Don Jong Un
Xamer mới lớn
Giải quyết tranh chấp lãnh thổ có thể là nguyên nhân đằng sau tính toán lạnh lùng của cựu lãnh đạo quyền lực.
Bất ổn chính trị một lần nữa lại nhấn chìm Thái Lan, khi Tòa án Hiến pháp gần đây đã đình chỉ chức vụ Thủ tướng của bà Paetongtarn Shinawatra, khiến tương lai của đất nước trở nên không chắc chắn.
Diễn biến mới nhất này – bắt nguồn từ một cuộc điện thoại bị rò rỉ và những cáo buộc về hành vi trái đạo đức – đã cho thấy vòng xoáy dai dẳng của các cuộc đảo chính, biểu tình, và can thiệp tư pháp đã định hình nền chính trị Thái Lan suốt hàng chục năm qua.
Vào ngày 01/07, tòa án đã đình chỉ chức vụ của Paetongtarn, làm trầm trọng thêm cuộc xung đột chính trị bùng phát sau cuộc đụng độ quân sự ngắn ngủi nhưng đẫm máu vào ngày 28/05 giữa lực lượng Thái Lan và Campuchia tại khu vực biên giới đang tranh chấp. Cuộc giao tranh khiến một binh sĩ Campuchia thiệt mạng, làm thổi bùng tinh thần dân tộc chủ nghĩa ở cả hai bên và khơi lại căng thẳng về các yêu sách lãnh thổ lâu đời.
Sau khi các cuộc đàm phán ngoại giao sụp đổ, Campuchia đã leo thang tranh chấp bằng cách đệ đơn lên Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ), cơ quan tư pháp chính của Liên Hiệp Quốc, và chính thức yêu cầu ICJ ra phán quyết về vấn đề này. Về phần mình, Thái Lan kiên quyết rằng vấn đề phải được giải quyết song phương, và đã đáp trả bằng cách đóng cửa hầu hết các cửa khẩu biên giới với Campuchia, khiến căng thẳng càng thêm nghiêm trọng.
Giữa lúc căng thẳng leo thang, một “cuộc điện thoại riêng” giữa Paetongtarn và Hun Sen, cựu Thủ tướng và hiện là Chủ tịch Thượng viện Campuchia, đã gây thêm tranh cãi. Cuộc gọi, diễn ra vào ngày 15/06, đã bị Hun Sen bí mật ghi âm và bị rò rỉ trên mạng xã hội chỉ ba ngày sau đó.
Thủ tướng Thái Lan Paetongtarn Shinawatra tại Bangkok vào ngày 01/07 sau khi Tòa án Hiến pháp đình chỉ chức vụ của bà trong lúc chờ xét xử vụ án yêu cầu bãi nhiệm bà. © Reuters
Hun Sen từ lâu đã duy trì quan hệ thân thiết với cha của Paetongtarn, cựu Thủ tướng Thaksin Shinawatra. Trong cuộc gọi kéo dài 17 phút, Paetongtarn gọi Hun Sen là “chú,” đồng thời chỉ trích vị tổng tư lệnh quân đội chịu trách nhiệm bảo vệ biên giới Thái Lan là “phe đối lập,” và liên tục đưa ra những lời lẽ mang tính nhún nhường, bao gồm cả câu “Nếu chú muốn bất cứ điều gì, xin cứ nói với cháu.”
Để đáp lại, các thành viên Thượng viện Thái Lan đã đệ đơn cáo buộc rằng Paetongtarn “phá hoại lợi ích quốc gia.” Tùy thuộc vào phán quyết của tòa, bà có thể chính thức bị cách chức.
Nhưng người chịu ảnh hưởng trực tiếp nhất từ cuộc khủng hoảng đang diễn ra có lẽ không ai khác chính là Thaksin.
Bị lật đổ trong một cuộc đảo chính quân sự năm 2006, Thaksin từ lâu đã bất đồng quan điểm với giới cầm quyền bảo thủ của Thái Lan, bao gồm quân đội, bộ máy hành chính, và các phe phái bảo hoàng. Tuy nhiên, vào năm 2023, một “liên minh lớn” gây tranh cãi bao gồm Đảng Pheu Thai thân Thaksin và 10 đảng bảo thủ, trong đó có hai phe ủng hộ quân đội, đã mở đường cho vị cựu Thủ tướng trở về Thái Lan sau 15 năm sống lưu vong.
Bất chấp những căng thẳng dai dẳng trong liên minh, Thaksin vẫn tìm cách đưa được con gái út của mình, Paetongtarn, lên làm thủ tướng và tiếp tục nắm giữ ảnh hưởng đáng kể ở hậu trường, khiến ông được đặt biệt danh là “thủ tướng trong bóng tối.”
Giờ đây, sự trở lại được dàn dựng cẩn thận đó đang đứng bên bờ vực sụp đổ. Paetongtarn, người mà Thaksin dự định bổ nhiệm làm gương mặt đại diện cho Đảng Pheu Thai trước cuộc tổng tuyển cử tiếp theo, dự kiến vào năm 2027, đang chứng kiến tương lai của mình bị đe dọa. Trong khi đó, bản thân Thaksin lại một lần nữa bị soi xét, phải đối mặt với sự chú ý về các cáo buộc khi quân trong quá khứ và những nghi ngờ lan rộng rằng ông đã giả vờ ốm để tránh phải ngồi tù và quyết định ở lại bệnh viện sau khi trở về Thái Lan.
Tệ hơn, Hun Sen còn đưa ra một lời chỉ trích gay gắt trong một bài phát biểu vào ngày 27/06, tiết lộ chi tiết về chuyến thăm của ông đến dinh thự của Thaksin ở Bangkok ngay sau khi ông được ân xá vào tháng 02/2024. Hun Sen cáo buộc Thaksin lừa dối cả công chúng Thái Lan lẫn Tòa án Hiến pháp.
“Ông ấy chẳng ốm đau gì cả,” Hun Sen nói. “Đến lúc chụp ảnh, ông ấy yêu cầu dùng đạo cụ – nẹp cổ, nẹp tay – để trông có vẻ ốm yếu. Nhưng vừa chụp xong là ông ấy tháo chúng ra, rồi đi ăn.”
“Đó không phải bệnh tật. Chỉ là một màn kịch mà thôi.”
Hun Sen (trái) đến thăm Thaksin tại dinh thự của ông ở Bangkok vào tháng 02/2024, ngay sau khi cựu lãnh đạo Thái Lan được trả tự do. (Nguồn ảnh: Hun Sen qua Facebook/Reuters)
Những phát biểu này đã đổ thêm dầu vào lửa, làm trầm trọng thêm những rắc rối của Thaksin vào thời điểm mà cả di sản của ông và vận mệnh chính trị của con gái ông đều có vẻ không chắc chắn.
Hun Sen thường nhắc đến “tình bạn 30 năm” của mình với Thaksin, một quan hệ có lẽ đã bắt đầu từ khoảng năm 1994, khi Thaksin tham gia chính trường và được bổ nhiệm làm Bộ trưởng Ngoại giao trong nội các dưới thời Chuan Leekpai. Mối liên hệ giữa họ đã được tạo điều kiện bởi một nhân vật trung gian quyền lực: cựu Thủ tướng Thái Lan Chavalit Yongchaiyudh.
Đối với Hun Sen, Chavalit không chỉ là một nhân vật chính trị, mà còn là một ân nhân. Khi cựu Thủ tướng Thái Lan Chatichai Choonhavan nhậm chức năm 1988, chính phủ của ông đã áp dụng khẩu hiệu biến Đông Dương “từ chiến trường thành thị trường.” Với tầm nhìn này, Thái Lan đã tự định vị mình là một bên trung gian hòa giải trong cuộc nội chiến ở Campuchia, và Chavalit đã đóng vai trò trung tâm trong việc thực hiện chiến lược này.
Vào thời điểm đó, Chavalit giữ chức Tổng Tư lệnh quân đội và sau đó là các chức vụ quan trọng như Phó Thủ tướng và Bộ trưởng Quốc phòng. Phối hợp với các đối tác quốc tế như Nhật Bản, ông đã đóng vai trò nền tảng trong việc thúc đẩy tiến trình hòa bình, góp phần chấm dứt nội chiến Campuchia. Những nỗ lực ngoại giao của Thái Lan đã mang lại một cơ hội quan trọng cho Hun Sen, khi đó còn là một thủ tướng trẻ, thường bị coi là bù nhìn của Việt Nam. Bằng cách liên kết bản thân với các sáng kiến hòa bình của Thái Lan, Hun Sen đã đưa Campuchia thoát khỏi sự cô lập quốc tế.
Đối với Thaksin, Chavalit là một người thầy. Khi Chavalit trở thành thủ tướng vào năm 1996, ông đã bổ nhiệm Thaksin làm phó thủ tướng. Năm 2001, sau khi Thaksin lên nắm quyền thủ tướng, Chavalit lại trở thành phó thủ tướng của ông. Ngay cả sau khi Thaksin bị lật đổ trong cuộc đảo chính năm 2006, hai người vẫn giữ quan hệ thân thiết. Năm 2009, Chavalit chính thức gia nhập Đảng Pheu Thai của Thaksin và đóng vai trò tích cực trong nỗ lực hòa giải giữa phe ủng hộ Thaksin và phe bảo thủ, dù những nỗ lực này cuối cùng đã thất bại.
Cựu Thủ tướng Thái Lan Chavalit Yongchaiyudh trả lời các câu hỏi của các nhà báo tại Bangkok vào tháng 11/1997. © Reuters
Chavalit cũng đóng vai trò trung gian then chốt trong việc củng cố quan hệ giữa Thaksin và Hun Sen. Năm 2001, ngay sau khi Thaksin trở thành thủ tướng, Thái Lan và Campuchia đã đồng ý gác lại tranh chấp biên giới trên biển và cùng nhau phát triển các nguồn tài nguyên dưới biển. Dù sáng kiến này đã bị đình chỉ sau cuộc đảo chính năm 2006 ở Thái Lan, nhưng quan hệ cá nhân giữa hai bên vẫn còn nguyên vẹn.
Năm 2009, khi Thaksin đang sống lưu vong, Hun Sen đã bổ nhiệm ông làm cố vấn kinh tế cho chính phủ Campuchia. Quan hệ càng trở nên cá nhân hơn vào năm 2013, khi cháu gái của Thaksin kết hôn với con trai của một trong những trợ lý hàng đầu của Hun Sen. Sau đó, vào năm 2017, khi em gái của Thaksin là Yingluck chạy trốn khỏi Thái Lan ba năm sau khi bị lật đổ trong cuộc đảo chính quân sự năm 2014, đích thân Hun Sen là người đã tìm đường thoát cho bà và giúp bà có được hộ chiếu.
Có nhiều giả thuyết đang được đưa ra về lý do tại sao Hun Sen lại quyết định cắt đứt quan hệ lâu dài và thân thiết với Thaksin – dù không có giả thuyết nào hoàn toàn thuyết phục.
Một trong số những lời giải thích đến từ chính Hun Sen: Ông cho biết mình cảm thấy vô cùng bị xúc phạm khi Paetongtarn chỉ trích việc ông sử dụng mạng xã hội để bình luận về tranh chấp biên giới là “thiếu chuyên nghiệp.” Tuy nhiên, đây dường như là một cái cớ mong manh cho một sự rạn nứt ngoại giao kịch tính như vậy.
Một giả thuyết khác cho rằng Hun Sen đang áp dụng lập trường cứng rắn với nước láng giềng để củng cố hình ảnh trong nước. Nhưng điều này cũng có vẻ khó xảy ra. Xét đến việc con trai ông, Hun Manet, đã được bổ nhiệm làm thủ tướng, quyền lực của Hun Sen vẫn rất vững vàng.
Một cách lý giải khác đến từ lãnh đạo đối lập Campuchia, Sam Rainsy, người hiện đang sống lưu vong tại Pháp. Ông lập luận rằng Hun Sen có lẽ đang lo ngại về việc Thái Lan trấn áp các hoạt động lừa đảo trực tuyến do Trung Quốc điều hành dọc biên giới – những doanh nghiệp mà theo Rainsy, đã trở thành “nguồn tài trợ bất hợp pháp quan trọng cho chế độ Phnom Penh hiện tại.” Tuy nhiên, nếu đây thực sự là động cơ, thì việc cắt đứt quan hệ với Thaksin nhiều khả năng sẽ phản tác dụng. Cách tiếp cận thực dụng hơn phải là duy trì quan hệ và âm thầm tìm kiếm giải pháp đằng sau hậu trường.
Vậy thì, điều gì mới thực sự thúc đẩy Hun Sen?
“Ông ấy có thể đã quyết tâm giải quyết dứt điểm tranh chấp biên giới lâu đời khi vẫn còn đang nắm quyền,” Hiroshi Yamada, giáo sư tại Đại học Nghiên cứu Quốc tế và Thông tin Niigata của Nhật Bản và là chuyên gia về chính trị Campuchia, nhận định.
Cốt lõi nằm ở một vấn đề lịch sử phức tạp và sâu xa. Campuchia và Thái Lan có chung một đường biên giới dài 817 km, phần lớn đã được phân định vào năm 1907 thông qua một thỏa thuận giữa Thái Lan và Pháp, chính quốc cũ của Campuchia. Tuy nhiên, hai quốc gia Đông Nam Á lại sử dụng hai bản đồ có tỷ lệ khác nhau – 1:50.000 ở phía Thái Lan và 1:200.000 ở phía Campuchia – theo đó dẫn đến các tuyên bố chủ quyền chồng chéo. Cho đến nay, 195 km đường biên giới vẫn chưa được phân định chính thức.
Đền Preah Vihear có niên đại hàng thế kỷ đã trở thành trung tâm của cuộc tranh chấp biên giới kéo dài giữa Thái Lan và Campuchia. © Reuters
Biểu tượng mạnh mẽ nhất của căng thẳng chưa được giải quyết này là Đền Preah Vihear, một ngôi đền cổ nằm cheo leo trên một vách núi dọc biên giới. Được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới, nơi đây đã trở thành tâm điểm của các cuộc đụng độ liên miên giữa hai nước. Đối với Campuchia, bên tương đối yếu hơn, việc đưa tranh chấp ra trường quốc tế là chiến lược được ưa chuộng hơn so với các cuộc đàm phán song phương trực tiếp.
Đáp lại lời kêu gọi của Campuchia, ICJ đã ra phán quyết về vấn đề này hai lần: vào năm 1962, ICJ khẳng định chủ quyền của Campuchia đối với ngôi đền, và vào năm 2013, ICJ tái khẳng định lập trường đó, nhưng một lần nữa từ chối đưa ra phán quyết về vùng lãnh thổ xung quanh. Đơn kiến nghị mới nhất cho thấy quyết tâm của Campuchia trong việc chấm dứt hoàn toàn cuộc xung đột dai dẳng này.
Trong cuộc giao tranh biên giới năm 2011, vốn đã dẫn đến phán quyết năm 2013 của ICJ, cả hai bên đều chịu thương vong đáng kể, và căng thẳng leo thang đến mức Chủ tịch ASEAN khi đó là Indonesia đã phải cân nhắc việc triển khai lực lượng gìn giữ hòa bình. Khủng hoảng chỉ lắng xuống sau cuộc tổng tuyển cử tháng 07/2011 của Thái Lan, mở đường cho chính phủ Yingluck thân Thaksin lên nắm quyền.
Nghịch lý thay, nếu Hun Sen thực sự quyết tâm giải quyết xung đột biên giới một lần và mãi mãi, ông có thể đã đánh giá quan hệ lâu dài với Thaksin là một trở ngại có thể hạn chế khả năng hành động quyết đoán của mình.
Hun Sen được công nhận rộng rãi là người đã giải cứu đất nước Campuchia khỏi sự kinh hoàng của chế độ Khmer Đỏ, thảm họa đã cướp đi sinh mạng của khoảng 2 triệu người. Ông đã chấm dứt cuộc nội chiến kéo dài và dẫn dắt đất nước đến sự phục hồi kinh tế và ổn định tương đối. Sau 38 năm cầm quyền, ông đã trao lại chức thủ tướng cho con trai mình, nhưng vẫn tiếp tục củng cố quyền lực của Đảng Nhân dân Campuchia cầm quyền.
Tuy nhiên, một nhiệm vụ lớn vẫn còn dang dở: giải quyết các tranh chấp lãnh thổ dai dẳng của Campuchia, một vấn đề gắn liền với bản sắc và uy tín quốc gia. Nếu mở rộng lý lẽ của Yamada, những diễn biến gần đây có lẽ đã hé lộ tham vọng cuối cùng của Hun Sen: tự tay giải quyết vấn đề và củng cố di sản của mình.
Trong một thế giới ngày càng được định hình bởi những màn phô trương quyền lực – từ việc Trung Quốc quân sự hóa Biển Đông, đến việc Nga xâm lược Ukraine, và chiến dịch quân sự đang diễn ra của Israel ở Gaza – quyết định của Campuchia nhằm theo đuổi một giải pháp pháp lý cho tranh chấp biên giới của mình là điều đáng khen ngợi. Nhưng nếu động thái này khơi dậy tình cảm dân tộc và củng cố ảnh hưởng quân sự ở Thái Lan, nó có thể dẫn đến một cuộc đối đầu kéo dài và căng thẳng hơn, mà cuối cùng sẽ gây tổn hại đến lợi ích của Campuchia.
Cựu lãnh đạo Hun Sen sẽ tròn 73 tuổi vào tháng tới. Quyết định cắt đứt quan hệ với một đồng minh lâu năm của ông có thể phản ánh quyết tâm muốn đạt được một giải pháp lâu dài, nhưng nó cũng là một canh bạc lớn, một canh bạc có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng.
asia.nikkei.com
Bất ổn chính trị một lần nữa lại nhấn chìm Thái Lan, khi Tòa án Hiến pháp gần đây đã đình chỉ chức vụ Thủ tướng của bà Paetongtarn Shinawatra, khiến tương lai của đất nước trở nên không chắc chắn.
Diễn biến mới nhất này – bắt nguồn từ một cuộc điện thoại bị rò rỉ và những cáo buộc về hành vi trái đạo đức – đã cho thấy vòng xoáy dai dẳng của các cuộc đảo chính, biểu tình, và can thiệp tư pháp đã định hình nền chính trị Thái Lan suốt hàng chục năm qua.
Vào ngày 01/07, tòa án đã đình chỉ chức vụ của Paetongtarn, làm trầm trọng thêm cuộc xung đột chính trị bùng phát sau cuộc đụng độ quân sự ngắn ngủi nhưng đẫm máu vào ngày 28/05 giữa lực lượng Thái Lan và Campuchia tại khu vực biên giới đang tranh chấp. Cuộc giao tranh khiến một binh sĩ Campuchia thiệt mạng, làm thổi bùng tinh thần dân tộc chủ nghĩa ở cả hai bên và khơi lại căng thẳng về các yêu sách lãnh thổ lâu đời.
Sau khi các cuộc đàm phán ngoại giao sụp đổ, Campuchia đã leo thang tranh chấp bằng cách đệ đơn lên Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ), cơ quan tư pháp chính của Liên Hiệp Quốc, và chính thức yêu cầu ICJ ra phán quyết về vấn đề này. Về phần mình, Thái Lan kiên quyết rằng vấn đề phải được giải quyết song phương, và đã đáp trả bằng cách đóng cửa hầu hết các cửa khẩu biên giới với Campuchia, khiến căng thẳng càng thêm nghiêm trọng.
Giữa lúc căng thẳng leo thang, một “cuộc điện thoại riêng” giữa Paetongtarn và Hun Sen, cựu Thủ tướng và hiện là Chủ tịch Thượng viện Campuchia, đã gây thêm tranh cãi. Cuộc gọi, diễn ra vào ngày 15/06, đã bị Hun Sen bí mật ghi âm và bị rò rỉ trên mạng xã hội chỉ ba ngày sau đó.
Hun Sen từ lâu đã duy trì quan hệ thân thiết với cha của Paetongtarn, cựu Thủ tướng Thaksin Shinawatra. Trong cuộc gọi kéo dài 17 phút, Paetongtarn gọi Hun Sen là “chú,” đồng thời chỉ trích vị tổng tư lệnh quân đội chịu trách nhiệm bảo vệ biên giới Thái Lan là “phe đối lập,” và liên tục đưa ra những lời lẽ mang tính nhún nhường, bao gồm cả câu “Nếu chú muốn bất cứ điều gì, xin cứ nói với cháu.”
Để đáp lại, các thành viên Thượng viện Thái Lan đã đệ đơn cáo buộc rằng Paetongtarn “phá hoại lợi ích quốc gia.” Tùy thuộc vào phán quyết của tòa, bà có thể chính thức bị cách chức.
Nhưng người chịu ảnh hưởng trực tiếp nhất từ cuộc khủng hoảng đang diễn ra có lẽ không ai khác chính là Thaksin.
Bị lật đổ trong một cuộc đảo chính quân sự năm 2006, Thaksin từ lâu đã bất đồng quan điểm với giới cầm quyền bảo thủ của Thái Lan, bao gồm quân đội, bộ máy hành chính, và các phe phái bảo hoàng. Tuy nhiên, vào năm 2023, một “liên minh lớn” gây tranh cãi bao gồm Đảng Pheu Thai thân Thaksin và 10 đảng bảo thủ, trong đó có hai phe ủng hộ quân đội, đã mở đường cho vị cựu Thủ tướng trở về Thái Lan sau 15 năm sống lưu vong.
Bất chấp những căng thẳng dai dẳng trong liên minh, Thaksin vẫn tìm cách đưa được con gái út của mình, Paetongtarn, lên làm thủ tướng và tiếp tục nắm giữ ảnh hưởng đáng kể ở hậu trường, khiến ông được đặt biệt danh là “thủ tướng trong bóng tối.”
Giờ đây, sự trở lại được dàn dựng cẩn thận đó đang đứng bên bờ vực sụp đổ. Paetongtarn, người mà Thaksin dự định bổ nhiệm làm gương mặt đại diện cho Đảng Pheu Thai trước cuộc tổng tuyển cử tiếp theo, dự kiến vào năm 2027, đang chứng kiến tương lai của mình bị đe dọa. Trong khi đó, bản thân Thaksin lại một lần nữa bị soi xét, phải đối mặt với sự chú ý về các cáo buộc khi quân trong quá khứ và những nghi ngờ lan rộng rằng ông đã giả vờ ốm để tránh phải ngồi tù và quyết định ở lại bệnh viện sau khi trở về Thái Lan.
Tệ hơn, Hun Sen còn đưa ra một lời chỉ trích gay gắt trong một bài phát biểu vào ngày 27/06, tiết lộ chi tiết về chuyến thăm của ông đến dinh thự của Thaksin ở Bangkok ngay sau khi ông được ân xá vào tháng 02/2024. Hun Sen cáo buộc Thaksin lừa dối cả công chúng Thái Lan lẫn Tòa án Hiến pháp.
“Ông ấy chẳng ốm đau gì cả,” Hun Sen nói. “Đến lúc chụp ảnh, ông ấy yêu cầu dùng đạo cụ – nẹp cổ, nẹp tay – để trông có vẻ ốm yếu. Nhưng vừa chụp xong là ông ấy tháo chúng ra, rồi đi ăn.”
“Đó không phải bệnh tật. Chỉ là một màn kịch mà thôi.”
Những phát biểu này đã đổ thêm dầu vào lửa, làm trầm trọng thêm những rắc rối của Thaksin vào thời điểm mà cả di sản của ông và vận mệnh chính trị của con gái ông đều có vẻ không chắc chắn.
Hun Sen thường nhắc đến “tình bạn 30 năm” của mình với Thaksin, một quan hệ có lẽ đã bắt đầu từ khoảng năm 1994, khi Thaksin tham gia chính trường và được bổ nhiệm làm Bộ trưởng Ngoại giao trong nội các dưới thời Chuan Leekpai. Mối liên hệ giữa họ đã được tạo điều kiện bởi một nhân vật trung gian quyền lực: cựu Thủ tướng Thái Lan Chavalit Yongchaiyudh.
Đối với Hun Sen, Chavalit không chỉ là một nhân vật chính trị, mà còn là một ân nhân. Khi cựu Thủ tướng Thái Lan Chatichai Choonhavan nhậm chức năm 1988, chính phủ của ông đã áp dụng khẩu hiệu biến Đông Dương “từ chiến trường thành thị trường.” Với tầm nhìn này, Thái Lan đã tự định vị mình là một bên trung gian hòa giải trong cuộc nội chiến ở Campuchia, và Chavalit đã đóng vai trò trung tâm trong việc thực hiện chiến lược này.
Vào thời điểm đó, Chavalit giữ chức Tổng Tư lệnh quân đội và sau đó là các chức vụ quan trọng như Phó Thủ tướng và Bộ trưởng Quốc phòng. Phối hợp với các đối tác quốc tế như Nhật Bản, ông đã đóng vai trò nền tảng trong việc thúc đẩy tiến trình hòa bình, góp phần chấm dứt nội chiến Campuchia. Những nỗ lực ngoại giao của Thái Lan đã mang lại một cơ hội quan trọng cho Hun Sen, khi đó còn là một thủ tướng trẻ, thường bị coi là bù nhìn của Việt Nam. Bằng cách liên kết bản thân với các sáng kiến hòa bình của Thái Lan, Hun Sen đã đưa Campuchia thoát khỏi sự cô lập quốc tế.
Đối với Thaksin, Chavalit là một người thầy. Khi Chavalit trở thành thủ tướng vào năm 1996, ông đã bổ nhiệm Thaksin làm phó thủ tướng. Năm 2001, sau khi Thaksin lên nắm quyền thủ tướng, Chavalit lại trở thành phó thủ tướng của ông. Ngay cả sau khi Thaksin bị lật đổ trong cuộc đảo chính năm 2006, hai người vẫn giữ quan hệ thân thiết. Năm 2009, Chavalit chính thức gia nhập Đảng Pheu Thai của Thaksin và đóng vai trò tích cực trong nỗ lực hòa giải giữa phe ủng hộ Thaksin và phe bảo thủ, dù những nỗ lực này cuối cùng đã thất bại.
Chavalit cũng đóng vai trò trung gian then chốt trong việc củng cố quan hệ giữa Thaksin và Hun Sen. Năm 2001, ngay sau khi Thaksin trở thành thủ tướng, Thái Lan và Campuchia đã đồng ý gác lại tranh chấp biên giới trên biển và cùng nhau phát triển các nguồn tài nguyên dưới biển. Dù sáng kiến này đã bị đình chỉ sau cuộc đảo chính năm 2006 ở Thái Lan, nhưng quan hệ cá nhân giữa hai bên vẫn còn nguyên vẹn.
Năm 2009, khi Thaksin đang sống lưu vong, Hun Sen đã bổ nhiệm ông làm cố vấn kinh tế cho chính phủ Campuchia. Quan hệ càng trở nên cá nhân hơn vào năm 2013, khi cháu gái của Thaksin kết hôn với con trai của một trong những trợ lý hàng đầu của Hun Sen. Sau đó, vào năm 2017, khi em gái của Thaksin là Yingluck chạy trốn khỏi Thái Lan ba năm sau khi bị lật đổ trong cuộc đảo chính quân sự năm 2014, đích thân Hun Sen là người đã tìm đường thoát cho bà và giúp bà có được hộ chiếu.
Có nhiều giả thuyết đang được đưa ra về lý do tại sao Hun Sen lại quyết định cắt đứt quan hệ lâu dài và thân thiết với Thaksin – dù không có giả thuyết nào hoàn toàn thuyết phục.
Một trong số những lời giải thích đến từ chính Hun Sen: Ông cho biết mình cảm thấy vô cùng bị xúc phạm khi Paetongtarn chỉ trích việc ông sử dụng mạng xã hội để bình luận về tranh chấp biên giới là “thiếu chuyên nghiệp.” Tuy nhiên, đây dường như là một cái cớ mong manh cho một sự rạn nứt ngoại giao kịch tính như vậy.
Một giả thuyết khác cho rằng Hun Sen đang áp dụng lập trường cứng rắn với nước láng giềng để củng cố hình ảnh trong nước. Nhưng điều này cũng có vẻ khó xảy ra. Xét đến việc con trai ông, Hun Manet, đã được bổ nhiệm làm thủ tướng, quyền lực của Hun Sen vẫn rất vững vàng.
Một cách lý giải khác đến từ lãnh đạo đối lập Campuchia, Sam Rainsy, người hiện đang sống lưu vong tại Pháp. Ông lập luận rằng Hun Sen có lẽ đang lo ngại về việc Thái Lan trấn áp các hoạt động lừa đảo trực tuyến do Trung Quốc điều hành dọc biên giới – những doanh nghiệp mà theo Rainsy, đã trở thành “nguồn tài trợ bất hợp pháp quan trọng cho chế độ Phnom Penh hiện tại.” Tuy nhiên, nếu đây thực sự là động cơ, thì việc cắt đứt quan hệ với Thaksin nhiều khả năng sẽ phản tác dụng. Cách tiếp cận thực dụng hơn phải là duy trì quan hệ và âm thầm tìm kiếm giải pháp đằng sau hậu trường.
Vậy thì, điều gì mới thực sự thúc đẩy Hun Sen?
“Ông ấy có thể đã quyết tâm giải quyết dứt điểm tranh chấp biên giới lâu đời khi vẫn còn đang nắm quyền,” Hiroshi Yamada, giáo sư tại Đại học Nghiên cứu Quốc tế và Thông tin Niigata của Nhật Bản và là chuyên gia về chính trị Campuchia, nhận định.
Cốt lõi nằm ở một vấn đề lịch sử phức tạp và sâu xa. Campuchia và Thái Lan có chung một đường biên giới dài 817 km, phần lớn đã được phân định vào năm 1907 thông qua một thỏa thuận giữa Thái Lan và Pháp, chính quốc cũ của Campuchia. Tuy nhiên, hai quốc gia Đông Nam Á lại sử dụng hai bản đồ có tỷ lệ khác nhau – 1:50.000 ở phía Thái Lan và 1:200.000 ở phía Campuchia – theo đó dẫn đến các tuyên bố chủ quyền chồng chéo. Cho đến nay, 195 km đường biên giới vẫn chưa được phân định chính thức.
Biểu tượng mạnh mẽ nhất của căng thẳng chưa được giải quyết này là Đền Preah Vihear, một ngôi đền cổ nằm cheo leo trên một vách núi dọc biên giới. Được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới, nơi đây đã trở thành tâm điểm của các cuộc đụng độ liên miên giữa hai nước. Đối với Campuchia, bên tương đối yếu hơn, việc đưa tranh chấp ra trường quốc tế là chiến lược được ưa chuộng hơn so với các cuộc đàm phán song phương trực tiếp.
Đáp lại lời kêu gọi của Campuchia, ICJ đã ra phán quyết về vấn đề này hai lần: vào năm 1962, ICJ khẳng định chủ quyền của Campuchia đối với ngôi đền, và vào năm 2013, ICJ tái khẳng định lập trường đó, nhưng một lần nữa từ chối đưa ra phán quyết về vùng lãnh thổ xung quanh. Đơn kiến nghị mới nhất cho thấy quyết tâm của Campuchia trong việc chấm dứt hoàn toàn cuộc xung đột dai dẳng này.
Trong cuộc giao tranh biên giới năm 2011, vốn đã dẫn đến phán quyết năm 2013 của ICJ, cả hai bên đều chịu thương vong đáng kể, và căng thẳng leo thang đến mức Chủ tịch ASEAN khi đó là Indonesia đã phải cân nhắc việc triển khai lực lượng gìn giữ hòa bình. Khủng hoảng chỉ lắng xuống sau cuộc tổng tuyển cử tháng 07/2011 của Thái Lan, mở đường cho chính phủ Yingluck thân Thaksin lên nắm quyền.
Nghịch lý thay, nếu Hun Sen thực sự quyết tâm giải quyết xung đột biên giới một lần và mãi mãi, ông có thể đã đánh giá quan hệ lâu dài với Thaksin là một trở ngại có thể hạn chế khả năng hành động quyết đoán của mình.
Hun Sen được công nhận rộng rãi là người đã giải cứu đất nước Campuchia khỏi sự kinh hoàng của chế độ Khmer Đỏ, thảm họa đã cướp đi sinh mạng của khoảng 2 triệu người. Ông đã chấm dứt cuộc nội chiến kéo dài và dẫn dắt đất nước đến sự phục hồi kinh tế và ổn định tương đối. Sau 38 năm cầm quyền, ông đã trao lại chức thủ tướng cho con trai mình, nhưng vẫn tiếp tục củng cố quyền lực của Đảng Nhân dân Campuchia cầm quyền.
Tuy nhiên, một nhiệm vụ lớn vẫn còn dang dở: giải quyết các tranh chấp lãnh thổ dai dẳng của Campuchia, một vấn đề gắn liền với bản sắc và uy tín quốc gia. Nếu mở rộng lý lẽ của Yamada, những diễn biến gần đây có lẽ đã hé lộ tham vọng cuối cùng của Hun Sen: tự tay giải quyết vấn đề và củng cố di sản của mình.
Trong một thế giới ngày càng được định hình bởi những màn phô trương quyền lực – từ việc Trung Quốc quân sự hóa Biển Đông, đến việc Nga xâm lược Ukraine, và chiến dịch quân sự đang diễn ra của Israel ở Gaza – quyết định của Campuchia nhằm theo đuổi một giải pháp pháp lý cho tranh chấp biên giới của mình là điều đáng khen ngợi. Nhưng nếu động thái này khơi dậy tình cảm dân tộc và củng cố ảnh hưởng quân sự ở Thái Lan, nó có thể dẫn đến một cuộc đối đầu kéo dài và căng thẳng hơn, mà cuối cùng sẽ gây tổn hại đến lợi ích của Campuchia.
Cựu lãnh đạo Hun Sen sẽ tròn 73 tuổi vào tháng tới. Quyết định cắt đứt quan hệ với một đồng minh lâu năm của ông có thể phản ánh quyết tâm muốn đạt được một giải pháp lâu dài, nhưng nó cũng là một canh bạc lớn, một canh bạc có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng.
Hun Sen's gamble: Why Cambodia ex-ruler turned on Thai ally Thaksin
Settling territorial disputes may be behind former strongman's cold calculation
asia.nikkei.com
