"Việt Nam chỉ còn 20 năm nữa để đạt được nước phát triển có thu nhập cao, thu nhập bình quân đầu người 15.000 USD, điều mà nhiều nước đã đạt được".
Lời phát biểu của Tổng Bí thư Tô Lâm hồi tháng Một, trong một buổi gặp mặt các cựu lãnh đạo và giới trí thức, nghệ sĩ các tỉnh thành phía nam đã nhanh chóng trở thành một mục tiêu của "kỷ nguyên vươn mình" mà ông đề ra.
Đó là một mục tiêu không hề đơn giản cho một quốc gia đang bị đánh giá có nguy cơ kẹt trong bẫy thu nhập trung bình muốn bứt phá thành công lên nhóm thu nhập cao.
Hiện tại, theo Ngân hàng Thế giới (WB), ngưỡng thu nhập cao hiện tại là 14.006 USD. Với giả định lạm phát toàn cầu trung bình ở mức 3% mỗi năm, ngưỡng này có thể tăng lên 26.835 USD vào năm 2045.
Những con hổ châu Á như Hàn Quốc, Singapore hay Đài Loan đều phát triển kinh tế dựa trên tăng trưởng nhanh, định hướng xuất khẩu, đầu tư mạnh vào giáo dục, công nghiệp, và công nghệ.
Ông Tô Lâm mong muốn Việt Nam sẽ tăng trưởng ít nhất 8% trong năm nay, và 2 con số trong những năm tiếp theo để có thể đến 2045, nhân kỷ niệm 100 năm thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Việt Nam sẽ trở thành quốc gia phát triển.
Động lực được đặt lên khối kinh tế tư nhân khi ông ký một nghị quyết được cho là cởi trói thành phần kinh tế này, cùng với đó là cải cách thể chế. Ông cũng chỉ đạo ngân sách dành 15% cho khoa học công nghệ để làm chủ công nghệ chiến lược mỗi năm.
Tuy nhiên, một lực cản đang nằm ở vấn đề nhân khẩu học khi Việt Nam đã bước qua thời kỳ dân số vàng, và tốc độ già hóa đang diễn ra khá nhanh chóng.
Chính vì thế, giới chuyên gia cho rằng đây là cơ hội cuối cùng để Việt Nam có thể thoát khỏi nguy cơ "già trước khi giàu" - hiện tượng một quốc gia không đạt được ngưỡng thu nhập cao trước khi dân số già.
Nếu ông Tô Lâm thành công, Việt Nam có thể "vươn mình" trở thành một con hổ châu Á tiếp theo.
Nhưng nếu thất bại, Việt Nam có thể sẽ mãi bị kẹt lại trong vai trò là công xưởng lắp ráp gia công giá trị thấp trong dây chuyền sản xuất, và một xã hội già nhưng chưa giàu.
Với thu nhập bình quân (GDP) đầu người của Việt Nam năm 2024 là 4.469 USD, cơ hội thành công của ông là bao nhiêu?
Chụp lại hình ảnh, Theo các chuyên gia, ông Tô Lâm xem tính chính danh của Đảng đến từ tăng trưởng kinh tế nhanh và việc nâng cao mức sống của người dân để bước vào kỷ nguyên vươn mình, khác với người tiền nhiệm Nguyễn Phú Trọng
'Cơ hội cuối cùng'
Từ năm 1989 đến năm 2023, cơ cấu dân số trong độ tuổi lao động của Việt Nam tăng từ 56,1% lên 67,5%, theo số liệu của Cục Thống kê. Từ năm 2007, Việt Nam bước vào thời kỳ dân số vàng.Thế nhưng, quốc gia này đang chứng kiến hai xu hướng ngược nhau: trong khi tỷ lệ sinh ngày càng giảm thì tỷ lệ người già càng tăng.
Mức sinh năm 2023 giảm còn 1,96 con/phụ nữ, thấp nhất trong lịch sử và dự báo sẽ tiếp tục giảm trong các năm tiếp theo.
Trong khi đó, dự báo đến năm 2050, số người từ 60 tuổi trở lên sẽ chiếm khoảng 25% tổng dân số, cao hơn gấp đôi so với con số 11,% vào năm 2019, theo Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc (UNFPA).
Từ năm 2011, Việt Nam bắt đầu quá trình già hóa dân số và sẽ cán mốc xã hội già vào năm 2036.
Trong khi đó, mục tiêu của ông Tô Lâm là trở nên giàu có vào năm 2045.
"Nếu nhìn vào cơ cấu dân số của Việt Nam thì thấy cơ hội vàng vẫn còn một chút, thậm chí là sắp hết vì Việt Nam đang trở thành một nước già hóa rồi", giáo sư Giáo sư Alexander L Vuving từ trung tâm nghiên cứu an ninh Châu Á - Thái Bình Dương Daniel K. Inouye thuộc Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ nói với BBC News Tiếng Việt.
Theo ông, chính sách hai con trước đây, và đời sống xã hội Việt Nam hiện tại đã tạo ra áp lực khiến người ta không muốn sinh thêm con, dẫn đến đà tăng dân số chững lại.
Khi dân số không đủ lớn, tăng trưởng kinh tế sẽ bị ảnh hưởng khi quốc gia đó thiếu lực lượng lao động trong khi phải dành nhiều nguồn lực hơn để chăm sóc an sinh xã hội theo giáo sư Vuving.
Năm 2009, cứ hơn bảy người đi làm ở Việt Nam mới phải "nuôi" một người già. Nhưng đến năm 2050, cứ hai người làm việc đã phải "gánh" một người già (chưa kể còn trẻ em).
"Trừ khi sau này có những tiến bộ vô tiền khoáng hậu về trí tuệ nhân tạo và công nghệ mới thì có thể tạo ra một kiểu tăng trưởng mới mà không cần nhiều nhân lực.
Nhưng với những gì mà lịch sử thế giới cho chúng ta biết thì có thể nói đây chính là cơ hội cuối cùng [để Việt Nam giàu trước khi già]", giáo sư Vuving nhận định.
Giáo sư Vũ Tường từ Khoa Chính trị học, Đại học Oregon (Mỹ) đồng tình rằng đây chính là cơ hội cuối cùng của Việt Nam, trong bối cảnh thời gian dân số vàng không còn dài và những quốc gia khác cũng đang thay đổi nhanh chóng.
"Nếu muốn đuổi kịp các nước khác, thì đây chính là cơ hội quan trọng để Việt Nam thay đổi", ông Tường nhấn mạnh.
Trong bối cảnh hai nền kinh tế lớn nhất thế giới là Mỹ và Trung Quốc cạnh tranh với nhau, cũng như trước sức ép thuế quan mà Washington đang tạo ra cho Hà Nội, chuyên gia này cho rằng đây cũng là cơ hội để Việt Nam có thể tách khỏi sự phụ thuộc vào người láng giềng phương Bắc.
"Đây chính là 'thiên thời' để Việt Nam thay đổi, và mong là các nhà lãnh đạo Việt Nam sẽ nhìn thấy cơ hội đó để tận dụng trước khi quá muộn", giáo sư Vũ Tường nêu quan điểm.
Nhưng tham vọng của ông Tô Lâm đã vấp phải những rào cản đầu tiên khi Mỹ thực hiện chính sách thuế đối ứng. Hàng Việt Nam ban đầu bị áp thuế 46%, hiện tại đang ở mức 20% với hàng trong nước và 40% hàng trung chuyển.
Điều đó đã gây nên những tác động không nhỏ đối với nền kinh tế hướng về xuất khẩu của Việt Nam, và Hoa Kỳ là thị trường tiêu thụ 30% lượng hàng xuất khẩu đó.
Cho đến nay, Việt Nam vẫn đang đi dây giữa Mỹ và Trung Quốc, cũng như kẹt trong cuộc chiến thuế quan giữa hai đối tác chiến lược toàn diện này.
Nhưng sợi dây này dường như này càng trở nên mỏng manh đến mức khó có thể tiếp tục đi trên đó.
"Cuộc đàm phán thuế quan với Mỹ cũng chính là một chốt quan trọng và ông Tô Lâm phải biết lựa chọn đường nào sẽ dẫn ông ấy tới thành công", giáo sư Vuving nói.
NGUỒN HÌNH ẢNH, BBC/ARVIN SUPRIYADI
Chụp lại hình ảnh, Việt Nam vừa tìm cách cân bằng giữa hai đối tác chiến lược toàn diện vừa có thể tránh né được cuộc chiến thuế quan đang leo thang giữa Mỹ và Trung Quốc
Trong khi đó, ông Carl Thayer, giáo sư danh dự tại đại học New South Wales, Úc lại muốn đề cập đến vấn đề Việt Nam là một quốc gia hướng tới xuất khẩu.
"Câu hỏi đặt ra - giống như Trung Quốc - là làm sao để nhiều người tiêu dùng trong nước mua những hàng hóa mà chính Việt Nam đang sản xuất. Câu trả lời đến từ việc nâng cao thu nhập và nâng cao chất lượng hàng hóa làm ra", ông nêu quan điểm.
Theo chuyên gia này, Việt Nam phải đối mặt với thách thức phát triển thị trường trong nước.
"Bạn có thể bán hàng ra nước ngoài, nhưng bạn cũng cần một thị trường trong nước để đầu tư, tiết kiệm và đầu tư trở lại, và điều đó liên quan đến quyền sở hữu tài sản và nhà ở".
