salamanca
Chú bộ đội
Trong lịch sử Việt Nam, “sĩ phu Bắc Hà” là danh xưng dành cho lớp trí thức miền Bắc – những con người nổi tiếng bởi học vấn uyên thâm, đạo lý sâu sắc và khí tiết kiên cường. Họ là tầng lớp biết cúi đầu trước chân lý, chứ không cúi đầu trước quyền lực.
Người xưa nói: “Quan Nam, sĩ Bắc” – ý rằng nơi phương Nam sinh ra những bậc quyền biến, khôn khéo trị dân, còn đất Bắc lại sản sinh ra những người trọng nghĩa, trọng đạo, thà mất lợi mà giữ tiết tháo.
Chính cái khí chất ấy đã làm nên nỗi e dè của mọi thế lực cầm quyền: bởi trí thức Bắc Hà không dễ bị mua chuộc, không dễ bị dẫn dắt, và một khi họ đã hiểu lẽ phải thì không ai có thể buộc họ nói ngược.
Nhưng thời nào cũng có người học thật và kẻ học giả. Ngày nay, giữa thời vật chất lên ngôi, kẻ học giả lại dễ nổi hơn người học thật. Không cần uyên bác, chỉ cần khéo miệng, khéo quan hệ, là có thể trở thành “chuyên gia”, “nhà nghiên cứu”, “giáo sư mời”.
Nếu sĩ phu Bắc Hà xưa dám bỏ quan vì một chữ nghĩa, thì lớp trí thức giả danh nay lại sẵn sàng cúi đầu vì một phong bì.
ái nguy hiểm của họ không nằm ở sự dốt, mà ở cái dốt biết đội lốt học vị. Họ mượn danh học thuật để ngụy trang cho sự nông cạn, lấy hội thảo để hợp thức hóa ngụy biện. Có kẻ tự phong là “nhà sử học”, rồi tùy tiện xét lại lịch sử theo đơn đặt hàng; có kẻ nhân danh “khoa học”, nhưng lại chỉ làm nhiệm vụ tô son cho quyền lực.
Những người ấy không còn tìm chân lý, mà tìm sự an toàn trong giả dối. Không còn tin vào đạo, mà chỉ tin vào đường tắt. Khi cái giả đủ đông, người ta tưởng đó là thật – và khi dối trá được mặc áo học thuật, khí phách Bắc Hà xưa lại lặng lẽ rời bỏ cõi này.
Muốn khôi phục tinh thần sĩ phu Bắc Hà, phải trả lại ý nghĩa thật của hai chữ “trí thức”. Trí không chỉ là biết nhiều, mà là biết phân biệt đúng – sai, chính – tà. Thức không chỉ là tri thức sách vở, mà là sự thức tỉnh của lương tri và trách nhiệm xã hội.
Người trí thức hôm nay không cần áo dài, cũng chẳng cần cử án tề mi; điều cần là sự can đảm đứng về phía sự thật. Trong thời đại mà lời nói thật dễ bị công kích, thì một câu trung thực cũng đủ là hành động dũng cảm.
Khí phách ấy không nằm ở tiếng hô to, mà ở sự kiên định âm thầm – dám giữ quan điểm của mình, dù bị cô lập; dám không vỗ tay theo đám đông; dám từ chối thỏa hiệp với điều sai. Quyền lực có thể mua được danh tiếng, nhưng không thể mua được niềm tin và lòng tự trọng.
Muốn xã hội có lại lớp sĩ phu đúng nghĩa, phải dạy thế hệ trẻ biết trọng nhân cách hơn học vị, trọng trung thực hơn danh tiếng. Khi người trí thức không còn cúi đầu, dân tộc sẽ tự đứng thẳng.
Thời đại có thể đổi thay, nhưng khí phách sĩ phu Bắc Hà vẫn cần được giữ như ngọn đèn soi giữa đêm. Khi tri thức gắn liền với lương tâm, khi danh xưng đi cùng nhân cách, thì đất nước này vẫn còn những người khiến quyền lực phải nể, và sự thật vẫn còn chỗ để đứng.
Người xưa nói: “Quan Nam, sĩ Bắc” – ý rằng nơi phương Nam sinh ra những bậc quyền biến, khôn khéo trị dân, còn đất Bắc lại sản sinh ra những người trọng nghĩa, trọng đạo, thà mất lợi mà giữ tiết tháo.
Chính cái khí chất ấy đã làm nên nỗi e dè của mọi thế lực cầm quyền: bởi trí thức Bắc Hà không dễ bị mua chuộc, không dễ bị dẫn dắt, và một khi họ đã hiểu lẽ phải thì không ai có thể buộc họ nói ngược.
Nhưng thời nào cũng có người học thật và kẻ học giả. Ngày nay, giữa thời vật chất lên ngôi, kẻ học giả lại dễ nổi hơn người học thật. Không cần uyên bác, chỉ cần khéo miệng, khéo quan hệ, là có thể trở thành “chuyên gia”, “nhà nghiên cứu”, “giáo sư mời”.
Nếu sĩ phu Bắc Hà xưa dám bỏ quan vì một chữ nghĩa, thì lớp trí thức giả danh nay lại sẵn sàng cúi đầu vì một phong bì.
ái nguy hiểm của họ không nằm ở sự dốt, mà ở cái dốt biết đội lốt học vị. Họ mượn danh học thuật để ngụy trang cho sự nông cạn, lấy hội thảo để hợp thức hóa ngụy biện. Có kẻ tự phong là “nhà sử học”, rồi tùy tiện xét lại lịch sử theo đơn đặt hàng; có kẻ nhân danh “khoa học”, nhưng lại chỉ làm nhiệm vụ tô son cho quyền lực.
Những người ấy không còn tìm chân lý, mà tìm sự an toàn trong giả dối. Không còn tin vào đạo, mà chỉ tin vào đường tắt. Khi cái giả đủ đông, người ta tưởng đó là thật – và khi dối trá được mặc áo học thuật, khí phách Bắc Hà xưa lại lặng lẽ rời bỏ cõi này.
Muốn khôi phục tinh thần sĩ phu Bắc Hà, phải trả lại ý nghĩa thật của hai chữ “trí thức”. Trí không chỉ là biết nhiều, mà là biết phân biệt đúng – sai, chính – tà. Thức không chỉ là tri thức sách vở, mà là sự thức tỉnh của lương tri và trách nhiệm xã hội.
Người trí thức hôm nay không cần áo dài, cũng chẳng cần cử án tề mi; điều cần là sự can đảm đứng về phía sự thật. Trong thời đại mà lời nói thật dễ bị công kích, thì một câu trung thực cũng đủ là hành động dũng cảm.
Khí phách ấy không nằm ở tiếng hô to, mà ở sự kiên định âm thầm – dám giữ quan điểm của mình, dù bị cô lập; dám không vỗ tay theo đám đông; dám từ chối thỏa hiệp với điều sai. Quyền lực có thể mua được danh tiếng, nhưng không thể mua được niềm tin và lòng tự trọng.
Muốn xã hội có lại lớp sĩ phu đúng nghĩa, phải dạy thế hệ trẻ biết trọng nhân cách hơn học vị, trọng trung thực hơn danh tiếng. Khi người trí thức không còn cúi đầu, dân tộc sẽ tự đứng thẳng.
Thời đại có thể đổi thay, nhưng khí phách sĩ phu Bắc Hà vẫn cần được giữ như ngọn đèn soi giữa đêm. Khi tri thức gắn liền với lương tâm, khi danh xưng đi cùng nhân cách, thì đất nước này vẫn còn những người khiến quyền lực phải nể, và sự thật vẫn còn chỗ để đứng.
