Miu Miu Tây Bắcc
Chú bộ đội
Một cụ già người Thái trắng, bạn của ông ngoại Miu, khi qua nhà Miu chơi có tâm sự thế này :
“Lúc trước, nếu cho điểm thì phe dân chủ trên thế giới là 7, phe độc tài là 3. Nhưng đến hôm nay, tháng 5 năm 2025, tôi thấy đã là 5:5 rồi.”
Miu không phản đối. Mà ngẫm lại, thấy ông cụ nói có lý.
Xưa nay, người ta thường phân chia thế giới thành hai khối: các nền dân chủ phương Tây, với những giá trị về pháp quyền, tự do báo chí, bầu cử minh bạch; và ngược lại, là các chế độ chuyên chế – lấy quyền lực làm chân lý, lãnh tụ làm đức tin.
Sau Thế chiến II, trật tự ấy được định hình khá vững. Dù có lúc chao đảo bởi Chiến tranh Lạnh, nhưng rồi tường Berlin cũng sụp, Liên Xô cũng tan, và nhân loại tưởng như đã chọn con đường dân chủ.
Song, lịch sử không đi thẳng. Nó lượn, nó xoắn, và nó có thể… quay lại điểm cũ.
Trong hai mươi năm qua, và đặc biệt là từ khi ông Donald Trump bước vào chính trường nước Mỹ, cái thế cân bằng tưởng đã nghiêng hẳn về dân chủ lại bắt đầu dịch chuyển. Không hẳn vì phe độc tài mạnh lên, mà vì phe dân chủ yếu đi – yếu trong lòng người dân, yếu trong sự tự tin hệ giá trị.
Ở nhiều quốc gia, người ta bầu cho những kẻ tuyên bố chống lại hệ thống, chê bai hiến pháp, chế nhạo báo chí, và biến lòng dân thành cơn sóng cảm xúc. Họ không cần lập luận, chỉ cần khẩu hiệu. Không cần chương trình tranh cử, chỉ cần… một cái mũ đỏ.
Trong khi đó, ở bên kia, những kẻ độc tài vẫn như xưa – chỉ có điều, nay họ bớt cần che giấu. Họ công khai mỉa mai mô hình phương Tây, công khai tôn thờ kiểm soát, và dùng chính sự rạn nứt của nước Mỹ để chứng minh rằng: “Dân chủ là một trò hề.”
Miu không bi quan. Nhưng miu nghĩ: bạn Miu nói “5:5” là một cách cảnh tỉnh.
Bởi nếu dân chủ chỉ còn là vỏ ngoài, còn bên trong là sự hoài nghi, thì có khác gì một ngôi nhà cổ chỉ chờ cơn gió lớn?
Và nếu chính nước Mỹ – nơi từng đem “ánh sáng tự do” đến thế giới – lại sa vào chia rẽ, cực đoan và thần thánh hóa một cá nhân, thì thế giới còn trông cậy vào đâu để giữ ngọn đèn?
Cho nên, Miu nghĩ:
Câu hỏi của thời đại này không phải là “bạn đứng về phe nào”, mà là: bạn còn tin vào thể chế dân chủ không?
Vì nếu niềm tin ấy mất đi, thì không cần phe độc tài nổ súng – nền dân chủ cũng sẽ sụp đổ từ bên trong.
Và có lẽ, lúc ấy, cái gọi là 5:5 sẽ trở thành 0:10 – theo cách mà lịch sử từng chứng kiến trong những năm 1930.
TỪ MỸ NHÌN RA THẾ GIỚI: KHI CÁN CÂN DÂN CHỦ RUNG LẮC
Người Pháp có câu: “Quand l’Amérique éternue, le monde s’enrhume” – nghĩa là “Mỹ hắt hơi, cả thế giới cảm lạnh”.
Câu ấy tưởng là cường điệu, nhưng từ sau Đệ nhị Thế chiến, thực tế chứng minh đúng như vậy.
Khi nước Mỹ vững vàng, dân chủ lan rộng. Khi nước Mỹ chao đảo, bóng tối ở các nơi khác dày lên.
Ở châu Âu, nơi từng là cái nôi của tư tưởng tự do, những đảng cực hữu đang trở lại mạnh mẽ. Họ đòi đóng cửa biên giới, trục xuất nhập cư, và hơn hết – quay lưng với tinh thần khai sáng mà Voltaire, Rousseau đã gầy dựng.
Nước Ý có Meloni, Pháp có Le Pen, Đức có AfD. Người ta không còn sợ bị gọi là “phát xít” nữa, vì ngay chính nước Mỹ – biểu tượng dân chủ số một – cũng đang chật vật giữ mình khỏi chủ nghĩa độc đoán trá hình.
Ở châu Á, tình hình cũng không khá hơn.
Nhiều quốc gia dân chủ mới chỉ như lớp sơn mỏng. Chỉ cần lòng dân dao động, họ sẵn sàng trở lại mô hình tập trung quyền lực. Nhìn Thái Lan, Myanmar, hay cả Philippines sau thời Duterte – ta thấy rõ điều đó.
Trung Quốc và Nga thì không giấu diếm. Họ cổ vũ mô hình “ổn định không cần dân chủ”, và lấy sự hỗn loạn ở Mỹ để tuyên truyền rằng: “Tự do chỉ gây hỗn loạn, còn toàn trị thì cho bạn… bình yên.”
Nghịch lý thay, có một bộ phận người dân cũng tin như vậy. Khi cuộc sống quá bất an, người ta chọn vâng lời hơn là chất vấn.
Còn Việt Nam?
Việt Nam đứng giữa ngã ba đường.
Một mặt, đất nước đang hội nhập, người dân ngày càng hiểu biết, khát vọng dân chủ chưa bao giờ tắt.
Mặt khác, thể chế vẫn độc quyền lãnh đạo, báo chí bị kiểm soát, tư tưởng tự do còn bị dè chừng.
Nếu nước Mỹ tiếp tục trượt dài theo cảm tính, để một cá nhân phá vỡ chuẩn mực dân chủ, thì lý lẽ của chính quyền toàn trị ở Việt Nam càng được củng cố:
“Các anh thấy chưa? Dân chủ là tự chuốc lấy hỗn loạn.”
Thế nên, sự lung lay của nền cộng hòa Hoa Kỳ không chỉ là chuyện nước Mỹ. Nó là tín hiệu đáng lo cho mọi quốc gia đang mơ tới tự do, và là cái cớ cho mọi chế độ muốn kéo dài sự kiểm soát.
Kết:
Miu nghĩ, thời đại hôm nay đòi hỏi trí tuệ sáng suốt và lòng can đảm – không phải để theo đuổi những “đấng cứu thế”, mà để tự cứu lấy nền tảng xã hội của chính mình.
Khi cán cân đang ở mức 5:5, thì mỗi công dân, mỗi cây viết, mỗi trí thức đều đang đứng trước một câu hỏi:
Bạn sẽ để cán cân nghiêng về đâu?
Chúng ta không cần một vị thánh, mà cần một thế hệ bình thường nhưng không ngừng tỉnh táo.
Không cần huy hoàng, chỉ cần không ngủ quên giữa bóng tối đang dâng cao.
Bên nồi thắng cố và rượu cần,
Lai Châu 10/06/2025
( Đã ký )
Miu miu Tây Bắc
