Johnny Lê Nữu Vượng
Già làng
Họ Lâm cũng như họ Trần, họ Mạc là những dòng họ gốc Minh Hương, vốn sang từ Quảng Đông nhiều đời, lập cơ nghiệp bằng nghề buôn bán, dựng nhà ngói đỏ giữa vùng Cầu Kho, vùng Chợ Lớn. Nhà họ Lâm giàu có, tiếng thơm lan khắp miền Nam, đến cả mộ phần cũng xây bằng vôi gạch hoa lệ, nằm sau chùa Từ Ân, mé vườn ông Thượng, nơi sau này gọi là Tao Đàn.
Trong dòng họ ấy, Lâm Thức Thi ra đời. Người con gái mang vẻ đẹp dịu dàng, trầm tĩnh, vừa kín đáo vừa sáng rõ như làn nước sông Sài Gòn trong buổi bình minh. Là con nhà buôn, cô gái quen tính tháo vát, nhưng bên trong lại ẩn chứa nét nho nhã của người được dạy lễ nghĩa từ thuở nhỏ.
Những năm loạn lạc, khi Nguyễn Vương Ánh còn là kẻ bôn tẩu giữa rừng biển, gia đình họ Lâm từng cưu mang Vương. Năm 1777, quân Nguyễn Huệ đánh Sài Gòn, các chúa Nguyễn và gia tộc bị giết gần hết. Nguyễn Vương Ánh thoát nạn, trốn về đình Cầu Kho, chạy qua Chợ Lớn, nương nhờ cửa nhà họ Lâm. Từ ngôi nhà gỗ lợp ngói âm dương ấy, người ta đã lặng lẽ giấu Vương, rồi sắm ghe thuyền cho đi đường thủy, xuôi về Rạch Giá giữa đêm tối.
Món nợ ấy, Nguyễn Vương không bao giờ quên. Sau này, khi lấy lại thế, Vương cho rước Lâm Thức Thi - con gái út nhà họ Lâm - vào hầu. Cô gái ấy được phong là Chiêu Dung, hiệu Trịnh Thục.
Trong hậu cung bấy giờ, Tống Thị Lan đã là Nguyên phi, chính thất, đứng đầu. Trần Thị Đang, con nhà họ Trần danh giá, mới mười hai tuổi đã được phong Tả cung tần, tục gọi Nhị phi. Nguyễn Thị Điền, dịu dàng và nền nã, được phong Chiêu Nghi, hiệu Trinh Nhã... Giữa những người đàn bà có xuất thân danh giá ấy, Lâm Thức Thi chỉ là con gái một nhà thương nhân, nhưng được Quốc mẫu khen là “hiền, tiết, cần kiệm”. Cô gái người Minh Hương không giỏi việc phô trương, chỉ lặng lẽ làm, giỏi toan tính việc trong ngoài, giữ cho nhà Vương hài hòa, sung túc trong những ngày Nguyễn Vương còn bôn tẩu.
Năm Quý Mùi (1783), khi quân Tây Sơn ào ạt đánh vào Gia Định, Nguyễn Vương Ánh phải bỏ đất, chạy ra Phú Quốc, rồi được người Xiêm La rước sang lánh nạn. Trong đoàn thuyền vượt biển ấy, Chiêu Dung Lâm Thức cũng đi theo. Người ta kể rằng, Chiêu Dung không nói một lời than vãn, chỉ ngồi yên ôm tượng Quan Âm nhỏ bằng ngà trong tay, để gió biển thổi qua mái tóc dài.
Năm Bính Ngọ (1786), tại đất Xiêm, Chiêu Dung hạ sinh Hoàng tử Nguyễn Phúc Tuấn, đứa con đầu lòng của mình. Đứa trẻ ấy, người ta nói, vừa mở mắt đã nắm chặt tay áo mẹ như sợ mất giữa đời lưu lạc ( sau 12 tuổi thì mất do bạo bệnh). Nguyễn Vương cũng cảm thấy vui mừng, lòng chợt bùi ngùi nhớ các con thơ vẫn còn lưu lạc nơi nào như Cảnh và Hy
Mậu Thân (1788), Nguyễn Huệ bận việc Bắc Hà, Nguyễn Vương thừa cơ trở lại chiếm miền Nam. Vương sai người ra Phú Quốc đón Quốc mẫu và các bà vợ trở về Gia Định. Thời ấy, trời đất vẫn nghiêng ngửa trong mùi khói súng, vậy mà cung nội vẫn có tiếng trẻ con khóc đầu đêm. Chiêu Dung Lâm Thức sinh Hoàng nữ Ngọc Quỳnh, rồi hai năm sau lại sinh Hoàng nữ Ngọc Anh, sau được phong Bảo Lộc Công chúa.
Nhưng trời vốn ghen với người hiền. Sau khi sinh Ngọc Anh, Chiêu Dung bị hậu sản. Bệnh kéo dài, thân thể hao mòn dần. Nguyễn Vương lúc ấy còn đang cầm quân, Chiêu Dung chỉ kịp nhắn người mang một tấm khăn lụa ra chiến tuyến. Trong khăn có thêu bốn chữ nhỏ:
“Tận tâm vi gia.”
Chữ ngay hàng, mũi kim đều đặn, nét chỉ xanh nhạt mà tinh.
Mùa mưa năm Canh Tuất (1790), Chiêu Dung Lâm Thức qua đời trong cung thất tại thành Gia Định. Quốc mẫu và Nguyên phi Tống Thị Lan liệu bề tang chế. Trong tiếng chuông chùa Từ Ân vọng lại từ xa, khẽ khàng như lời tiễn biệt là tiếng khóc của những đứa con thơ vẫn còn quá nhỏ.
Khi Nguyễn Vương trở về, người hầu báo tin, Vương đứng lặng hồi lâu. Không ai biết Vương nói gì, chỉ thấy Vương sai dựng mộ Lâm Cơ trong khu vườn rợp bóng cau ở Gia Định, ngày đêm hương khói.
Mười tám năm sau, khi Vương đã lên làm vua là Gia Long, nước non đã yên, năm thứ bảy (1808), vua truyền chỉ rước linh cữu Chiêu Dung Trịnh Thục Lâm Thức Thi từ Gia Định về Phú Xuân, táng cùng các phi tần khác. Bia đá khắc bốn chữ: Trinh Thục Chiêu Dung.
Người đời kể lại, đêm sương phủ Cung Diên Thọ, đôi khi thấy bóng người đàn bà mặc áo ngũ thân xanh lục, đứng bên hành lang, nhìn về phương Nam. Không ai biết đó là sương, là khói, hay là nỗi nhớ của một người đã từng cùng vua vượt qua bão tố.
Một đời hiền thục, ba lần sinh nở, một lần chết trẻ, nhưng tên Chiêu Dung Lâm Thức Thi vẫn được khắc trong gia phả hoàng tộc, cùng hai hoàng nữ và hoàng tử Tuấn. Trong những trang sử khô khan của triều Nguyễn, cái tên Chiêu Dung Trịnh Thục như một nốt nhạc lặng, nhưng ai đã đọc đến đó đều thấy lòng mình dịu lại.
Vì giữa bao cơn biến động của quyền và máu, vẫn có một người đàn bà chỉ sống để giữ hiếu, giữ tình, và rời khỏi thế gian bằng sự yên tĩnh của một đóa hoa nở trong sương, không cần ai chứng kiến.
Lê Quang Thanh Tâm
