ nhiệm lãnh đạo” nhiều nơi thiếu dân chủ, không minh bạch.
- Người dân ít có khả năng sa thải lãnh đạo khi họ làm sai.
4. Phải thực hiện nghĩa vụ quân sự/công ích
- Đến tuổi nhất định, phải tham gia nghĩa vụ quân sự hoặc các nghĩa vụ khác theo luật định, dù bản thân không muốn.
- Có thể bị động viên, trưng dụng trong tình trạng khẩn cấp.
5. Bị giới hạn tự do di chuyển/ra nước ngoài
- Không được tự do rời khỏi công ty (đất nước), muốn nhập tịch nơi khác phải xin phép và bị quản lý gắt gao.
- Một số quyền tự do cư trú, đi lại trong nước cũng bị hạn chế (cư trú, hộ khẩu…).
6. Bị ràng buộc bởi “văn hóa doanh nghiệp” và các quy định bất thành văn
- Phải tuân thủ các chuẩn mực, tập quán, quy định truyền thống dù nhiều cái lỗi thời.
- Áp lực tuân thủ đạo đức tập thể, giá trị chung, kể cả khi xung đột lợi ích cá nhân.
7. Chịu trách nhiệm liên đới do lỗi của bộ máy quản lý
- Nếu công ty (đất nước) mắc sai lầm lớn (nợ công tăng, chiến tranh, quản lý yếu kém), người dân phải chịu hậu quả (lạm phát, thất nghiệp, giảm phúc lợi, tăng thuế).
- Dù không có quyền quyết định, vẫn phải gánh hậu quả thay cho lãnh đạo.
8. Không thể chấm dứt hợp đồng một cách tự do
- Không ai chọn nơi mình sinh ra; muốn ra đi phải đáp ứng rất nhiều điều kiện (xuất cảnh, nhập tịch nơi khác).
- Nhiều quốc gia không cho phép “từ bỏ quốc tịch” dễ dàng, hoặc cấm xuất cảnh.
9. Các quyền lợi nhiều khi chỉ trên giấy hoặc phụ thuộc vào “thiện chí” của lãnh đạo
- Quyền được chăm sóc y tế, giáo dục, an ninh… thực tế phụ thuộc vào mức đầu tư và quản lý của nhà nước.
- Nếu bộ máy yếu kém, quyền lợi cơ bản bị xâm phạm mà người dân khó đòi hỏi.
10. Chịu sự giám sát, kiểm soát đời tư
- Nhà nước có quyền giám sát thông tin cá nhân, kiểm duyệt báo chí, internet, truyền thông… dưới nhiều hình thức.
- Nhiều chính phủ sử dụng hệ thống giám sát dày đặc mà người dân không thể chống lại.
