Don Jong Un
Xamer mới lớn
Thỏa thuận thương mại mới giữa Mỹ và Việt Nam mở ra kỳ vọng xuất khẩu cao hơn cho xe SUV và khí LNG từ Mỹ, song thực tế tại Việt Nam vẫn nghiêng về xe máy và điện than giá rẻ. Cơ cấu hạ tầng, ưu tiên năng lượng tái tạo và nhu cầu giữ chi phí thấp trong sản xuất có thể hạn chế tiềm năng tiêu thụ các mặt hàng giá trị cao từ Mỹ trong ngắn hạn.
Thỏa thuận thương mại Mỹ - Việt: Cơ hội lớn, kỳ vọng thận trọng
Thỏa thuận mới giữa Mỹ và Việt Nam đang mở đường cho sự gia tăng mạnh mẽ trong khối lượng thương mại song phương, đồng thời có khả năng định hình lại cơ cấu sản xuất năng lượng của Việt Nam – một nền kinh tế đang phát triển nhanh chóng.Tổng thống Mỹ Donald Trump đã ca ngợi các mẫu SUV sản xuất tại Mỹ là một trong những mặt hàng có thể hưởng lợi từ thỏa thuận này, trong khi các công ty năng lượng Mỹ kỳ vọng Việt Nam sẽ trở thành một thị trường đầy tiềm năng cho khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG).
Tuy vậy, trong ngắn hạn, các nhà xuất khẩu xe SUV và LNG từ Mỹ có thể sẽ vấp phải thất vọng. Nguyên nhân là vì nền kinh tế Việt Nam vẫn đang phụ thuộc nặng nề vào điện sản xuất từ than đá giá rẻ và xe máy linh hoạt phục vụ nhu cầu đi lại hàng ngày.
Thêm vào đó, Việt Nam vẫn phải chịu mức thuế 20% đối với hàng hóa xuất khẩu sang thị trường lớn nhất của mình. Điều này làm giảm lợi nhuận của doanh nghiệp, từ đó có thể hạn chế khả năng nhập khẩu những sản phẩm giá trị cao mà Mỹ đang kỳ vọng sẽ bán được nhiều hơn.
Hai bánh vẫn “thắng” bốn bánh
Dù nhiều người tiêu dùng tại Việt Nam mơ ước sở hữu xe SUV – loại phương tiện được Tổng thống Trump quảng bá – nhưng xe máy vẫn chiếm ưu thế tuyệt đối trên đường phố Việt Nam, chiếm hơn 90% tổng số phương tiện đăng ký.Theo Ngân hàng Thế giới, tỷ lệ sở hữu xe máy tại Việt Nam là khoảng 518 xe trên mỗi 1,000 người, trong khi tỷ lệ sở hữu ô tô chỉ vào khoảng 22 xe trên 1,000 người. Khi nền kinh tế tiếp tục tăng trưởng, doanh số ô tô được kỳ vọng sẽ tăng nhanh – một tín hiệu tích cực cho các nhà sản xuất ô tô toàn cầu.
Tuy nhiên, hạ tầng giao thông hạn chế, đặc biệt là các con phố nhỏ hẹp và không gian đỗ xe hạn chế tại các đô thị, là rào cản lớn. Ngay cả với những mẫu xe cỡ nhỏ, việc tìm chỗ đỗ cũng là một thách thức.
Ngoài ra, các nhà sản xuất ô tô đến từ Trung Quốc – quốc gia đứng đầu thế giới về sản xuất ô tô – cùng với Nhật Bản và Hàn Quốc đã chiếm thị phần đáng kể tại Việt Nam, tạo ra áp lực cạnh tranh lớn cho các hãng xe Mỹ, nhất là ở phân khúc SUV.
Than đá vẫn là trụ cột trong sản xuất điện
Về phía năng lượng, các nhà cung cấp LNG của Mỹ đang hướng mắt đến Việt Nam như một thị trường tiềm năng nhờ nhu cầu năng lượng lớn từ ngành công nghiệp sản xuất.Tuy nhiên, kỳ vọng đó có thể vượt xa thực tế trong ngắn và trung hạn. Hiện tại, khoảng 50–55% sản lượng điện của Việt Nam đến từ than đá – nguồn năng lượng rẻ hơn nhiều so với LNG nhập khẩu.
Mặc dù Việt Nam phải nhập khẩu hơn một nửa lượng than tiêu dùng, nước này vẫn dễ dàng tiếp cận nguồn cung giá rẻ từ Trung Quốc và Indonesia – nhà xuất khẩu than hàng đầu thế giới.
Cùng lúc đó, sản lượng khí tự nhiên trong nước đang sụt giảm rõ rệt do các mỏ khí cạn kiệt. Theo Viện Năng lượng Việt Nam, sản lượng năm 2024 đã giảm 40% so với năm 2015.
Hệ quả là tỷ trọng khí trong cơ cấu sản xuất điện cũng sụt giảm – từ mức 12–15% vào năm 2022, nay chỉ còn khoảng 7–9%, theo dữ liệu từ Ember. Việc khí bị "gạt ra" khỏi cơ cấu năng lượng đã khiến đầu tư vào cơ sở hạ tầng khí bị chững lại. Hiện tại, không có nhà máy điện khí nào đang được xây dựng tại Việt Nam, theo Global Energy Monitor (GEM).
Dù có khoảng 4 GW công suất nhập khẩu LNG đang trong quá trình xây dựng và 17 GW ở giai đoạn tiền xây dựng, vẫn còn đó nhiều nghi ngờ về khả năng mở rộng nhanh lĩnh vực này. Trong khi đó, dữ liệu từ GEM cũng cho thấy có tới 53 GW điện gió và 5 GW điện mặt trời đang trong giai đoạn tiền xây dựng – nhờ chính sách năng lượng sạch của chính phủ và sự ủng hộ của người dân trong nỗ lực giảm ô nhiễm không khí.
Việt Nam hiện cũng là nhà sản xuất lớn các tấm pin mặt trời và linh kiện liên quan, giúp dễ dàng tiếp cận thiết bị năng lượng sạch có thể triển khai nhanh hơn bất kỳ loại điện nào khác. Tình hình này có thể kìm hãm sự quan tâm đối với LNG trong dài hạn – bất chấp kỳ vọng từ phía Mỹ.
Sản xuất – động lực lớn, nhưng đòi hỏi điện giá rẻ
Ngành sản xuất tăng trưởng nhanh của Việt Nam sẽ đóng vai trò trung tâm trong việc định hình nhu cầu năng lượng và cơ cấu điện.Tổng nhu cầu điện của cả nước đã tăng gấp đôi trong giai đoạn 2014–2024, theo dữ liệu từ Ember. Tuy nhiên, để giữ được tính cạnh tranh chi phí so với các đối thủ ở Trung Quốc và nơi khác, các nhà sản xuất phải trông đợi vào nguồn điện có giá thành thấp.
Điều đó khiến các công ty điện buộc phải duy trì mức giá điện thấp, củng cố vai trò của than đá trong hệ thống điện, đồng thời thúc đẩy năng lượng mặt trời giá rẻ do Việt Nam sản xuất.
Ngành công nghiệp nặng, bao gồm các nhà sản xuất ô tô, hóa chất và nhựa, có thể sẽ là những nhân tố chính duy trì tăng trưởng nhu cầu khí tự nhiên trong vài năm tới. Tuy nhiên, đa số các doanh nghiệp vẫn phụ thuộc vào điện thay vì khí để vận hành, khiến các nguồn điện trong tương lai nhiều khả năng vẫn sẽ là sự kết hợp giữa than đá và năng lượng tái tạo – vốn có chi phí thấp hơn nhiều so với khí LNG nhập khẩu.
Kể từ năm 2022, Việt Nam cũng đã tăng mạnh sản lượng cáp điện và các linh kiện công nghiệp điện như một phần trong xu hướng tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt là chuyển sản xuất ra ngoài Trung Quốc.
Xu hướng này giúp đẩy nhanh tiến trình điện khí hóa với chi phí thấp, đồng thời có thể tiếp tục hạn chế nhu cầu LNG và các sản phẩm xuất khẩu cao cấp khác mà Mỹ đang kỳ vọng thúc đẩy.
