Don Jong Un
Địt xong chạy
Khoảng trống lãnh đạo và việc các đảng mất đi tính chính danh đã làm phức tạp quá trình đàm phán.
Nepal đang phải đối mặt với cuộc khủng hoảng chính trị nghiêm trọng nhất trong nhiều năm sau khi một phong trào do thanh niên lãnh đạo bùng phát thành bạo lực trên toàn quốc, khiến hơn 20 người thiệt mạng và hàng chục người khác bị thương.
Cuộc biểu tình ôn hòa bên ngoài tòa nhà Quốc hội đã trở nên đẫm máu khi cảnh sát nổ súng vào những người biểu tình dám phá vỡ rào chắn. Hôm thứ Ba ngày 09/09, hỗn loạn đã lan rộng hơn nữa ở Kathmandu, đồng thời nhấn chìm nhiều thành phố lớn khác.
Người biểu tình đốt phá các tòa nhà chính phủ, cố gắng xông vào sân bay quốc tế Kathmandu, và thậm chí tấn công nhà của các chính trị gia cấp cao, gồm cựu Thủ tướng Sher Bahadur Deuba và vợ ông, Bộ trưởng Ngoại giao Arzu Rana Deuba.
Dưới áp lực ngày càng gia tăng, Thủ tướng K.P. Sharma Oli quyết định từ chức, buộc Tổng thống Ram Chandra Poudel phải đề nghị đàm phán với người biểu tình. Cuối ngày thứ Ba, Tổng tư lệnh quân đội Ashok Raj Sigdel phát hành một video kêu gọi hòa bình, và đến nửa đêm, quân đội đã được triển khai tại thủ đô. Lệnh giới nghiêm toàn quốc do quân đội áp đặt sẽ hết hạn vào lúc 5 giờ chiều giờ địa phương, với việc gia hạn hoặc ban hành thêm lệnh giới nghiêm sẽ được đưa ra tùy thuộc vào tình hình.
Sau khi từ chức, Oli hiện vẫn đứng đầu chính phủ lâm thời, nhưng truyền thông địa phương đưa tin ông và Poudel đang được quân đội bảo vệ tại Kathmandu. Sau khi quân đội được triển khai trên đường phố hôm thứ Ba, và sau lời kêu gọi đàm phán của tổng tư lệnh quân đội với người biểu tình, quân đội dường như hiện đã nắm quyền kiểm soát.
Dưới đây là năm điều cần biết về các cuộc biểu tình và những tác động đối với đất nước.
1. Những người biểu tình là ai và tại sao họ biểu tình?
Những người biểu tình tự gọi mình là “Gen Z,” phản ánh tuổi trẻ và bản sắc của họ là “dân bản địa kỹ thuật số.” Nhiều người trong số họ là sinh viên, cử nhân thất nghiệp, và những người trẻ tuổi không thể hình dung tương lai của mình trong một hệ thống mà họ cho là tham nhũng và bị giới tinh hoa chính trị thao túng. Theo Ngân hàng Thế giới, gần 21% người dân Nepal trong độ tuổi từ 15 đến 24 thất nghiệp vào năm 2024.
Sự phẫn nộ của họ càng dữ dội hơn sau khi chính phủ cấm mạng xã hội, dù lệnh cấm đã được dỡ bỏ chỉ năm ngày sau đó. Lệnh cấm này châm ngòi cho một chiến dịch lan truyền trên TikTok – một trong số ít nền tảng không bị chặn – nhằm phơi bày lối sống xa hoa của con cái các chính trị gia, được cho là được tài trợ bằng tiền thuế của người dân.
“Cảm giác bất bình đẳng và bất công đã âm ỉ từ lâu, đặc biệt là trong giới trẻ,” Ajaya Bhadra Khanal, cố vấn nghiên cứu tại Trung tâm Đổi mới Xã hội và Chính sách Đối ngoại, cho biết. “Lệnh cấm mạng xã hội chỉ đóng vai trò ngòi nổ. Nhưng những thất bại trong quản trị suốt bảy năm qua đã tạo ra một thùng thuốc súng chực chờ bùng nổ.”
Phong trào này chủ yếu do sinh viên đại học lãnh đạo, với những tuyên bố được đưa ra thông qua tài khoản Instagram có tên là gen.znepal.
2. Tại sao các cuộc biểu tình lại trở nên bạo lực?
Các cuộc biểu tình ban đầu diễn ra ôn hòa, nhưng căng thẳng bắt đầu leo thang khi cảnh sát sử dụng vũ lực gây chết người tại tòa nhà Quốc hội. Video về các vụ giết người lan truyền chóng mặt trên mạng xã hội, trong khi những video khác cho thấy các bệnh viện quá tải người bị thương, đường phố chìm trong cảnh đẫm máu và hỗn loạn.
Cú sốc này đã kích động những người biểu tình và chuyển giọng điệu từ tức giận sang trả thù.
“Sự bất bình đã dâng cao trong giới trẻ. Họ có cảm giác thù hận rất mạnh đối với các chính trị gia. Họ hướng sự tức giận của mình vào cá nhân các chính trị gia cũng như vào tài sản của chính phủ,” Khanal nói.
Giới quan sát cho rằng bạo lực leo thang còn bởi vì nhiều nhóm và nhiều kẻ cơ hội đã lợi dụng tình hình bất ổn – chẳng hạn như Durga Prasai, một doanh nhân gây tranh cãi làm việc trong lĩnh vực y tế, người từng lãnh đạo các cuộc biểu tình ủng hộ chế độ quân chủ trước đó, cũng như hàng trăm tù nhân được người biểu tình trả tự do. Sau khi Oli từ chức, cảnh sát cũng bất lực trong việc kiểm soát tình hình, tạo ra một khoảng trống quyền lực vô cùng nguy hiểm.
3. Quân đội và chế độ quân chủ cũ đang đóng vai trò gì?
Việc triển khai quân đội giúp khôi phục được một phần an ninh, nhưng có lẽ sẽ mất nhiều ngày để mọi thứ trở lại bình thường.
Poudel và các chính trị gia khác không còn lựa chọn nào khác ngoài việc ủng hộ quân đội, nhưng quân đội lại không được đào tạo để điều hành đất nước và dường như cũng không muốn nắm giữ quyền lực chính trị công khai. Dù Quân đội Nepal từng hậu thuẫn cuộc đảo chính Vua Gyanendra Shah năm 2005, nhưng hiện nay họ được cho là trung thành với chính quyền dân sự. Lực lượng này cũng là một trong những lực lượng đóng góp chính cho các sứ mệnh gìn giữ hòa bình của Liên Hiệp Quốc.
Tuy nhiên, rủi ro đối với nền dân chủ Nepal đang gia tăng. Các nhóm ủng hộ chế độ quân chủ – đứng sau các cuộc biểu tình khiến hai người thiệt mạng chỉ vài tháng trước – đang theo dõi sát sao diễn biến sự kiện. Họ vẫn hoài niệm về chế độ quân chủ đã bị bãi bỏ vào năm 2008 và đang nhìn thấy cơ hội để thúc đẩy chính nghĩa của riêng mình.
4. Các cuộc biểu tình có ý nghĩa gì đối với Ấn Độ và Trung Quốc?
Nepal nằm giữa Ấn Độ và Trung Quốc, và cả hai nước đều đang theo dõi sát sao diễn biến tình hình. Trong một dòng tweet hôm thứ Ba, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi gọi tình hình bất ổn là “đau lòng.” Ông kêu gọi hòa bình và trật tự, nói rằng “Tôi vô cùng đau buồn trước mất mát sinh mạng của nhiều người trẻ. Sự ổn định, hòa bình, và thịnh vượng của Nepal là vô cùng quan trọng.”
Khanal nhận định dù Ấn Độ và Trung Quốc có những lo ngại chính đáng liên quan đến an ninh biên giới và công dân của họ tại Nepal, nhưng họ không nên quá lo lắng về những gì đang xảy ra ở Nepal vì đây là vấn đề nội bộ. “Chúng tôi có khả năng giải quyết các vấn đề của mình,” ông nói.
Trong nhiệm kỳ của mình, Oli nghiêng về phía Bắc Kinh, một lập trường khiến New Delhi phật lòng. Ông cũng vừa trở về sau chuyến công du Trung Quốc được công bố rộng rãi, tham dự hội nghị thượng đỉnh Tổ chức Hợp tác Thượng Hải. Chuyến thăm Ấn Độ dự kiến diễn ra vào giữa tháng 9, dù nó chưa được chính thức xác nhận.
Khanal gợi ý rằng chính phủ tiếp theo có lẽ sẽ tìm cách tái cân bằng. “Nepal là một quốc gia nhỏ bé nằm giữa hai gã khổng lồ. Họ phải đạt được sự cân bằng trong quan hệ với Trung Quốc và Ấn Độ. Đó là con đường cần đi,” ông nói.
5. Giải pháp chính trị có khả năng xảy ra là gì?
Theo Hiến pháp Nepal, Tổng thống phải đề nghị một đảng hoặc liên minh chiếm đa số trong Quốc hội cùng thành lập chính phủ. Tuy nhiên, các đảng truyền thống, bao gồm Đảng ******** Nepal (hay Đảng Marxist-Leninist Thống nhất) của Oli và đối tác liên minh, Đảng Quốc đại Nepal, đã mất đi tính chính danh trong mắt những người biểu tình, vốn đang yêu cầu giải tán Quốc hội, ban hành luật mới – có thể được thông qua ban đầu mà không cần Quốc hội – và tổ chức các cuộc bầu cử mới.
Các nhà quan sát chính trị cho rằng việc tiến hành theo hiến pháp có thể không thực tế do người biểu tình yêu cầu giải tán Quốc hội, nhưng một chính phủ lâm thời do các nhân vật của công chúng lãnh đạo có thể là một giải pháp.
“Giải pháp có thể nằm ngoài hiến pháp. Với việc Oli và một số thành viên nội các rời đi, chính phủ hiện tại đã không còn hoạt động,” Khanal nói.
Dù cũng có thể xảy ra các cuộc thảo luận giữa đại diện của xã hội dân sự, các đảng phái chính trị, và những người biểu tình thuộc thế hệ Z, nhưng theo Khanal, kịch bản có khả năng xảy ra nhất là đàm phán giữa những người biểu tình và quân đội.
“Điều đó sẽ quyết định hướng đi tương lai của Nepal,” ông nói
TQ, Ấn Độ đéo biết đang nghĩ gì.
