Johnny Lê Nữu Vượng
Già làng
Tổng tham mưu trưởng Lực lượng vũ trang Ai Cập, Trung tướng Ahmed Khalifa đã có chuyến thị sát bất ngờ để kiểm tra tình hình an ninh tại khu vực biên giới với Dải Gaza yêu cầu đóng yên giới tuyến, con ruồi cũng không cho bay qua
Lối thoát khả thi duy nhất của người dân sống trên Dải Gaza là qua ngả Ai Cập. Nhưng đến giờ, Ai Cập vẫn kiên quyết đóng cửa, phản đối ý tưởng cho phép người dân ở Dải Gaza vượt qua biên giới của họ vì sợ Ai Cập có thể bị lún sâu vào cuộc khủng hoảng.
Người dân ở Dải Gaza phải "kiên định và ở lại trên đất của họ", Tổng thống Ai Cập Abdel Fattah el-Sisi phát biểu ngày 12/10, để đáp lại lời kêu gọi, bao gồm từ các quan chức Mỹ, về việc Cairo cho phép dân thường ở Dải Gaza thoát thân.
Ai Cập siết chặt kiểm tra an ninh biên giới với Gaza - Ngăn Palestine tràn vào làm loạn
Dải Gaza là một dải đất chật chội, có diện tích khoảng 365km2. Người Palestine sống ở dải đất ven biển này đã phải chịu cảnh bị Ai Cập và Israel phong tỏa suốt 16 năm qua.
Vị trí của Ai Cập cho thấy vai trò quan trọng của nước này đối với Dải Gaza. Tình hình Ai Cập có nguy cơ bị đảo lộn bởi một cuộc xung đột khó lường, khi toàn bộ khu vực rơi vào hỗn loạn.
Lý do lịch sử:
1. Jordan và người Palestine: Từ hợp tác đến xung đột
Fedayeen of Fatah at a rally in Beirut, 1979
Jordan có mối quan hệ lịch sử phức tạp với người Palestine, đặc biệt do số lượng lớn người Palestine sinh sống tại nước này. Sau Chiến tranh Ả Rập-Israel năm 1948, khoảng 750.000 người Palestine phải rời bỏ quê hương trong sự kiện được gọi là Nakba (Thảm họa), nhiều người trong số họ chạy sang Jordan, Ai Cập và các nước láng giềng khác. Jordan sáp nhập Bờ Tây (West Bank) vào năm 1950, cấp quyền công dân cho người Palestine tại đây, và họ chiếm khoảng một nửa dân số Jordan vào thời điểm đó.
Tuy nhiên, căng thẳng gia tăng vào những năm 1960-1970 khi Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO) và các nhóm vũ trang Palestine hoạt động từ Jordan, thực hiện các cuộc tấn công qua biên giới vào Israel. Điều này gây áp lực lớn lên vua Hussein của Jordan, người lo ngại rằng các hoạt động của PLO có thể đe dọa sự ổn định của vương quốc. Đỉnh điểm là sự kiện Black September (Tháng Chín Đen, 1970), khi xung đột nổ ra giữa quân đội Jordan và PLO sau khi các nhóm Palestine tiến hành các vụ không tặc và gây bất ổn trong nước. Vua Hussein tuyên bố thiết quân luật, và quân đội Jordan đã đánh bại các lực lượng PLO, dẫn đến việc trục xuất họ sang Lebanon. Sự kiện này khiến hàng ngàn người thiệt mạng, chủ yếu là người Palestine, và làm sâu sắc thêm sự chia rẽ giữa người Jordan gốc và người Palestine tại Jordan.
Câu nói “tiếng súng vào xe vua Jordan” ám chỉ vụ ám sát vua Abdullah I, ông nội của vua Hussein, vào năm 1951 bị Palestine bắn tại Jerusalem và chính vua Hussein cũng bị Palestine bắn năm 1970. Ngày 7 tháng 6 năm 1970, một đoàn xe thiết giáp của Jordan bị phục kích giết toàn bộ. Ngày hôm sau Tổng cục Tình báo Jordan bị đánh bom. Vua Hussein đến thăm tổng cục tình báo, trên đường đi xe của vua bị phục kích giết chết tài xế
Nasser (middle, RIP), negotiating (dictating?) ceasefire terms with (to?) Arafat (left) and Hussein (right), in Cairo, September 1970
cũng biết quân PLO của Arafat làm điều này. Họ đưa cả hỏa tiễn Ka-chiu-sa của Liên Xô vào Amman. Quân đội Jordan quá yếu vào lúc đó so với quân PLO được trang bị hiện đại không kém gì quân đội Ai Cập. Các bộ trưởng của Hussein vội vã khuyên ông nên ngừng bắn để tránh cho Amman khỏi một cuộc tắm máu. Cuối cùng sau khi 300 người đã chết, một lệnh ngừng bắn được thực thi giữa vua Hussein và Arafat, với thế yếu thuộc về nhà vua.
Cuộc tấn công tháng 6 làm chấn động thế giới Arab. Nasser của Ai Cập phải tức tốc gọi điện cho Gaddafi của Libya để sắp xếp ngay lập tức một cuộc hòa giải giữa Jordan và PLO. Dù tốn hết công sức của Nasser và Gaddafi, cuộc hòa giải bó tay trước sự kiêu ngạo của Arafat. Lúc này thế giới người ta đã nghĩ đến khả năng chính quyền quân chủ của Jordan sẽ sụp đổ. Henry Kissinger , cố vấn an ninh của Tổng thống Nixon, đã đưa ra đánh giá sau đây về các sự kiện ở Jordan:
”Thẩm quyền và uy tín của chế độ quân chủ sẽ tiếp tục suy giảm. Uy tín quốc tế của Jordan sẽ bị tổn hại hơn nữa … Tự do hành động lớn hơn của PLO chắc chắn sẽ dẫn đến những vi phạm nghiêm trọng hơn về lệnh ngừng bắn ở Thung lũng Jordan … Vua Hussein sẽ đối mặt với một tương lai chính trị không chắc chắn”.
Ngày 15 tháng 8 năm 1970, Arafat tuyên bố rõ ràng: ”Amman sẽ là Hà Nội của cuộc cách mạng Arab!!!”
Sau Black September, Jordan tiếp tục duy trì chính sách cân bằng giữa việc ủng hộ người Palestine và bảo vệ lợi ích quốc gia. Vào năm 1988, Jordan từ bỏ tuyên bố chủ quyền đối với Bờ Tây, công nhận PLO là đại diện hợp pháp duy nhất của người Palestine. Gần đây, Jordan tiếp tục phản đối các hành động của Israel tại Gaza và Bờ Tây, đồng thời từ chối tiếp nhận thêm người tị nạn Palestine vì lo ngại về an ninh quốc gia và nguy cơ phá vỡ hiệp ước hòa bình Jordan-Israel năm 1994.
2. Kuwait và người Palestine: Từ hỗ trợ đến trục xuất
Kuwait từng là nơi sinh sống của một cộng đồng người Palestine lớn, với hàng chục ngàn người làm việc trong các lĩnh vực công và tư nhân. Trong những năm 1960-1980, Kuwait hỗ trợ tài chính cho các tổ chức Palestine, bao gồm PLO, thông qua thuế 5% đánh vào lương của công nhân Palestine tại nước này. Tuy nhiên, mối quan hệ này bị rạn nứt nghiêm trọng trong Chiến tranh Vùng Vịnh lần thứ nhất (1990-1991). Khi Iraq xâm lược Kuwait, lãnh đạo PLO Yasser Arafat ủng hộ Saddam Hussein, điều được Kuwait coi là phản bội. Sau khi Kuwait được giải phóng, khoảng 200.000 người Palestine bị trục xuất khỏi Kuwait như một hình phạt tập thể, dẫn đến sự suy giảm mạnh mẽ trong quan hệ giữa Kuwait và Palestine.
Hành động này phản ánh sự thất vọng của Kuwait đối với một số quyết định chính trị của PLO, nhưng không nhất thiết đại diện cho sự thù địch với toàn bộ người Palestine. Gần đây, Kuwait vẫn tham gia vào các nỗ lực ngoại giao để hỗ trợ người Palestine, chẳng hạn như các cuộc điện đàm giữa Bộ trưởng Ngoại giao Kuwait với các đối tác Ai Cập, Jordan và Palestine vào năm 2021 để thảo luận về giải pháp ngừng bắn ở Gaza.
3. Ai Cập và người Palestine: Chính sách an ninh quốc gia
Ai Cập có biên giới chung với Dải Gaza và đóng vai trò trung gian quan trọng trong các cuộc đàm phán giữa Israel và Hamas. Tuy nhiên, Ai Cập luôn từ chối tiếp nhận người tị nạn Palestine từ Gaza, coi đây là “lằn ranh đỏ” vì lo ngại an ninh quốc gia. Tổng thống Abdel Fattah el-Sisi đã nhiều lần tuyên bố rằng việc di dời người Palestine sang bán đảo Sinai có thể biến khu vực này thành căn cứ cho các hoạt động kháng chiến chống Israel, kéo Ai Cập vào xung đột trực tiếp. Ngoài ra, Sisi lo ngại rằng Hamas, với mối liên hệ lịch sử với Anh em Hồi giáo (Muslim Brotherhood), có thể gây bất ổn cho chế độ của ông.
Ai Cập cũng đã tăng cường kiểm soát biên giới với Gaza, phá hủy các đường hầm buôn lậu và xây dựng vùng đệm ở Sinai để ngăn chặn dòng người tị nạn. Vào năm 2025, Ai Cập đề xuất kế hoạch tái thiết Gaza trị giá 53 tỷ USD nhằm giữ người Palestine ở lại quê hương họ, thay vì di dời sang Ai Cập. Điều này phản ánh chính sách nhất quán của Ai Cập trong việc ủng hộ quyền tự quyết của người Palestine, nhưng ưu tiên an ninh và ổn định nội bộ.
Hơn nữa, các quốc gia như Jordan, Kuwait và Ai Cập có những lợi ích quốc gia riêng, thường mâu thuẫn với các mục tiêu chính trị của các nhóm Palestine như PLO hay Hamas. Những căng thẳng này không phản ánh bản chất của toàn bộ người Palestine, mà là kết quả của các mâu thuẫn địa chính trị phức tạp.
Palestine giết cả tổng thống Ai Cập và về sau
- Năm 1982, tổng thống Ai Cập kế nhiệm Nasser là Al-Sadad bị những kẻ khủng bố ám sát. Kẻ chủ mưu xác định là Khālid al-Islāmbūlī, một kẻ cực đoan Hồi giáo nhận chỉ thị từ Arafat của Palestine để trả thù cho sự ủng hộ của Ai Cập với Jordan.
- Jordan: Jordan tiếp tục phản đối mạnh mẽ các hành động của Israel tại Gaza và Bờ Tây, đặc biệt là nguy cơ di dời người Palestine sang Jordan, coi đây là hành động vi phạm hiệp ước hòa bình 1994. Thủ tướng Bisher al Khasawneh đã gọi việc di dời là “tuyên chiến”.
- Kuwait: Kuwait duy trì lập trường ủng hộ quyền của người Palestine, nhưng mối quan hệ với các nhóm Palestine vẫn bị ảnh hưởng bởi di sản của Chiến tranh Vùng Vịnh.
- Ai Cập: Ai Cập đóng vai trò trung gian trong các cuộc đàm phán ngừng bắn Israel-Hamas, với thỏa thuận ngừng bắn gần đây vào tháng 1/2025. Tuy nhiên, Ai Cập kiên quyết từ chối tiếp nhận người tị nạn từ Gaza, nhấn mạnh rằng điều này sẽ “xóa sổ sự nghiệp Palestine”.
Quan hệ giữa Jordan, Kuwait, Ai Cập và người Palestine được định hình bởi các sự kiện lịch sử như Nakba, Black September, và Chiến tranh Vùng Vịnh, cũng như các lợi ích an ninh quốc gia của từng nước. Các sự kiện như vụ ám sát vua Abdullah I hay xung đột Black September đã để lại dấu ấn tiêu cực trong nhận thức của một số người, nhưng việc quy kết toàn bộ người Palestine là “phản trắc" hoàn toàn có cơ sở.
Lối thoát khả thi duy nhất của người dân sống trên Dải Gaza là qua ngả Ai Cập. Nhưng đến giờ, Ai Cập vẫn kiên quyết đóng cửa, phản đối ý tưởng cho phép người dân ở Dải Gaza vượt qua biên giới của họ vì sợ Ai Cập có thể bị lún sâu vào cuộc khủng hoảng.
Người dân ở Dải Gaza phải "kiên định và ở lại trên đất của họ", Tổng thống Ai Cập Abdel Fattah el-Sisi phát biểu ngày 12/10, để đáp lại lời kêu gọi, bao gồm từ các quan chức Mỹ, về việc Cairo cho phép dân thường ở Dải Gaza thoát thân.
Dải Gaza là một dải đất chật chội, có diện tích khoảng 365km2. Người Palestine sống ở dải đất ven biển này đã phải chịu cảnh bị Ai Cập và Israel phong tỏa suốt 16 năm qua.
Vị trí của Ai Cập cho thấy vai trò quan trọng của nước này đối với Dải Gaza. Tình hình Ai Cập có nguy cơ bị đảo lộn bởi một cuộc xung đột khó lường, khi toàn bộ khu vực rơi vào hỗn loạn.
Lý do lịch sử:
1. Jordan và người Palestine: Từ hợp tác đến xung đột
Fedayeen of Fatah at a rally in Beirut, 1979
Jordan có mối quan hệ lịch sử phức tạp với người Palestine, đặc biệt do số lượng lớn người Palestine sinh sống tại nước này. Sau Chiến tranh Ả Rập-Israel năm 1948, khoảng 750.000 người Palestine phải rời bỏ quê hương trong sự kiện được gọi là Nakba (Thảm họa), nhiều người trong số họ chạy sang Jordan, Ai Cập và các nước láng giềng khác. Jordan sáp nhập Bờ Tây (West Bank) vào năm 1950, cấp quyền công dân cho người Palestine tại đây, và họ chiếm khoảng một nửa dân số Jordan vào thời điểm đó.
Tuy nhiên, căng thẳng gia tăng vào những năm 1960-1970 khi Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO) và các nhóm vũ trang Palestine hoạt động từ Jordan, thực hiện các cuộc tấn công qua biên giới vào Israel. Điều này gây áp lực lớn lên vua Hussein của Jordan, người lo ngại rằng các hoạt động của PLO có thể đe dọa sự ổn định của vương quốc. Đỉnh điểm là sự kiện Black September (Tháng Chín Đen, 1970), khi xung đột nổ ra giữa quân đội Jordan và PLO sau khi các nhóm Palestine tiến hành các vụ không tặc và gây bất ổn trong nước. Vua Hussein tuyên bố thiết quân luật, và quân đội Jordan đã đánh bại các lực lượng PLO, dẫn đến việc trục xuất họ sang Lebanon. Sự kiện này khiến hàng ngàn người thiệt mạng, chủ yếu là người Palestine, và làm sâu sắc thêm sự chia rẽ giữa người Jordan gốc và người Palestine tại Jordan.
Câu nói “tiếng súng vào xe vua Jordan” ám chỉ vụ ám sát vua Abdullah I, ông nội của vua Hussein, vào năm 1951 bị Palestine bắn tại Jerusalem và chính vua Hussein cũng bị Palestine bắn năm 1970. Ngày 7 tháng 6 năm 1970, một đoàn xe thiết giáp của Jordan bị phục kích giết toàn bộ. Ngày hôm sau Tổng cục Tình báo Jordan bị đánh bom. Vua Hussein đến thăm tổng cục tình báo, trên đường đi xe của vua bị phục kích giết chết tài xế
Nasser (middle, RIP), negotiating (dictating?) ceasefire terms with (to?) Arafat (left) and Hussein (right), in Cairo, September 1970
cũng biết quân PLO của Arafat làm điều này. Họ đưa cả hỏa tiễn Ka-chiu-sa của Liên Xô vào Amman. Quân đội Jordan quá yếu vào lúc đó so với quân PLO được trang bị hiện đại không kém gì quân đội Ai Cập. Các bộ trưởng của Hussein vội vã khuyên ông nên ngừng bắn để tránh cho Amman khỏi một cuộc tắm máu. Cuối cùng sau khi 300 người đã chết, một lệnh ngừng bắn được thực thi giữa vua Hussein và Arafat, với thế yếu thuộc về nhà vua.
Cuộc tấn công tháng 6 làm chấn động thế giới Arab. Nasser của Ai Cập phải tức tốc gọi điện cho Gaddafi của Libya để sắp xếp ngay lập tức một cuộc hòa giải giữa Jordan và PLO. Dù tốn hết công sức của Nasser và Gaddafi, cuộc hòa giải bó tay trước sự kiêu ngạo của Arafat. Lúc này thế giới người ta đã nghĩ đến khả năng chính quyền quân chủ của Jordan sẽ sụp đổ. Henry Kissinger , cố vấn an ninh của Tổng thống Nixon, đã đưa ra đánh giá sau đây về các sự kiện ở Jordan:
”Thẩm quyền và uy tín của chế độ quân chủ sẽ tiếp tục suy giảm. Uy tín quốc tế của Jordan sẽ bị tổn hại hơn nữa … Tự do hành động lớn hơn của PLO chắc chắn sẽ dẫn đến những vi phạm nghiêm trọng hơn về lệnh ngừng bắn ở Thung lũng Jordan … Vua Hussein sẽ đối mặt với một tương lai chính trị không chắc chắn”.
Ngày 15 tháng 8 năm 1970, Arafat tuyên bố rõ ràng: ”Amman sẽ là Hà Nội của cuộc cách mạng Arab!!!”
Sau Black September, Jordan tiếp tục duy trì chính sách cân bằng giữa việc ủng hộ người Palestine và bảo vệ lợi ích quốc gia. Vào năm 1988, Jordan từ bỏ tuyên bố chủ quyền đối với Bờ Tây, công nhận PLO là đại diện hợp pháp duy nhất của người Palestine. Gần đây, Jordan tiếp tục phản đối các hành động của Israel tại Gaza và Bờ Tây, đồng thời từ chối tiếp nhận thêm người tị nạn Palestine vì lo ngại về an ninh quốc gia và nguy cơ phá vỡ hiệp ước hòa bình Jordan-Israel năm 1994.
2. Kuwait và người Palestine: Từ hỗ trợ đến trục xuất
Kuwait từng là nơi sinh sống của một cộng đồng người Palestine lớn, với hàng chục ngàn người làm việc trong các lĩnh vực công và tư nhân. Trong những năm 1960-1980, Kuwait hỗ trợ tài chính cho các tổ chức Palestine, bao gồm PLO, thông qua thuế 5% đánh vào lương của công nhân Palestine tại nước này. Tuy nhiên, mối quan hệ này bị rạn nứt nghiêm trọng trong Chiến tranh Vùng Vịnh lần thứ nhất (1990-1991). Khi Iraq xâm lược Kuwait, lãnh đạo PLO Yasser Arafat ủng hộ Saddam Hussein, điều được Kuwait coi là phản bội. Sau khi Kuwait được giải phóng, khoảng 200.000 người Palestine bị trục xuất khỏi Kuwait như một hình phạt tập thể, dẫn đến sự suy giảm mạnh mẽ trong quan hệ giữa Kuwait và Palestine.
Hành động này phản ánh sự thất vọng của Kuwait đối với một số quyết định chính trị của PLO, nhưng không nhất thiết đại diện cho sự thù địch với toàn bộ người Palestine. Gần đây, Kuwait vẫn tham gia vào các nỗ lực ngoại giao để hỗ trợ người Palestine, chẳng hạn như các cuộc điện đàm giữa Bộ trưởng Ngoại giao Kuwait với các đối tác Ai Cập, Jordan và Palestine vào năm 2021 để thảo luận về giải pháp ngừng bắn ở Gaza.
3. Ai Cập và người Palestine: Chính sách an ninh quốc gia
Ai Cập có biên giới chung với Dải Gaza và đóng vai trò trung gian quan trọng trong các cuộc đàm phán giữa Israel và Hamas. Tuy nhiên, Ai Cập luôn từ chối tiếp nhận người tị nạn Palestine từ Gaza, coi đây là “lằn ranh đỏ” vì lo ngại an ninh quốc gia. Tổng thống Abdel Fattah el-Sisi đã nhiều lần tuyên bố rằng việc di dời người Palestine sang bán đảo Sinai có thể biến khu vực này thành căn cứ cho các hoạt động kháng chiến chống Israel, kéo Ai Cập vào xung đột trực tiếp. Ngoài ra, Sisi lo ngại rằng Hamas, với mối liên hệ lịch sử với Anh em Hồi giáo (Muslim Brotherhood), có thể gây bất ổn cho chế độ của ông.
Ai Cập cũng đã tăng cường kiểm soát biên giới với Gaza, phá hủy các đường hầm buôn lậu và xây dựng vùng đệm ở Sinai để ngăn chặn dòng người tị nạn. Vào năm 2025, Ai Cập đề xuất kế hoạch tái thiết Gaza trị giá 53 tỷ USD nhằm giữ người Palestine ở lại quê hương họ, thay vì di dời sang Ai Cập. Điều này phản ánh chính sách nhất quán của Ai Cập trong việc ủng hộ quyền tự quyết của người Palestine, nhưng ưu tiên an ninh và ổn định nội bộ.
Hơn nữa, các quốc gia như Jordan, Kuwait và Ai Cập có những lợi ích quốc gia riêng, thường mâu thuẫn với các mục tiêu chính trị của các nhóm Palestine như PLO hay Hamas. Những căng thẳng này không phản ánh bản chất của toàn bộ người Palestine, mà là kết quả của các mâu thuẫn địa chính trị phức tạp.
Palestine giết cả tổng thống Ai Cập và về sau
- Năm 1982, tổng thống Ai Cập kế nhiệm Nasser là Al-Sadad bị những kẻ khủng bố ám sát. Kẻ chủ mưu xác định là Khālid al-Islāmbūlī, một kẻ cực đoan Hồi giáo nhận chỉ thị từ Arafat của Palestine để trả thù cho sự ủng hộ của Ai Cập với Jordan.
- Jordan: Jordan tiếp tục phản đối mạnh mẽ các hành động của Israel tại Gaza và Bờ Tây, đặc biệt là nguy cơ di dời người Palestine sang Jordan, coi đây là hành động vi phạm hiệp ước hòa bình 1994. Thủ tướng Bisher al Khasawneh đã gọi việc di dời là “tuyên chiến”.
- Kuwait: Kuwait duy trì lập trường ủng hộ quyền của người Palestine, nhưng mối quan hệ với các nhóm Palestine vẫn bị ảnh hưởng bởi di sản của Chiến tranh Vùng Vịnh.
- Ai Cập: Ai Cập đóng vai trò trung gian trong các cuộc đàm phán ngừng bắn Israel-Hamas, với thỏa thuận ngừng bắn gần đây vào tháng 1/2025. Tuy nhiên, Ai Cập kiên quyết từ chối tiếp nhận người tị nạn từ Gaza, nhấn mạnh rằng điều này sẽ “xóa sổ sự nghiệp Palestine”.
Quan hệ giữa Jordan, Kuwait, Ai Cập và người Palestine được định hình bởi các sự kiện lịch sử như Nakba, Black September, và Chiến tranh Vùng Vịnh, cũng như các lợi ích an ninh quốc gia của từng nước. Các sự kiện như vụ ám sát vua Abdullah I hay xung đột Black September đã để lại dấu ấn tiêu cực trong nhận thức của một số người, nhưng việc quy kết toàn bộ người Palestine là “phản trắc" hoàn toàn có cơ sở.
