Sự khác biệt giữa quản lý đập thủy điện của xứ Phát triển vs xứ Vẹm

Ngồi mấy nay cũng buồn ghi thấy bà con gặp bão lũ, bắc chí nam đều vậy, có gì lại cứ nghĩ ngay đến hàng trăm thủy điện đang hoạt động mà nghĩ rằng liệu sau này chú phỉnh có biện pháp nào ngăn chặn, kiểm soát dòng lưu này không. Nhất là thiên tai ngày càng lớn, bão/mưa lớn hơn do biến đổi khí hậu, mà cứ mưa trút là ngập/lũ nặng. Thế nên ngồi chán hỏi ChatGPT thì ẻm so sánh hệ thống Đập của các nước Phát triển Âu/Mỹ/Nhật và đúc kết với Vẹm mình.

Dưới đây là cách các nước tiên tiến như Nhật, Đức, Na Uy, Thụy Sĩ quản lý đập và hồ chứa để không gây lũ – và vì sao họ làm tốt hơn Việt Nam rất nhiều.
Mình chia thành 5 nhóm giải pháp chính, mỗi nhóm đều có điểm khác biệt cực lớn:

---

1) Luôn để hồ chứa còn “dung tích đón lũ” (flood buffer)​

Đây là điểm khác BIỆT NHẤT giữa Nhật/EU và Việt Nam.

🇯🇵 Nhật Bản​

• Hồ chứa không bao giờ được phép đầy 100% trước mùa mưa.
• Luật yêu cầu các đập phải xả trước mùa mưa để tạo khoảng trống đón lũ.
• Bộ Đất đai Nhật (MLIT) giám sát liên tục qua hệ thống cảm biến.

Họ gọi đây là “pre-release” (xả đón lũ).

🇪🇺 Châu Âu (Thụy Sĩ, Na Uy, Áo)​

• Duy trì mực nước thấp hơn tối đa 10–25% trước mùa mưa tuyết tan.
• Nếu hồ đầy quá quy định → có thể bị phạt nặng hoặc đình chỉ vận hành.

👉 Kết quả:
Ngay cả khi mưa kỷ lục, hồ vẫn có dung tích để giữ lại → không phải xả sốc, không gây lũ quét.
Còn Việt Nam?
→ Nhiều đập muốn giữ nước tối đa để phát điện, đến khi mưa lớn mới xả → lũ chồng lũ.

---

2) Xả lũ phải “tăng dần”, KHÔNG BAO GIỜ xả đột ngột​

Ở Nhật – EU:​

• Lưu lượng xả tăng theo bậc thang từng giờ, không bao giờ từ 500 → 5.000 m³/s một cú.
• Có quy định “ramp rate”: tốc độ tăng xả tối đa cho phép.

Ví dụ Nhật:

• Tăng tối đa 5–10% mỗi giờ
• Nếu vượt → tự động báo động + phạt

👉 Mục tiêu: Không tạo sóng lũ nhân tạo.
Ở Việt Nam:
⛔ Xả từ 200 lên 4.000–10.000 m³/s chỉ trong 1–2 giờ.
⛔ Dân không kịp chạy → chết người.

---

3) Hệ thống cảnh báo cực kỳ nghiêm ngặt (multi-channel early warning)​

Nhật, châu Âu dùng 5 tầng cảnh báo, mỗi tầng đều tự động:

1) SMS khẩn cấp​

Gửi tự động đến mọi điện thoại trong khu vực.

2) Loa công cộng​

• Loa phóng thanh ven sông
• Còi báo đập
• Báo động 3–5 cấp độ

3) Ứng dụng cảnh báo thiên tai​

Nhật: Yurekuru, NHK Alert, J-Alert
Đức/Austria: NINA, Katwarn

4) Báo TV – radio chen sóng​

Chính phủ “chen sóng” vào các kênh truyền hình để phát cảnh báo.

5) Cảnh sát – cứu hỏa gõ cửa từng nhà​

Khu nguy hiểm → lính cứu hỏa đi từng nhà bắt buộc di tản.
Còn Việt Nam:
⛔ SMS không đồng bộ
⛔ Nhiều nơi không có loa cảnh báo
⛔ Xả lũ giữa đêm dân không biết
⛔ Chính quyền địa phương hay đập thông báo chậm 1–2 tiếng

---

4) Trạm quan trắc + radar mưa dày đặc​

Nhật Bản​

• Mỗi con sông lớn có 100–500 trạm đo mưa, đo mực nước.
• Toàn bộ sông suối có 7.000+ camera live cập nhật 24/7.
• Có hệ thống radar mưa X-band (cực chính xác) dày đặc nhất thế giới.

EU​

• Xài mạng lưới radar DWD, MeteoSwiss, MetNorway cực kỳ chính xác.
• Mô phỏng lũ và dòng chảy theo thời gian thực 1–5 phút một lần.

Khi mưa vượt ngưỡng → hệ thống TỰ RA LỆNH xả trước.
Việt Nam:
→ Quan trắc thưa, nhiều nơi dự báo theo kinh nghiệm.
→ Nhiều đập nhỏ còn không có radar đo mưa thượng nguồn.

---

5) Vận hành theo “multi-dam coordination” – chuỗi hồ liên kết​

Ở Nhật và châu Âu:

• Các hồ chứa trong cùng lưu vực phải vận hành đồng bộ.
• Hồ phía trên giữ nước → hồ phía dưới tăng xả chậm
• Sau đó mới đến hồ trên xả theo quy trình

👉 Không bao giờ để 3–5 hồ cùng xả một lúc xuống dân.
Ở Việt Nam:

• Một số lưu vực có quy trình liên hồ, nhưng nhiều đập nhỏ tự ý vận hành, không ai kiểm soát.
• Dẫn đến “lũ chồng lũ” do nhiều đập xả cùng lúc.

---

6) Kiểm định đập nghiêm ngặt, định kỳ 1–2 năm/lần​

Nhật – châu Âu:

• Mỗi đập đều được kiểm tra bằng robot, sonar, radar xuyên nền.
• Đập nào không đạt chuẩn → cho dừng hoạt động ngay.
• Riêng Nhật dùng cả AI phân tích nguy cơ nứt thân đập.

Việt Nam:
→ Nhiều đập nhỏ kiểm định “trên giấy”, nghiệm thu qua loa.
→ Nhiều đập xuống cấp vẫn hoạt động.

---

7) Trách nhiệm pháp lý rất rõ – ai xả sai là ngồi tù​

Nhật, Thụy Sĩ, Đức:

• Nếu đập xả sai quy trình gây thiệt hại → ban quản lý đập phải chịu trách nhiệm hình sự.
• Đền bù 100% thiệt hại cho dân.
• Có thể bị rút giấy phép vĩnh viễn.

Việt Nam:
→ Trách nhiệm mờ nhạt
→ Rất hiếm vụ truy cứu hình sự
→ Nên nhiều nơi xả lũ “cho xong”.

---

Tóm lại, Nhật và EU tránh gây lũ bằng 7 khác biệt trọng yếu:​