Johnny Lê Nữu Vượng
Già làng
Giả thuyết phổ biến nhất giải thích hiện tượng này dựa trên quá trình tiến hóa từ động vật có mang (như cá và lưỡng cư) sang động vật thở bằng phổi (như bò sát, chim và động vật có vú, bao gồm con người). Dưới đây là nguyên nhân sâu xa:
1. Cơ chế hô hấp ở lưỡng cư:
Lưỡng cư cổ đại, như tổ tiên của loài kỳ giông hoặc ếch, sử dụng cơ chế "bơm họng" (buccal pumping) để thở. Chúng hút không khí vào miệng, đóng lỗ mũi, và đẩy không khí xuống phổi bằng cách co bóp cơ vùng họng. Cơ hoành ở người hiện đại có liên quan đến cơ chế này, và nấc cụt được cho là "tàn dư" của phản xạ hô hấp cổ xưa này, khi cơ hoành co bóp không kiểm soát, tương tự như động tác bơm họng.
2. Phản xạ mang ở cá và nòng nọc:
Ở cá và nòng nọc (giai đoạn lưỡng cư của ếch), mang đóng mở liên tục để bơm nước qua mang, giúp trao đổi oxy. Phản xạ này được điều khiển bởi một nhóm tế bào thần kinh ở não gọi là "máy tạo nhịp trung tâm" (central pattern generator). Nấc cụt ở người được cho là một biểu hiện còn sót lại của phản xạ này, khi dây thần kinh phế vị và dây thần kinh hoành kích hoạt co bóp đột ngột, tương tự như chuyển động đóng mở mang.
3. Tiến hóa dây thần kinh phế vị và hoành:
Dây thần kinh phế vị (vagus nerve) và dây thần kinh hoành (phrenic nerve) ở người có nguồn gốc từ các dây thần kinh điều khiển mang ở tổ tiên lưỡng cư và cá. Những dây thần kinh này vẫn giữ vai trò trong việc kiểm soát cơ hoành, và khi bị kích thích (do ăn uống, cảm xúc, hoặc yếu tố khác), chúng có thể gây ra phản xạ nấc cụt – một "di sản" từ tổ tiên.
4. Bằng chứng từ thai nhi:
Thai nhi trong bụng mẹ thường nấc cụt, ngay cả trước khi phổi bắt đầu hoạt động. Điều này cho thấy nấc cụt có thể là một phản xạ nguyên thủy, liên quan đến việc chuẩn bị cho cơ chế thở sau khi sinh, đồng thời phản ánh sự kế thừa từ tổ tiên lưỡng cư, khi cơ thể cần luyện tập các cơ hô hấp để chuyển từ thở mang sang thở phổi.
Nấc cụt là một "tàn dư tiến hóa" từ tổ tiên lưỡng cư và cá, liên quan đến cơ chế bơm họng và phản xạ mang. Phản xạ này, dù không còn chức năng rõ ràng ở người, vẫn tồn tại do sự bảo tồn của hệ thần kinh và cơ hô hấp qua hàng triệu năm tiến hóa. Nó trở thành một hiện tượng sinh lý bình thường, nhưng đôi khi gây khó chịu.
1. Kích thích cơ hoành:
- Ăn quá nhanh, nuốt nhiều không khí.
- Uống đồ uống có gas, rượu bia hoặc đồ nóng/lạnh đột ngột.
- Ăn quá no hoặc ăn thức ăn cay.
2. Kích thích thần kinh:
- Căng thẳng, lo âu hoặc cảm xúc mạnh.
- Kích thích dây thần kinh phế vị hoặc cơ hoành do nhiệt độ thay đổi đột ngột.
3. Vấn đề y khoa:
- Trào ngược dạ dày thực quản (GERD).
- Viêm hoặc kích ứng ở thực quản, dạ dày, hoặc phổi.
- Rối loạn thần kinh, ví dụ: tổn thương dây thần kinh phế vị hoặc não.
- Một số loại thuốc hoặc bệnh lý như tiểu đường, suy thận.
4. Nguyên nhân khác:
- Hít phải khói hoặc khí độc.
- Thay đổi nhiệt độ môi trường đột ngột.
Nấc cụt thường tự hết sau vài phút, nhưng nếu kéo dài (hơn 48 giờ) hoặc tái phát thường xuyên, cần đi khám để kiểm tra nguyên nhân nghiêm trọng hơn.
