Yuri Alexandrovich Bezmenov, còn được biết đến với tên Tomas David Schuman, là một cựu nhân viên KGB và nhà báo Liên Xô, sinh năm 1939 gần Moscow trong một gia đình quân nhân. Ông học tại Viện Ngôn ngữ Phương Đông, chuyên về văn hóa và ngôn ngữ Ấn Độ, và làm việc cho Hãng Thông tấn Novosti – một tổ chức bình phong của KGB – nơi ông tham gia vào các hoạt động tuyên truyền và disinformation ở nước ngoài, đặc biệt tại Ấn Độ. Thất vọng với chế độ Liên Xô, Bezmenov đào tẩu năm 1970 bằng cách cải trang thành hippie và trốn sang Canada qua Hy Lạp. Sau khi định cư tại Canada và Mỹ, ông trở thành nhà phê bình mạnh mẽ chống lại chủ nghĩa Marx-Lenin, cảnh báo về chiến lược lật đổ tư tưởng (ideological subversion) của KGB nhằm làm suy yếu các xã hội phương Tây. Ông qua đời năm 1993 tại Windsor, Ontario, do một cơn đau tim. Cuộc phỏng vấn năm 1984 của ông với G. Edward Griffin, thường gọi là “Deception Was My Job”, là nguồn thông tin nổi bật nhất, trong đó ông mô tả chi tiết quy trình lật đổ tư tưởng qua bốn giai đoạn: suy đồi đạo đức, bất ổn, khủng hoảng và bình thường hóa. Dưới đây là phân tích chi tiết và liền mạch về các giai đoạn này, dựa trên lời của Bezmenov.
### Giai đoạn 1: Suy đồi đạo đức (Demoralization)
Suy đồi đạo đức là bước đầu tiên và kéo dài nhất, mất khoảng 15-20 năm, tương đương thời gian để giáo dục và ảnh hưởng một thế hệ. Mục tiêu là thay đổi nhận thức của xã hội mục tiêu, khiến người dân không còn khả năng đánh giá thông tin đúng đắn để bảo vệ bản thân, gia đình và đất nước. KGB nhắm vào giáo dục, truyền thông, tôn giáo và văn hóa để lan truyền các giá trị đối lập với truyền thống quốc gia, chẳng hạn như chủ nghĩa Marx-Lenin thay vì các giá trị dân chủ tự do. Các giáo viên, nhà báo và trí thức, thường vô tình, trở thành công cụ truyền bá ý thức hệ này bằng cách khuyến khích chủ nghĩa tương đối đạo đức, hoài nghi lịch sử, hoặc cổ vũ các hành vi như lạm dụng ma túy, tội phạm và phá vỡ cấu trúc gia đình. Bezmenov lấy ví dụ về thế hệ hippie những năm 1960 ở Mỹ, những người bị “ô nhiễm” bởi ý thức hệ và sau này nắm giữ các vị trí quyền lực trong chính phủ, doanh nghiệp, truyền thông và giáo dục vào những năm 1980. Ông nhấn mạnh rằng xã hội mở của Mỹ khiến giai đoạn này diễn ra dễ dàng hơn dự đoán của Liên Xô.
Về mặt tâm lý, những người bị suy đồi đạo đức trở nên không thể tiếp nhận sự thật, ngay cả khi có bằng chứng rõ ràng. Họ được lập trình để phản ứng theo các mẫu nhất định, dẫn đến sự hoang mang và mất định hướng. Bezmenov cảnh báo rằng quá trình này không thể đảo ngược mà không có một cú sốc lớn, như “một cú đá quân sự vào chỗ hiểm”. Ông tin rằng vào năm 1984, giai đoạn này đã hoàn tất ở Mỹ. Trong bối cảnh hiện đại, sự phân cực xã hội và chiến dịch disinformation trên mạng xã hội có thể đẩy nhanh quá trình này, khiến người dân ưu tiên kể chuyện và ý kiến hơn sự thật, ngay cả khi không có một quốc gia cụ thể như Liên Xô đứng sau.
### Giai đoạn 2: Bất ổn (Destabilization)
Sau khi xã hội đã bị suy đồi đạo đức, giai đoạn bất ổn kéo dài từ 2-5 năm, tập trung vào làm lung lay các cấu trúc cốt lõi của quốc gia: kinh tế, quan hệ đối ngoại và quốc phòng. KGB không còn quan tâm đến ý thức hệ hay mô hình tiêu dùng của người dân mà nhắm vào việc tạo ra hỗn loạn. Các hoạt động bao gồm gây ra lạm phát, đình công, hoặc khủng hoảng tài chính để làm suy yếu kinh tế; thay đổi chính sách đối ngoại như hòa hoãn với kẻ thù hoặc cô lập đồng minh; làm suy yếu quân đội và an ninh thông qua cắt giảm ngân sách hoặc nội gián; và khuyến khích bất ổn xã hội như biểu tình, phân cực chính trị và mất lòng tin vào chính quyền. Bezmenov chỉ ra rằng ảnh hưởng Marx-Lenin trong các lĩnh vực này ở Mỹ diễn ra “hoàn toàn tuyệt vời” và nhanh hơn dự đoán của ông 14 năm trước. Ông lấy ví dụ về bất ổn ở các quốc gia Trung Mỹ thời kỳ đó, nơi các yếu tố kinh tế và xã hội bị thao túng để tạo hỗn loạn.
Về tâm lý, giai đoạn này khiến dân chúng cảm thấy bất an, lo lắng và mất lòng tin vào các thể chế. Họ trở nên thờ ơ hoặc dễ chấp nhận các giải pháp cực đoan do cảm giác bất lực. Trong thời đại kỹ thuật số, các chiến dịch disinformation trên mạng xã hội có thể khuếch đại giai đoạn này, gây phân cực và suy yếu quốc gia mà không cần can thiệp trực tiếp, khiến xã hội dễ bị tổn thương trước khủng hoảng.
### Giai đoạn 3: Khủng hoảng (Crisis)
Giai đoạn khủng hoảng là cao trào, chỉ kéo dài khoảng 6 tuần, khi xã hội rơi vào hỗn loạn hoàn toàn, dẫn đến sự thay đổi quyền lực bằng bạo lực. KGB khai thác sự bất ổn để gây ra sụp đổ kinh tế, bạo lực xã hội hoặc đảo chính chính trị. Các lực lượng bên ngoài có thể can thiệp dưới dạng “giải pháp cứu trợ” hoặc áp đặt một ý thức hệ mới, dẫn đến thay đổi cấu trúc quyền lực và kinh tế. Bezmenov lấy ví dụ về các cuộc khủng hoảng ở Trung Mỹ, nơi bất ổn dẫn đến thay đổi quyền lực nhanh chóng. Ông cảnh báo rằng nếu không loại bỏ các yếu tố gây khủng hoảng, Mỹ cũng có thể rơi vào tình trạng này.
Về mặt tâm lý, dân chúng rơi vào tuyệt vọng và sẵn sàng chấp nhận bất kỳ giải pháp nào từ bên ngoài, ngay cả khi điều đó đồng nghĩa với mất tự do. Trong bối cảnh hiện đại, khủng hoảng có thể được kích hoạt bởi disinformation lan truyền nhanh chóng, gây ra bất ổn xã hội hoặc chính trị, dẫn đến thay đổi radical trong cấu trúc xã hội.
### Giai đoạn 4: Bình thường hóa (Normalization)
Giai đoạn cuối cùng, bình thường hóa, có thể kéo dài vô thời hạn. Sau khủng hoảng, một trật tự mới dựa trên ý thức hệ ngoại lai được thiết lập và được coi là “bình thường”. Bản sắc văn hóa cũ bị xóa bỏ, và xã hội chấp nhận sự kiểm soát vĩnh viễn, đôi khi thông qua chiếm đóng quân sự hoặc kiểm soát thể chế. Bezmenov trích dẫn tuyên truyền Liên Xô về “bình thường hóa” Tiệp Khắc sau cuộc xâm lược năm 1968, khi xe tăng Liên Xô được mô tả như mang lại sự ổn định. Ông cảnh báo rằng Mỹ có thể rơi vào một nhà nước kiểu “Anh Cả” nếu để bất ổn tiếp diễn.
Về tâm lý, dân chúng nội hóa thực tế mới, mất khả năng kháng cự vì coi đó là chuẩn mực. Trong bối cảnh hiện đại, giai đoạn này không nhất thiết cần chiếm đóng quân sự mà có thể xảy ra qua ảnh hưởng văn hóa, chính trị hoặc thể chế, khiến người dân chấp nhận các chuẩn mực mới mà không nhận ra sự thay đổi.
### Tổng kết và ý nghĩa
Bezmenov nhấn mạnh rằng quy trình lật đổ tư tưởng là một hình thức chiến tranh tâm lý chậm rãi, với 85% nỗ lực của KGB tập trung vào các “biện pháp tích cực” thay vì gián điệp truyền thống. Ông cảnh báo rằng giai đoạn suy đồi đạo đức là khó đảo ngược nhất, và cách duy nhất để ngăn chặn quá trình này là duy trì giáo dục cân bằng và cảnh giác với ảnh hưởng ngoại lai. Ý tưởng của ông vẫn gây tranh cãi: một số người coi chúng là cảnh báo tiên tri về chiến tranh thông tin hiện đại, trong khi những người khác cho rằng chúng phóng đại hoặc phản ánh tâm lý Chiến tranh Lạnh. Dù vậy, cuộc phỏng vấn năm 1984 của Bezmenov tiếp tục được thảo luận rộng rãi, đặc biệt trong bối cảnh chiến dịch disinformation và phân cực xã hội ngày nay, khi các chiến thuật tương tự có thể được thực hiện mà không cần một quốc gia cụ thể đứng sau.
### Giai đoạn 1: Suy đồi đạo đức (Demoralization)
Suy đồi đạo đức là bước đầu tiên và kéo dài nhất, mất khoảng 15-20 năm, tương đương thời gian để giáo dục và ảnh hưởng một thế hệ. Mục tiêu là thay đổi nhận thức của xã hội mục tiêu, khiến người dân không còn khả năng đánh giá thông tin đúng đắn để bảo vệ bản thân, gia đình và đất nước. KGB nhắm vào giáo dục, truyền thông, tôn giáo và văn hóa để lan truyền các giá trị đối lập với truyền thống quốc gia, chẳng hạn như chủ nghĩa Marx-Lenin thay vì các giá trị dân chủ tự do. Các giáo viên, nhà báo và trí thức, thường vô tình, trở thành công cụ truyền bá ý thức hệ này bằng cách khuyến khích chủ nghĩa tương đối đạo đức, hoài nghi lịch sử, hoặc cổ vũ các hành vi như lạm dụng ma túy, tội phạm và phá vỡ cấu trúc gia đình. Bezmenov lấy ví dụ về thế hệ hippie những năm 1960 ở Mỹ, những người bị “ô nhiễm” bởi ý thức hệ và sau này nắm giữ các vị trí quyền lực trong chính phủ, doanh nghiệp, truyền thông và giáo dục vào những năm 1980. Ông nhấn mạnh rằng xã hội mở của Mỹ khiến giai đoạn này diễn ra dễ dàng hơn dự đoán của Liên Xô.
Về mặt tâm lý, những người bị suy đồi đạo đức trở nên không thể tiếp nhận sự thật, ngay cả khi có bằng chứng rõ ràng. Họ được lập trình để phản ứng theo các mẫu nhất định, dẫn đến sự hoang mang và mất định hướng. Bezmenov cảnh báo rằng quá trình này không thể đảo ngược mà không có một cú sốc lớn, như “một cú đá quân sự vào chỗ hiểm”. Ông tin rằng vào năm 1984, giai đoạn này đã hoàn tất ở Mỹ. Trong bối cảnh hiện đại, sự phân cực xã hội và chiến dịch disinformation trên mạng xã hội có thể đẩy nhanh quá trình này, khiến người dân ưu tiên kể chuyện và ý kiến hơn sự thật, ngay cả khi không có một quốc gia cụ thể như Liên Xô đứng sau.
### Giai đoạn 2: Bất ổn (Destabilization)
Sau khi xã hội đã bị suy đồi đạo đức, giai đoạn bất ổn kéo dài từ 2-5 năm, tập trung vào làm lung lay các cấu trúc cốt lõi của quốc gia: kinh tế, quan hệ đối ngoại và quốc phòng. KGB không còn quan tâm đến ý thức hệ hay mô hình tiêu dùng của người dân mà nhắm vào việc tạo ra hỗn loạn. Các hoạt động bao gồm gây ra lạm phát, đình công, hoặc khủng hoảng tài chính để làm suy yếu kinh tế; thay đổi chính sách đối ngoại như hòa hoãn với kẻ thù hoặc cô lập đồng minh; làm suy yếu quân đội và an ninh thông qua cắt giảm ngân sách hoặc nội gián; và khuyến khích bất ổn xã hội như biểu tình, phân cực chính trị và mất lòng tin vào chính quyền. Bezmenov chỉ ra rằng ảnh hưởng Marx-Lenin trong các lĩnh vực này ở Mỹ diễn ra “hoàn toàn tuyệt vời” và nhanh hơn dự đoán của ông 14 năm trước. Ông lấy ví dụ về bất ổn ở các quốc gia Trung Mỹ thời kỳ đó, nơi các yếu tố kinh tế và xã hội bị thao túng để tạo hỗn loạn.
Về tâm lý, giai đoạn này khiến dân chúng cảm thấy bất an, lo lắng và mất lòng tin vào các thể chế. Họ trở nên thờ ơ hoặc dễ chấp nhận các giải pháp cực đoan do cảm giác bất lực. Trong thời đại kỹ thuật số, các chiến dịch disinformation trên mạng xã hội có thể khuếch đại giai đoạn này, gây phân cực và suy yếu quốc gia mà không cần can thiệp trực tiếp, khiến xã hội dễ bị tổn thương trước khủng hoảng.
### Giai đoạn 3: Khủng hoảng (Crisis)
Giai đoạn khủng hoảng là cao trào, chỉ kéo dài khoảng 6 tuần, khi xã hội rơi vào hỗn loạn hoàn toàn, dẫn đến sự thay đổi quyền lực bằng bạo lực. KGB khai thác sự bất ổn để gây ra sụp đổ kinh tế, bạo lực xã hội hoặc đảo chính chính trị. Các lực lượng bên ngoài có thể can thiệp dưới dạng “giải pháp cứu trợ” hoặc áp đặt một ý thức hệ mới, dẫn đến thay đổi cấu trúc quyền lực và kinh tế. Bezmenov lấy ví dụ về các cuộc khủng hoảng ở Trung Mỹ, nơi bất ổn dẫn đến thay đổi quyền lực nhanh chóng. Ông cảnh báo rằng nếu không loại bỏ các yếu tố gây khủng hoảng, Mỹ cũng có thể rơi vào tình trạng này.
Về mặt tâm lý, dân chúng rơi vào tuyệt vọng và sẵn sàng chấp nhận bất kỳ giải pháp nào từ bên ngoài, ngay cả khi điều đó đồng nghĩa với mất tự do. Trong bối cảnh hiện đại, khủng hoảng có thể được kích hoạt bởi disinformation lan truyền nhanh chóng, gây ra bất ổn xã hội hoặc chính trị, dẫn đến thay đổi radical trong cấu trúc xã hội.
### Giai đoạn 4: Bình thường hóa (Normalization)
Giai đoạn cuối cùng, bình thường hóa, có thể kéo dài vô thời hạn. Sau khủng hoảng, một trật tự mới dựa trên ý thức hệ ngoại lai được thiết lập và được coi là “bình thường”. Bản sắc văn hóa cũ bị xóa bỏ, và xã hội chấp nhận sự kiểm soát vĩnh viễn, đôi khi thông qua chiếm đóng quân sự hoặc kiểm soát thể chế. Bezmenov trích dẫn tuyên truyền Liên Xô về “bình thường hóa” Tiệp Khắc sau cuộc xâm lược năm 1968, khi xe tăng Liên Xô được mô tả như mang lại sự ổn định. Ông cảnh báo rằng Mỹ có thể rơi vào một nhà nước kiểu “Anh Cả” nếu để bất ổn tiếp diễn.
Về tâm lý, dân chúng nội hóa thực tế mới, mất khả năng kháng cự vì coi đó là chuẩn mực. Trong bối cảnh hiện đại, giai đoạn này không nhất thiết cần chiếm đóng quân sự mà có thể xảy ra qua ảnh hưởng văn hóa, chính trị hoặc thể chế, khiến người dân chấp nhận các chuẩn mực mới mà không nhận ra sự thay đổi.
### Tổng kết và ý nghĩa
Bezmenov nhấn mạnh rằng quy trình lật đổ tư tưởng là một hình thức chiến tranh tâm lý chậm rãi, với 85% nỗ lực của KGB tập trung vào các “biện pháp tích cực” thay vì gián điệp truyền thống. Ông cảnh báo rằng giai đoạn suy đồi đạo đức là khó đảo ngược nhất, và cách duy nhất để ngăn chặn quá trình này là duy trì giáo dục cân bằng và cảnh giác với ảnh hưởng ngoại lai. Ý tưởng của ông vẫn gây tranh cãi: một số người coi chúng là cảnh báo tiên tri về chiến tranh thông tin hiện đại, trong khi những người khác cho rằng chúng phóng đại hoặc phản ánh tâm lý Chiến tranh Lạnh. Dù vậy, cuộc phỏng vấn năm 1984 của Bezmenov tiếp tục được thảo luận rộng rãi, đặc biệt trong bối cảnh chiến dịch disinformation và phân cực xã hội ngày nay, khi các chiến thuật tương tự có thể được thực hiện mà không cần một quốc gia cụ thể đứng sau.
