Điểm mấu chốt để xác định tính hợp pháp trong hành vi không nhận chuyển khoản là ở việc chủ quán thực hiện nghĩa vụ cung cấp thông tin như thế nào.
Hiện nay, không ít quán ăn treo biển “không nhận chuyển khoản”, thậm chí có nơi chỉ ghi chú rất nhỏ, khuất tầm nhìn hoặc hoàn toàn không thông báo.
Chỉ đến lúc thanh toán, khách mới tá hỏa vì không mang theo tiền mặt, trong khi chủ quán kiên quyết từ chối nhận chuyển khoản. Nhiều khách hàng cho rằng họ chuyển khoản hay tiền mặt đều được, quán không được phép từ chối.
Nhiều quán ăn hiện nay không nhận chuyển khoản, khiến khách hàng bối rối khi không mang tiền mặt.
Trước thực trạng này, nhiều người đặt câu hỏi: Khi gặp tình huống như vậy, khách hàng phải xử lý ra sao? Việc các quán ăn từ chối nhận chuyển khoản có vi phạm pháp luật không? Pháp luật hiện hành có quy định gì về quyền thanh toán bằng tiền mặt hay chuyển khoản, hoặc quyền từ chối các hình thức thanh toán cụ thể hay không?
Báo Pháp Luật TP.HCM đã có những trao đổi với luật sư Cao Nhật Anh, Đoàn Luật sư TP.HCM về vấn đề trên.
. Phóng viên: Luật sư nhận định thế nào về thực trạng trên?
+ Luật sư Cao Nhật Anh: Theo Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam 2010, tiền giấy và tiền kim loại do Ngân hàng Nhà nước phát hành là phương tiện thanh toán hợp pháp và bắt buộc chấp nhận. Luật này nghiêm cấm mọi hành vi từ chối nhận đồng tiền Việt Nam trong các giao dịch hợp pháp.
Như vậy, nếu một quán ăn không chịu nhận tiền mặt là hành vi vi phạm pháp luật, có thể bị xử phạt vi phạm hành chính.
Theo Nghị định 52/2024 thay thế Nghị định 101/2012 cùng các thông tư hướng dẫn liên quan đã định nghĩa và quy định chi tiết về các dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt (TTKDTM) bao gồm chuyển tiền, thanh toán bằng thẻ ngân hàng, ví điện tử, và mã QR… Các phương tiện này được pháp luật công nhận là hợp pháp, là một phần quan trọng của nền kinh tế và được Nhà nước khuyến khích phát triển.
Tuy nhiên, hiện nay không có bất kỳ quy định pháp luật nào bắt buộc một hộ kinh doanh cá thể hoặc doanh nghiệp nói chung (trừ một số lĩnh vực đặc thù như giao dịch chứng khoán, giao dịch có giá trị lớn cần khấu trừ thuế GTGT) phải trang bị và chấp nhận các phương thức TTKDTM. Do đó, quyền lựa chọn có cung cấp các phương thức thanh toán này hay không về cơ bản vẫn thuộc về đơn vị kinh doanh.
Từ những phân tích trên, có thể thấy pháp luật bắt buộc chấp nhận phương thức thanh toán truyền thống (tiền mặt) nhưng chỉ khuyến khích và tạo điều kiện cho các phương thức hiện đại (thanh toán điện tử).
Sự khác biệt nền tảng này chính là nguồn gốc của xung đột khi các cơ sở kinh doanh khai thác lỗ hổng về tính không bắt buộc của thanh toán điện tử để phục vụ mục đích riêng, gây ra xích mích với những người tiêu dùng đã hưởng ứng chủ trương của nhà nước.
Điều này tạo ra một nghịch lý giữa chính sách và thực tiễn: Chính sách vĩ mô của chính phủ hướng tới một nền kinh tế không tiền mặt để tăng cường minh bạch, trong khi thực tế vi mô cho thấy một bộ phận doanh nghiệp lại quay về với tiền mặt để che giấu doanh thu.
. Việc các quán ăn từ chối nhận chuyển khoản có vi phạm pháp luật không? Pháp luật hiện hành có quy định gì về quyền thanh toán bằng tiền mặt hay chuyển khoản, hoặc quyền từ chối các hình thức thanh toán cụ thể hay không?
+ Giao dịch giữa khách hàng và quán ăn, về bản chất pháp lý, là một "hợp đồng dịch vụ" được điều chỉnh bởi các quy định của Bộ luật Dân sự 2015. Theo nguyên tắc cơ bản, các bên có quyền tự do thỏa thuận về nội dung của hợp đồng, bao gồm cả phương thức thực hiện nghĩa vụ thanh toán.
Tuy nhiên, quyền tự do thỏa thuận này không phải là tuyệt đối mà bị giới hạn bởi các quy định pháp luật có liên quan, đặc biệt là pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
Điểm mấu chốt để xác định tính hợp pháp trong hành vi của quán ăn không nằm ở việc họ có quyền từ chối chuyển khoản hay không, mà nằm ở việc họ thực hiện nghĩa vụ cung cấp thông tin như thế nào.
Căn cứ Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023 đã đặt ra những yêu cầu rất rõ ràng về trách nhiệm của tổ chức, cá nhân kinh doanh trong việc cung cấp thông tin.
Cụ thể, Điều 21 và Điều 37 của Luật này yêu cầu bên bán phải cung cấp thông tin chính xác, đầy đủ về hàng hóa, dịch vụ, bao gồm cả "phương thức thanh toán" cho người tiêu dùng trước khi giao dịch được thực hiện. Thời điểm "trước khi giao dịch" trong bối cảnh nhà hàng chính là trước khi khách hàng gọi món (thời điểm giao kết hợp đồng dịch vụ).
Như vậy, nếu một quán ăn không có bất kỳ hình thức thông báo nào (biển hiệu rõ ràng tại nơi dễ thấy, ghi chú trên thực đơn, hoặc thông báo bằng lời của nhân viên trước khi khách gọi món) về việc họ chỉ chấp nhận tiền mặt, và chỉ đưa ra yêu cầu này vào lúc thanh toán, họ đã vi phạm nghiêm trọng quyền được thông tin của người tiêu dùng.
Luật sư Cao Nhật Anh, Đoàn Luật sư TP.HCM.
. Khi gặp tình huống quán ăn không nhận chuyển khoản, khách hàng phải xử lý ra sao thưa luật sư?
+ Trường hợp 1, quán không thông báo trước chính sách thanh toán. Lịch sự yêu cầu gặp người quản lý hoặc chủ quán để trao đổi. Giải thích rằng mình không được thông báo trước và đề nghị chủ quán cung cấp một tài khoản cá nhân (của họ hoặc người thân) để nhận tiền; đề nghị được để lại thông tin cá nhân và quay lại thanh toán sau khi đi rút tiền hoặc tìm kiếm một giải pháp trung gian khác mà hai bên cùng chấp nhận.
Nếu việc thương lượng không thành công, hãy kín đáo sử dụng điện thoại để ghi lại cuộc đối thoại, chụp ảnh không gian quán để chứng minh không có biển báo và giữ lại hóa đơn tạm tính. Sau đó, có thể dùng những bằng chứng này tiến hành khiếu nại tới các cơ quan chức năng có thẩm quyền.
Trường hợp 2, quán đã treo biển "chỉ nhận tiền mặt" rõ ràng. Trong trường hợp này, quán ăn đã thực hiện đúng nghĩa vụ cung cấp thông tin của mình, người tiêu dùng có nghĩa vụ tuân thủ điều khoản đã được thông báo.
Người tiêu dùng nên hình thành thói quen chủ động quan sát các thông báo tại cửa hàng trước khi quyết định sử dụng dịch vụ để tránh rơi vào các tình huống khó xử không đáng có. Trong tình huống này, từ chối đi rút tiền có thể bị coi là vi phạm nghĩa vụ thanh toán.
. Xin cám ơn luật sư!
