Don Jong Un
Địt xong chạy
Sau hơn ba năm rưỡi áp đặt hàng nghìn lệnh trừng phạt, phương Tây chưa thể chặn được dòng chảy dầu khí và nguồn thu ngân sách quan trọng của Nga. Hệ thống “hạm đội bóng tối” cùng các kênh giao dịch thay thế giúp Moscow duy trì xuất khẩu, trong khi chi phí tuân thủ và nguy cơ tác động ngược lại đè nặng lên chính các nền kinh tế áp đặt lệnh cấm. Những dấu hiệu rạn nứt ngày càng lộ rõ, đặt câu hỏi liệu “vũ khí tài chính” của Mỹ và châu Âu có còn đủ sức mạnh để thay đổi cuộc chơi.
Mạng lưới cấm vận phức tạp của phương Tây đang suy yếu trước Nga
Mạng lưới cấm vận chằng chịt mà phương Tây áp đặt lên ngành dầu khí của Nga không thể ngăn chặn dòng chảy năng lượng hay cản trở nỗ lực chiến tranh của Moscow. Thực tế này cho thấy “vũ khí tài chính” của Mỹ và châu Âu đang dần mất sức mạnh vì bị lạm dụng và kéo dài quá lâu.Trong suốt thập kỷ qua, cuộc chiến kinh tế do các cường quốc phương Tây phát động đã mở rộng đáng kể. Theo LSEG Risk Intelligence, số lượng cấm vận quốc tế đã tăng gần 450% kể từ năm 2017. Các biện pháp này gồm cấm vận chính (ngăn chặn hầu hết hoạt động kinh tế giữa quốc gia ban hành và quốc gia bị nhắm mục tiêu) và cấm vận thứ cấp (cắt đứt bất kỳ ai giao dịch với thực thể bị trừng phạt khỏi hệ thống tài chính phương Tây).
Sau năm 2022, tốc độ ban hành cấm vận gia tăng mạnh. Liên minh châu Âu nâng số lệnh trừng phạt với Nga từ mức 0 vào năm 2013 lên 2,534 vào năm 2025. Chỉ riêng trong năm ngoái, Mỹ đã thêm 3,135 cá nhân và tổ chức vào danh sách cấm, trong đó 70% là người Nga, theo Trung tâm An ninh Mỹ Mới. “Lạm phát cấm vận” này đã biến thành trò chơi mèo vờn chuột đầy tốn kém.
Để né tránh, các nhà sản xuất, thương nhân và khách hàng mua dầu của Nga – đặc biệt là Trung Quốc và Ấn Độ, nơi chiếm tới 80% doanh số dầu thô Nga – đã thiết lập mạng lưới giao dịch và tài chính thay thế tinh vi, dựa vào hàng trăm tàu chở dầu thuộc “hạm đội bóng tối”. Iran và Venezuela, vốn quen chịu cấm vận nặng nề, cũng phát triển hệ thống tương tự.
Phương Tây thì tiếp tục mở rộng trừng phạt, bổ sung thêm thực thể, tàu và cá nhân mới. Nhưng quy mô càng lớn, chi phí và độ phức tạp trong thực thi càng tăng, nhất là với các tập đoàn đa quốc gia. Lo sợ vi phạm quy định ngày càng chồng chất, nhiều công ty đã buộc phải đầu tư mạnh tay vào hệ thống tuân thủ.
Giới hạn giá tỏ ra kém hiệu quả
Một rủi ro lớn của việc gia tăng cấm vận là tác động ngược trở lại nền kinh tế của chính các nước ban hành. Để giảm thiểu, Mỹ, Anh và EU đã cố gắng thiết kế lệnh trừng phạt sao cho vẫn giữ được dầu Nga trên thị trường toàn cầu, nhằm tránh cú sốc giá, đồng thời cắt giảm doanh thu của Điện Kremlin.Năm 2022, G7 áp mức trần 60 USD/thùng đối với dầu Nga. Theo cơ chế này, dầu Nga vẫn được phép lưu thông, nhưng tàu chở dầu không thể sử dụng bảo hiểm và dịch vụ tài chính phương Tây nếu bán vượt mức trần. Biện pháp này cùng với các lệnh trừng phạt năng lượng khác đã khiến ngân sách Nga bị ảnh hưởng: Bộ Ngoại giao Anh ước tính Moscow mất 154 tỷ USD thuế từ xuất khẩu dầu trong ba năm tính đến tháng 2/2025.
Tuy nhiên, tác động thực tế kém hơn kỳ vọng. Theo Reuters, dầu Urals của Nga giao dịch trên 60 USD/thùng tới 75% số ngày kể từ tháng 12/2022, phần lớn nhờ “hạm đội bóng tối”. Tháng 8 vừa qua, mức chiết khấu Urals so với Brent thu hẹp còn dưới 5 USD/thùng – thấp nhất kể từ khi chiến tranh bùng nổ.
EU và một số nước G7 (trừ Mỹ) sẽ hạ trần xuống 46.5 USD trong tháng này. Nhưng hiệu quả của động thái này vẫn bị đặt dấu hỏi. Cuối cùng, khó có thể nói các biện pháp tài chính đã đạt mục tiêu. Chúng được thiết kế để buộc Tổng thống Vladimir Putin dừng chiến tranh, song sau ba năm rưỡi, cuộc xung đột vẫn tiếp diễn.
Các vết nứt ngày càng lộ rõ
Diễn biến gần đây càng cho thấy sự rạn nứt trong cơ chế cấm vận phương Tây. Ngày 28/8, một tàu chở khí tự nhiên hóa lỏng từ dự án Arctic LNG 2 của Nga – vốn bị trừng phạt nặng – đã cập cảng miền nam Trung Quốc. Đây là lần nhập khẩu đầu tiên từ cơ sở này, diễn ra chỉ ít ngày sau khi tàu rời Nga, thể hiện việc Bắc Kinh ưu tiên quan hệ kinh tế với Moscow hơn là với Washington.Chưa dừng lại ở đó, vào cuối tháng 8, Tổng thống Mỹ Donald Trump tung ra biện pháp mới: áp thuế bổ sung với Ấn Độ do nước này mua dầu Nga, khiến thuế Mỹ với nền kinh tế lớn thứ năm thế giới tăng gấp đôi. Thế nhưng động thái này không hiệu quả, ít nhất đến nay. Ấn Độ vẫn duy trì nhập khẩu lớn từ Nga, và động thái của Washington thậm chí có thể đã thúc đẩy quan hệ giữa Ấn Độ và Trung Quốc – hai quốc gia vốn thường xuyên lạnh nhạt.
Vũ khí tài chính ngày càng "cùn"
Trong nhiều thập kỷ, trừng phạt tài chính là công cụ ưa thích của phương Tây để đối phó các chính phủ đối địch mà không cần sử dụng quân sự. Tuy nhiên, lịch sử cho thấy trừng phạt năng lượng chỉ thực sự hiệu quả nếu được áp dụng trong thời gian ngắn, bởi một liên minh quốc tế rộng rãi. Khi kéo dài quá lâu, các ngành công nghiệp sẽ tìm ra cách lách luật và hiệu quả suy giảm.Điều đó có nghĩa, Mỹ và châu Âu có thể tiếp tục mở rộng cấm vận với Moscow, nhưng sức nặng của công cụ này dường như đã đạt đỉnh.
Reuters
