Anh Javier Gallardo bắt đầu buổi sáng bằng việc xem chương trình âm nhạc cổ điển trên truyền hình - thói quen giúp anh có tâm trạng tốt trước khi lên đường lái xe tải.
Nhưng vào một sáng thứ Hai của tháng Sáu, anh bật ti vi và, thay vì nhạc, màn hình tràn ngập hình ảnh chiến trường trong một bản tin từ một kênh truyền hình mà anh chưa bao giờ nghe tới.
"Chuyện gì đang xảy ra vậy?", anh Javier tự hỏi. Sau 20 phút, anh tắt máy: "Tôi không thể kết nối được."
Trên màn hình hiện logo màu xanh lá cây với dòng chữ "RT". Lên mạng tìm kiếm, anh Javier phát hiện đây là kênh truyền hình của Nga.
Anh sống ở Chile, nơi kênh truyền hình tư nhân Telecanal bị cáo buộc đã nhượng sóng cho RT – đài do nhà nước Nga hậu thuẫn, trước đây có tên Russia Today.
Nguồn hình ảnh,Photo by YURI KADOBNOV/AFP via Getty Images
Chụp lại hình ảnh,Hoa Kỳ, Anh, Canada và EU đã áp đặt các hạn chế đối với RT
Cơ quan quản lý phát sóng Chile đã mở thủ tục chế tài Telecanal vì nghi ngờ vi phạm luật phát thanh truyền hình, và đang chờ phản hồi chính thức. Telecanal hiện chưa trả lời yêu cầu bình luận.
Trong khi đó, khán giả như anh Javier cảm thấy bối rối.
"Tôi rất bực mình," anh Javier thừa nhận. "Họ không hề thông báo trước, và tôi chẳng hiểu tại sao cả."
Trong ba năm qua, kênh truyền hình RT do nhà nước Nga hậu thuẫn và hãng thông tấn kiêm phát thanh Sputnik đã mở rộng sự hiện diện quốc tế; hiện nay, họ phát sóng khắp Châu Phi, Balkan, Trung Đông, Đông Nam Á và Mỹ Latinh.
Tất cả điều này đều trùng hợp với lệnh cấm ở các nước phương Tây.
Nguồn hình ảnh,Kirill KUDRYAVTSEV / AFP
Chụp lại hình ảnh,Năm 2024, chính quyền Hoa Kỳ đã trừng phạt một số lãnh đạo của RT, trong đó có Margarita Simonyan
Sau cuộc xâm lược toàn diện của Nga vào Ukraine tháng 2/2022, Mỹ, Anh, Canada, toàn bộ Liên minh châu Âu cùng các tập đoàn công nghệ lớn đã áp đặt lệnh cấm phát sóng RT, cáo buộc kênh này lan truyền thông tin sai lệch về chiến tranh.
Đỉnh điểm là vào năm 2024, chính quyền Mỹ áp thêm lệnh trừng phạt đối với các lãnh đạo RT – trong đó có Tổng biên tập Margarita Simonyan – với cáo buộc tìm cách làm xói mòn "niềm tin công chúng" vào các thể chế dân chủ.
Sự việc xảy ra giữa lúc Điện Kremlin bị cáo buộc đang tiến hành một chiến dịch quy mô nhằm can thiệp bầu cử tổng thống Mỹ. RT phủ nhận mọi liên quan.
Tuy nhiên, ở các khu vực khác, ảnh hưởng của RT không ngừng gia tăng.
Từ năm 2023, kênh này đã mở văn phòng tại Algeria, ra mắt dịch vụ truyền hình bằng tiếng Serbia và triển khai các chương trình đào tạo miễn phí cho nhà báo từ châu Phi, Đông Nam Á, Ấn Độ và Trung Quốc.
RT cũng thông báo kế hoạch mở văn phòng tại Ấn Độ, trong khi Sputnik khai trương phòng tin tức tại Ethiopia hồi tháng 2.
Tất cả những điều này trùng hợp với sự suy yếu rõ rệt của truyền thông phương Tây ở một số khu vực. Do cắt giảm ngân sách và thay đổi ưu tiên chính sách đối ngoại, một số kênh truyền thông đã thu hẹp quy mô và thậm chí rút khỏi nhiều nơi trên thế giới.
Hai năm trước, BBC đã đóng cửa dịch vụ phát thanh tiếng Ả Rập để chuyển sang hình thức kỹ thuật số – cung cấp tin tức dưới dạng âm thanh, video và văn bản. Kể từ đó, BBC đã triển khai dịch vụ phát thanh khẩn cấp cho Gaza và Sudan. Cùng năm đó, đài Sputnik của Nga bắt đầu phát sóng 24/7 tại Lebanon, thay thế sóng của BBC tiếng Ả Rập.
Trong khi đó, đài phát thanh quốc tế Voice of America do chính phủ Hoa Kỳ tài trợ đã cắt giảm hầu hết nhân viên.
Tiến sĩ Kathryn Stoner, nhà khoa học chính trị tại Đại học Stanford, nhận định: "Nga giống như nước vậy: ở đâu có vết nứt trên bề mặt xi măng, nước sẽ chảy vào."
Tuy nhiên, câu hỏi vẫn còn đó: mục tiêu cuối cùng của Nga là gì? Và sự bành trướng rõ rệt về quyền lực truyền thông tại những khu vực này mang ý nghĩa gì trong bối cảnh trật tự thế giới đang thay đổi?
Ông lập luận rằng tuyên truyền của Nga được triển khai một cách khôn khéo: nội dung được hiệu chỉnh để phù hợp với từng nhóm khán giả cụ thể, ngay cả khi điều đó đồng nghĩa với việc áp dụng những quan điểm tư tưởng khác nhau ở từng khu vực.
Nguồn hình ảnh,KIRILL KUDRYAVTSEV/AFP via Getty Images
Chụp lại hình ảnh,RT là một đài truyền hình tin tức được nhà nước Nga hậu thuẫn
Chẳng hạn như cách nhìn nhận về RT. Ở phương Tây, RT thường bị xem là "cánh tay của nhà nước Nga và là kênh phát tán thông tin sai lệch," ông nói. Nhưng ở nhiều nơi khác trên thế giới, RT lại thường được coi là một đài truyền hình hợp pháp với quan điểm biên tập riêng.
Điều này khiến khán giả dễ tin tưởng hơn – "không phải tất cả những người theo thuyết âm mưu điên rồ đều ngây thơ tin vào thông tin sai lệch", theo diễn giải của Tiến sĩ Rhys Crilley, giảng viên quan hệ quốc tế tại Đại học Glasgow.
Ông Crilley cho rằng việc RT đưa tin về thế giới có thể thu hút lượng lớn khán giả – "những người thực sự quan tâm đến những bất công toàn cầu, hoặc những sự kiện mà họ tin rằng phương Tây đang nhúng tay vào."
Bà và các đồng nghiệp đã phân tích các bản tin quốc tế của RT trong giai đoạn từ tháng 5/2017 đến tháng 5/2019. Kết quả cho thấy cách lựa chọn tin tức – những gì RT chọn đưa, và những gì RT bỏ qua – thường phục vụ cho một số câu chuyện định sẵn.
Chẳng hạn, các nhà nghiên cứu nhận thấy rằng tình trạng bất ổn xã hội được ưu tiên đưa tin khi nó xảy ra ở các nước châu Âu, trong khi một trong những chủ đề thường được ưu tiên đưa tin trong phạm vi đưa tin về các vấn đề nội bộ của Nga là các cuộc tập trận quân sự của nước này.
RT cũng từng phát sóng những tuyên bố sai sự thật rõ ràng. Chẳng hạn, việc Nga sáp nhập Crimea năm 2014 được miêu tả là một cuộc "thống nhất hòa bình", bất chấp bằng chứng cho thấy sự can thiệp quân sự. Từ sau cuộc xâm lược toàn diện Ukraine năm 2022, RT tiếp tục phủ nhận các bằng chứng về tội ác chiến tranh của Nga.
Nguồn hình ảnh,SERGEI BOBYLYOV /AFP via Getty
Chụp lại hình ảnh,Tiến sĩ Kathryn Stoner, nhà khoa học chính trị tại Đại học Stanford, cho biết: 'Nga giống như nước vậy: ở đâu trên bề mặt xi măng có vết nứt, nước sẽ chảy vào'
Tiến sĩ Kathryn Stoner, nhà khoa học chính trị tại Đại học Stanford, nhấn mạnh: "Nga giống như nước vậy: ở đâu có vết nứt trên bề mặt xi măng, nước sẽ chảy vào."
RT cũng từng phát sóng những chương trình có khách mời bình luận, đổ lỗi cho Ukraine trong vụ bắn hạ chuyến bay MH17 của Malaysia Airlines vào tháng 7/2014. (Tuy nhiên, cơ quan hàng không Liên Hợp Quốc đã kết luận Nga phải chịu trách nhiệm, và các nhà điều tra quốc tế xác định hệ thống tên lửa được đưa từ Nga sang miền đông Ukraine do Nga và lực lượng ly khai thân Nga sử dụng để thực hiện vụ tấn công.)
Điều đáng chú ý là quan điểm của khán giả về nội dung đưa tin này.
Từ năm 2018 đến năm 2022, các nhà nghiên cứu đã tiến hành phỏng vấn 109 khán giả của RT tại Anh, trước khi cơ quan quản lý truyền thông Ofcom thu hồi giấy phép phát sóng của kênh này. Tiến sĩ Precious Chatterje-Doody cho biết nhiều người tham gia khảo sát thừa nhận họ nhận thấy "RT có thiên vị", nhưng đồng thời tin rằng mình vẫn có đủ khả năng phân biệt đâu là sự thật và đâu là không chính xác.
Tuy vậy, bà cảnh báo: "Khán giả chưa chắc đã hiểu rõ RT thiên vị như thế nào, cũng như không nhận ra sự thiếu trung thực trong cách đưa tin bắt nguồn từ đâu."
Tháng 2 vừa qua, quan chức Nga đã có mặt tại Ethiopia để khai trương một tòa soạn mới của Sputnik. Hiện Sputnik phát sóng trên khắp châu Phi bằng tiếng Anh và tiếng Pháp, đồng thời mở rộng thêm ngôn ngữ Amharic, một trong những ngôn ngữ chính thức của Ethiopia.
RT cũng được cho là đã định hướng lại kênh tiếng Pháp để nhắm trực tiếp tới các quốc gia châu Phi nói tiếng Pháp. Theo tổng biên tập của RT, một phần ngân sách từ các dự án trước đây tại London, Paris, Berlin và Hoa Kỳ đã được chuyển hướng sang châu Phi.
Nguồn hình ảnh,MLADEN ANTONOV /AFP via Getty
Chụp lại hình ảnh,Giáo sư Hutchings cho biết sự mở rộng lớn nhất gần đây của phương tiện truyền thông nhà nước Nga là ở Châu Phi
Năm ngoái, truyền thông nhà nước Nga tuyên bố RT có bảy văn phòng hoạt động tại châu Phi, dù thông tin này chưa thể được xác minh độc lập.
Giới phân tích lưu ý rằng trong nhiều cộng đồng ở châu Phi, Nga vẫn được nhìn nhận một cách thân thiện. Tâm lý chống thực dân, chống đế quốc, cùng di sản của Liên Xô trong việc ủng hộ các phong trào giải phóng thời Chiến tranh Lạnh đã góp phần nuôi dưỡng tình cảm này.
Tiến sĩ Rhys Crilley cho rằng với chiến lược mới, Nga hy vọng sẽ làm suy yếu ảnh hưởng của phương Tây, tìm kiếm sự ủng hộ quốc tế cho các hành động của mình, đồng thời mở rộng quan hệ kinh tế trên lục địa.
Nhưng vào một sáng thứ Hai của tháng Sáu, anh bật ti vi và, thay vì nhạc, màn hình tràn ngập hình ảnh chiến trường trong một bản tin từ một kênh truyền hình mà anh chưa bao giờ nghe tới.
"Chuyện gì đang xảy ra vậy?", anh Javier tự hỏi. Sau 20 phút, anh tắt máy: "Tôi không thể kết nối được."
Trên màn hình hiện logo màu xanh lá cây với dòng chữ "RT". Lên mạng tìm kiếm, anh Javier phát hiện đây là kênh truyền hình của Nga.
Anh sống ở Chile, nơi kênh truyền hình tư nhân Telecanal bị cáo buộc đã nhượng sóng cho RT – đài do nhà nước Nga hậu thuẫn, trước đây có tên Russia Today.
Nguồn hình ảnh,Photo by YURI KADOBNOV/AFP via Getty Images
Chụp lại hình ảnh,Hoa Kỳ, Anh, Canada và EU đã áp đặt các hạn chế đối với RT
Cơ quan quản lý phát sóng Chile đã mở thủ tục chế tài Telecanal vì nghi ngờ vi phạm luật phát thanh truyền hình, và đang chờ phản hồi chính thức. Telecanal hiện chưa trả lời yêu cầu bình luận.
Trong khi đó, khán giả như anh Javier cảm thấy bối rối.
"Tôi rất bực mình," anh Javier thừa nhận. "Họ không hề thông báo trước, và tôi chẳng hiểu tại sao cả."
Trong ba năm qua, kênh truyền hình RT do nhà nước Nga hậu thuẫn và hãng thông tấn kiêm phát thanh Sputnik đã mở rộng sự hiện diện quốc tế; hiện nay, họ phát sóng khắp Châu Phi, Balkan, Trung Đông, Đông Nam Á và Mỹ Latinh.
Tất cả điều này đều trùng hợp với lệnh cấm ở các nước phương Tây.
Nguồn hình ảnh,Kirill KUDRYAVTSEV / AFP
Chụp lại hình ảnh,Năm 2024, chính quyền Hoa Kỳ đã trừng phạt một số lãnh đạo của RT, trong đó có Margarita Simonyan
Sau cuộc xâm lược toàn diện của Nga vào Ukraine tháng 2/2022, Mỹ, Anh, Canada, toàn bộ Liên minh châu Âu cùng các tập đoàn công nghệ lớn đã áp đặt lệnh cấm phát sóng RT, cáo buộc kênh này lan truyền thông tin sai lệch về chiến tranh.
Đỉnh điểm là vào năm 2024, chính quyền Mỹ áp thêm lệnh trừng phạt đối với các lãnh đạo RT – trong đó có Tổng biên tập Margarita Simonyan – với cáo buộc tìm cách làm xói mòn "niềm tin công chúng" vào các thể chế dân chủ.
Sự việc xảy ra giữa lúc Điện Kremlin bị cáo buộc đang tiến hành một chiến dịch quy mô nhằm can thiệp bầu cử tổng thống Mỹ. RT phủ nhận mọi liên quan.
Tuy nhiên, ở các khu vực khác, ảnh hưởng của RT không ngừng gia tăng.
Từ năm 2023, kênh này đã mở văn phòng tại Algeria, ra mắt dịch vụ truyền hình bằng tiếng Serbia và triển khai các chương trình đào tạo miễn phí cho nhà báo từ châu Phi, Đông Nam Á, Ấn Độ và Trung Quốc.
RT cũng thông báo kế hoạch mở văn phòng tại Ấn Độ, trong khi Sputnik khai trương phòng tin tức tại Ethiopia hồi tháng 2.
Tất cả những điều này trùng hợp với sự suy yếu rõ rệt của truyền thông phương Tây ở một số khu vực. Do cắt giảm ngân sách và thay đổi ưu tiên chính sách đối ngoại, một số kênh truyền thông đã thu hẹp quy mô và thậm chí rút khỏi nhiều nơi trên thế giới.
Hai năm trước, BBC đã đóng cửa dịch vụ phát thanh tiếng Ả Rập để chuyển sang hình thức kỹ thuật số – cung cấp tin tức dưới dạng âm thanh, video và văn bản. Kể từ đó, BBC đã triển khai dịch vụ phát thanh khẩn cấp cho Gaza và Sudan. Cùng năm đó, đài Sputnik của Nga bắt đầu phát sóng 24/7 tại Lebanon, thay thế sóng của BBC tiếng Ả Rập.
Trong khi đó, đài phát thanh quốc tế Voice of America do chính phủ Hoa Kỳ tài trợ đã cắt giảm hầu hết nhân viên.
Tiến sĩ Kathryn Stoner, nhà khoa học chính trị tại Đại học Stanford, nhận định: "Nga giống như nước vậy: ở đâu có vết nứt trên bề mặt xi măng, nước sẽ chảy vào."
Tuy nhiên, câu hỏi vẫn còn đó: mục tiêu cuối cùng của Nga là gì? Và sự bành trướng rõ rệt về quyền lực truyền thông tại những khu vực này mang ý nghĩa gì trong bối cảnh trật tự thế giới đang thay đổi?
'Không phải ai theo thuyết âm mưu cũng điên rồ'
Stephen Hutchings, giáo sư nghiên cứu về Nga tại Đại học Manchester, cho biết: "Các quốc gia bên ngoài phương Tây] là vùng đất rất màu mỡ về mặt trí tuệ, văn hóa và tư tưởng, bởi họ vẫn còn lưu giữ những tình cảm chống Mỹ, chống phương Tây và chống đế quốc."Ông lập luận rằng tuyên truyền của Nga được triển khai một cách khôn khéo: nội dung được hiệu chỉnh để phù hợp với từng nhóm khán giả cụ thể, ngay cả khi điều đó đồng nghĩa với việc áp dụng những quan điểm tư tưởng khác nhau ở từng khu vực.
Nguồn hình ảnh,KIRILL KUDRYAVTSEV/AFP via Getty Images
Chụp lại hình ảnh,RT là một đài truyền hình tin tức được nhà nước Nga hậu thuẫn
Chẳng hạn như cách nhìn nhận về RT. Ở phương Tây, RT thường bị xem là "cánh tay của nhà nước Nga và là kênh phát tán thông tin sai lệch," ông nói. Nhưng ở nhiều nơi khác trên thế giới, RT lại thường được coi là một đài truyền hình hợp pháp với quan điểm biên tập riêng.
Điều này khiến khán giả dễ tin tưởng hơn – "không phải tất cả những người theo thuyết âm mưu điên rồ đều ngây thơ tin vào thông tin sai lệch", theo diễn giải của Tiến sĩ Rhys Crilley, giảng viên quan hệ quốc tế tại Đại học Glasgow.
Ông Crilley cho rằng việc RT đưa tin về thế giới có thể thu hút lượng lớn khán giả – "những người thực sự quan tâm đến những bất công toàn cầu, hoặc những sự kiện mà họ tin rằng phương Tây đang nhúng tay vào."
'Một sự thao túng rất tinh vi'
Bề ngoài, trang web quốc tế của RT trông giống như một trang tin tức chuẩn mực và thậm chí có những bài đưa tin chính xác. Nhưng theo Tiến sĩ Precious Chatterje-Doody, giảng viên cao cấp về Chính trị và Nghiên cứu Quốc tế tại Đại học Mở (Open University), đó chính là "một sự thao túng rất tinh vi". Bà là đồng tác giả một cuốn sách về RT cùng với Giáo sư Stephen Hutchings, Tiến sĩ Rhys Crilley và nhiều học giả khác.Bà và các đồng nghiệp đã phân tích các bản tin quốc tế của RT trong giai đoạn từ tháng 5/2017 đến tháng 5/2019. Kết quả cho thấy cách lựa chọn tin tức – những gì RT chọn đưa, và những gì RT bỏ qua – thường phục vụ cho một số câu chuyện định sẵn.
Chẳng hạn, các nhà nghiên cứu nhận thấy rằng tình trạng bất ổn xã hội được ưu tiên đưa tin khi nó xảy ra ở các nước châu Âu, trong khi một trong những chủ đề thường được ưu tiên đưa tin trong phạm vi đưa tin về các vấn đề nội bộ của Nga là các cuộc tập trận quân sự của nước này.
RT cũng từng phát sóng những tuyên bố sai sự thật rõ ràng. Chẳng hạn, việc Nga sáp nhập Crimea năm 2014 được miêu tả là một cuộc "thống nhất hòa bình", bất chấp bằng chứng cho thấy sự can thiệp quân sự. Từ sau cuộc xâm lược toàn diện Ukraine năm 2022, RT tiếp tục phủ nhận các bằng chứng về tội ác chiến tranh của Nga.
Nguồn hình ảnh,SERGEI BOBYLYOV /AFP via Getty
Chụp lại hình ảnh,Tiến sĩ Kathryn Stoner, nhà khoa học chính trị tại Đại học Stanford, cho biết: 'Nga giống như nước vậy: ở đâu trên bề mặt xi măng có vết nứt, nước sẽ chảy vào'
Tiến sĩ Kathryn Stoner, nhà khoa học chính trị tại Đại học Stanford, nhấn mạnh: "Nga giống như nước vậy: ở đâu có vết nứt trên bề mặt xi măng, nước sẽ chảy vào."
RT cũng từng phát sóng những chương trình có khách mời bình luận, đổ lỗi cho Ukraine trong vụ bắn hạ chuyến bay MH17 của Malaysia Airlines vào tháng 7/2014. (Tuy nhiên, cơ quan hàng không Liên Hợp Quốc đã kết luận Nga phải chịu trách nhiệm, và các nhà điều tra quốc tế xác định hệ thống tên lửa được đưa từ Nga sang miền đông Ukraine do Nga và lực lượng ly khai thân Nga sử dụng để thực hiện vụ tấn công.)
Điều đáng chú ý là quan điểm của khán giả về nội dung đưa tin này.
Từ năm 2018 đến năm 2022, các nhà nghiên cứu đã tiến hành phỏng vấn 109 khán giả của RT tại Anh, trước khi cơ quan quản lý truyền thông Ofcom thu hồi giấy phép phát sóng của kênh này. Tiến sĩ Precious Chatterje-Doody cho biết nhiều người tham gia khảo sát thừa nhận họ nhận thấy "RT có thiên vị", nhưng đồng thời tin rằng mình vẫn có đủ khả năng phân biệt đâu là sự thật và đâu là không chính xác.
Tuy vậy, bà cảnh báo: "Khán giả chưa chắc đã hiểu rõ RT thiên vị như thế nào, cũng như không nhận ra sự thiếu trung thực trong cách đưa tin bắt nguồn từ đâu."
Tại sao Nga lại hướng sự chú ý trở lại châu Phi?
Theo Giáo sư Stephen Hutchings, bước mở rộng gần đây nhất của các cơ quan truyền thông nhà nước Nga là ở châu Phi.Tháng 2 vừa qua, quan chức Nga đã có mặt tại Ethiopia để khai trương một tòa soạn mới của Sputnik. Hiện Sputnik phát sóng trên khắp châu Phi bằng tiếng Anh và tiếng Pháp, đồng thời mở rộng thêm ngôn ngữ Amharic, một trong những ngôn ngữ chính thức của Ethiopia.
RT cũng được cho là đã định hướng lại kênh tiếng Pháp để nhắm trực tiếp tới các quốc gia châu Phi nói tiếng Pháp. Theo tổng biên tập của RT, một phần ngân sách từ các dự án trước đây tại London, Paris, Berlin và Hoa Kỳ đã được chuyển hướng sang châu Phi.
Nguồn hình ảnh,MLADEN ANTONOV /AFP via Getty
Chụp lại hình ảnh,Giáo sư Hutchings cho biết sự mở rộng lớn nhất gần đây của phương tiện truyền thông nhà nước Nga là ở Châu Phi
Năm ngoái, truyền thông nhà nước Nga tuyên bố RT có bảy văn phòng hoạt động tại châu Phi, dù thông tin này chưa thể được xác minh độc lập.
Giới phân tích lưu ý rằng trong nhiều cộng đồng ở châu Phi, Nga vẫn được nhìn nhận một cách thân thiện. Tâm lý chống thực dân, chống đế quốc, cùng di sản của Liên Xô trong việc ủng hộ các phong trào giải phóng thời Chiến tranh Lạnh đã góp phần nuôi dưỡng tình cảm này.
Tiến sĩ Rhys Crilley cho rằng với chiến lược mới, Nga hy vọng sẽ làm suy yếu ảnh hưởng của phương Tây, tìm kiếm sự ủng hộ quốc tế cho các hành động của mình, đồng thời mở rộng quan hệ kinh tế trên lục địa.
