Johnny Lê Nữu Vượng
Già làng
Dầu Venezuela đặc như kẹo kéo, phải có thuốc của Mỹ bơm hoá lỏng rồi hút lên
Từ dự án “khủng” trên giấy...
Năm 2007, Tập đoàn dầu khí quốc gia VN (PVN) xin phép Chính phủ được đàm phán với Công ty dầu khí quốc gia Venezuela về việc thành lập một liên doanh khai thác dầu giữa hai nước. Được chấp thuận, PVN giao cho công ty con là TCT thăm dò khai thác dầu khí (PVEP) trực tiếp làm việc với TCT dầu khí Venezuela (thành viên của Công ty dầu khí quốc gia Venezuela).
Mỏ dầu Junin 2 Ảnh: PVN
Tháng 6.2010, tại thủ đô Caracas của Venezuela, “Dự án khai thác và nâng cấp dầu nặng lô Junin 2” được chính thức ra mắt. Tổng mức đầu tư được loan báo lên tới 12,4 tỉ USD, phân kỳ làm hai giai đoạn, ban đầu rót 8,9 tỉ USD, giai đoạn 2 rót 3,5 tỉ USD. Ngoài tính chất "siêu dự án" về mặt quy mô vốn đầu tư, lô Junin 2, được PVN báo cáo Chính phủ nằm ở khu vực có trữ lượng dầu lớn nhất thế giới, cho phép khai thác công suất 1.400 tỉ thùng. Theo tỷ lệ vốn góp 40%, PVN có thể thu về 4 triệu tấn dầu/năm, dự kiến hoàn vốn sau 7 năm. Con số này tương đương 70% sản lượng dầu của Vietsovpetro, liên doanh dầu khí đầu tiên và lớn nhất tại VN.
Vốn được thu xếp cho giai đoạn đầu như sau: Liên doanh vay 60% tương ứng 5,8 tỉ USD; 40% còn lại do các bên đóng góp tương ứng 3,1 tỉ USD. Phần vốn mà VN phải đóng góp tương ứng với tỷ lệ tham gia 40% trong hợp đồng là 1,241 tỉ USD. Nếu tính cả “phí tham gia hợp đồng” (bonus) 584 triệu USD thì tổng nhu cầu vốn của phía VN là 1,825 tỉ USD.
Song, sau nghi lễ ra mắt hoành tráng, đúng như những khuyến cáo của giới chuyên môn và các bộ, ngành nước ta mà lãnh đạo PVN lúc đó đã bỏ ngoài tai (về tình hình nước bạn, và đặc biệt, trữ lượng hoàn toàn không như PVN thổi phồng, báo lên Chính phủ), "siêu dự án" đã chẳng đi tới đâu. Chưa kể các chi phí đầu tư lên đến hàng trăm triệu USD, chỉ riêng tiền mặt mà PVN trực tiếp trao cho Venezuela, một đi không trở lại, đã lên đến 532 triệu USD: 442 triệu tiền "bonus", 90 triệu tiền góp vốn ban đầu.
Tháng 4.2013, ban lãnh đạo mới của PVN đã quyết định bỏ dự án này để "cứu" khoản tiền phải nộp lên đến 142 triệu USD, chấp nhận bỏ hơn 500 triệu USD, cho dù chưa thu được giọt dầu nào.
Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam (PVN) đã đầu tư vào dự án khai thác và nâng cấp dầu nặng tại lô Junin 2, Venezuela, với tổng vốn cam kết lên đến 1,825 tỷ USD, trong đó PVN góp 40% vốn thông qua Tổng Công ty Thăm dò Khai thác Dầu khí (PVEP). Tuy nhiên, dự án này đã thất bại hoàn toàn, dẫn đến thiệt hại tài chính nghiêm trọng, ước tính khoảng 532-584 triệu USD (tương đương hơn 12.500 tỷ đồng vào thời điểm 2019). Bài viết này sẽ phân tích chi tiết các nguyên nhân dẫn đến thất bại, bao gồm tác động của lệnh cấm vận từ Mỹ, đặc tính kỹ thuật của dầu mỏ Orinoco, vấn đề tham nhũng, và năng lực quản lý yếu kém của PVN, cùng với số liệu cụ thể về thiệt hại tài chính.
1. Tác Động Của Lệnh Cấm Vận Từ Mỹ
Lệnh cấm vận của Mỹ đối với Venezuela, đã gây ra những khó khăn lớn cho ngành dầu khí Venezuela, bao gồm cả dự án liên doanh Junin 2 giữa PVN và Công ty Dầu khí Quốc gia Venezuela (PDVSA). Những yếu tố cụ thể bao gồm:
- Khó khăn trong nhập khẩu thiết bị và phụ tùng: Lệnh cấm vận đã hạn chế nghiêm trọng khả năng nhập khẩu máy móc, thiết bị khoan dầu, và phụ tùng thay thế từ Mỹ và các nước đồng minh. Các dàn khoan tại lô Junin 2, vốn phụ thuộc vào công nghệ phương Tây, không thể được bảo trì hoặc sửa chữa hiệu quả. Một ví dụ minh họa là việc thiếu hụt các linh kiện nhỏ như "con ốc" khiến toàn bộ hệ thống máy móc có thể bị vô hiệu hóa, dẫn đến gián đoạn hoạt động khai thác.
- Hậu quả tài chính: Do không thể nhập khẩu thiết bị cần thiết, tiến độ dự án bị đình trệ. PVN đã chi 442 triệu USD "phí tham gia hợp đồng" (bonus) từ năm 2011 đến 2012, nhưng không thể triển khai hoạt động khai thác do thiếu công nghệ và thiết bị. Khoản tiền này gần như mất trắng khi dự án bị dừng vào năm 2013 theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ Việt Nam.
2. Đặc Tính Kỹ Thuật Của Dầu Mỏ Orinoco
Dầu mỏ tại vành đai Orinoco, nơi tọa lạc lô Junin 2, là loại dầu nặng và dầu chua (có hàm lượng lưu huỳnh cao). Loại dầu này có đặc điểm đặc quánh, khó khai thác và chế biến hơn so với dầu nhẹ thông thường. Một số vấn đề kỹ thuật chính bao gồm:
- Yêu cầu công nghệ cao: Để khai thác dầu nặng Orinoco, cần sử dụng hóa chất và công nghệ đặc biệt (thường từ Mỹ) để làm loãng dầu, giúp dễ dàng hút lên mặt đất. Tuy nhiên, do lệnh cấm vận, các hóa chất cần thiết không thể nhập khẩu, khiến việc khai thác trở nên bất khả thi.
- Hiệu quả thấp: Kết quả thăm dò tại lô Junin 2 cho thấy trữ lượng dầu không đạt như kỳ vọng ban đầu. Báo cáo tài chính của PVN năm 2016 ghi nhận rằng "kết quả khoan và khai thác siêu sớm không đạt được như kỳ vọng," dẫn đến nguy cơ không thu được lợi nhuận ngay cả khi dự án được triển khai.
- Thiệt hại tài chính: PVN đã đầu tư 65,5 triệu USD (khoảng 1.523 tỷ đồng) vào dự án này tính đến năm 2012, cộng với 442 triệu USD phí tham gia hợp đồng. Tổng cộng, khoản thiệt hại liên quan đến việc không thể khai thác dầu ước tính lên đến 532 triệu USD (bao gồm cả 90 triệu USD vốn góp).
3. Vấn Đề Tham Nhũng Tại Venezuela và Việt Nam
Tham nhũng là một yếu tố quan trọng góp phần làm sụp đổ dự án Junin 2, cả từ phía Venezuela và nội bộ PVN.
- Tham nhũng tại Venezuela: Nền kinh tế Venezuela, đặc biệt là ngành dầu khí do PDVSA quản lý, đã bị tàn phá bởi tham nhũng và quản lý yếu kém. Năm 2006, PDVSA sa thải 18.000 nhân viên chuyên môn cao và thay thế bằng gần 100.000 nhân viên thân cận chính phủ nhưng thiếu trình độ. Điều này làm giảm nghiêm trọng năng lực vận hành của PDVSA, đối tác liên doanh của PVN. Ngoài ra, tình trạng lạm phát siêu cao (đạt 475% vào năm 2016 và dự báo 1.500% vào năm 2017) và phá giá đồng tiền (mất 50% giá trị vào năm 2010) làm tăng rủi ro tài chính cho dự án.
- Tham nhũng tại PVN: Nội bộ PVN cũng đối mặt với hàng loạt vụ án tham nhũng liên quan đến dự án Junin 2 và các hoạt động khác. Từ năm 2005 đến 2017, bốn cựu Chủ tịch PVN (Đinh La Thăng, Phùng Đình Thực, Nguyễn Xuân Sơn, và Nguyễn Quốc Khánh) đều bị khởi tố vì các tội danh như "Cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng" và tham ô. Đặc biệt, ông Đinh La Thăng, người trực tiếp thúc đẩy dự án Venezuela, bị kết án 18 năm tù vì làm thất thoát 800 tỷ đồng trong vụ OceanBank và 13 năm tù trong vụ liên quan đến Tổng công ty CP Xây lắp Dầu khí (PVC). Những hành vi đầu tư tràn lan, thiếu kiểm soát, và mang tính lợi ích nhóm đã dẫn đến thất thoát hàng nghìn tỷ đồng tại PVN.
- Hậu quả tài chính: Tham nhũng và quản lý yếu kém đã khiến PVN chi 300 triệu USD vào tháng 5/2011 và 142 triệu USD vào tháng 5/2012 cho phí tham gia hợp đồng, dù dự án chưa hoàn thành thủ tục đăng ký tại Venezuela và không có triển vọng khai thác. Khoản phí này, tổng cộng 442 triệu USD, được coi là "tiền hoa hồng" vô lý, không mang lại bất kỳ kết quả kinh tế nào.
4. Năng Lực Kinh Doanh Quốc Tế Yếu Kém Của PVN
PVN đã bị chỉ trích vì thiếu năng lực quản lý và kinh doanh quốc tế, dẫn đến những quyết định đầu tư sai lầm trong dự án Junin 2.
- Thiếu đánh giá rủi ro: Mặc dù Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH&ĐT) và Bộ Tài chính đã nhiều lần cảnh báo về các rủi ro chính trị, tài chính, và kỹ thuật tại Venezuela (lạm phát, chênh lệch tỷ giá, phá giá tiền tệ, v.v.), PVN vẫn phớt lờ và ký hợp đồng khi chưa được cấp giấy chứng nhận đầu tư. Báo cáo của Bộ KH&ĐT vào tháng 8/2010 nhấn mạnh rằng dự án cần được "cân nhắc hết sức thận trọng" vì sử dụng vốn nhà nước và vốn vay, nhưng PVN vẫn triển khai vội vã.
- Quản lý yếu kém: Nhiều lãnh đạo PVN thời kỳ này bị đánh giá là thiếu năng lực chuyên môn và có dấu hiệu nịnh hót, đặt lợi ích cá nhân hoặc nhóm lên trên lợi ích quốc gia. Ví dụ, ông Nguyễn Vũ Trường Sơn, Tổng Giám đốc PVEP khi dự án được triển khai và sau này là Tổng Giám đốc PVN, đã từ chức vào năm 2019 giữa lúc Bộ Công an điều tra sai phạm tại dự án Junin 2. Các dự án đầu tư ra nước ngoài khác của PVN tại Peru, Malaysia, Myanmar, và Iran cũng thua lỗ hoặc phải dừng lại, cho thấy năng lực quản lý quốc tế của PVN rất hạn chế.
- Hậu quả tài chính: Tổng vốn đầu tư cam kết của PVN vào dự án Junin 2 là 1,241 tỷ USD (40% của tổng vốn 3,102 tỷ USD). Tuy nhiên, do dự án thất bại, PVN đã mất 442 triệu USD phí tham gia hợp đồng, 90 triệu USD vốn góp, và các chi phí khác, tổng cộng khoảng 532-584 triệu USD (tương đương hơn 12.500 tỷ đồng).
Số Liệu Cụ Thể Về Thiệt Hại Tài Chính
Dựa trên các nguồn thông tin, thiệt hại tài chính của PVN tại dự án Junin 2 bao gồm:
- Phí tham gia hợp đồng (bonus): 584 triệu USD, chia thành:
- 300 triệu USD thanh toán vào tháng 5/2011.
- 142 triệu USD thanh toán vào tháng 5/2012.
- 142 triệu USD dự kiến thanh toán vào tháng 5/2013, nhưng PVN đã dừng lại theo chỉ đạo của Thủ tướng, tránh thêm thiệt hại.
- Vốn góp: 90 triệu USD (tương đương 40% cổ phần trong liên doanh Petromacareo).
- Tổng thiệt hại: Khoảng 532-584 triệu USD, tương đương hơn 12.500 tỷ đồng (tính theo tỷ giá năm 2019).
- So sánh minh họa: Số tiền này tương đương với 1,1 triệu tấn gạo, bằng 1/5 tổng kim ngạch xuất khẩu gạo của Việt Nam năm 2018, đủ để nuôi 5 triệu người trong một năm
