Việt Nam mời gọi Việt kiều về giải quyết bài toán đóng thuế giúp cho đất nước phát triển

HÀ NỘI -- Hai năm trước, cựu kỹ sư Google Minh Hoàng đã nói với vợ rằng anh đang cân nhắc việc chuyển về Việt Nam, nơi cả hai sinh ra, sau 10 năm sống ở Mỹ. Cô đã bật khóc.

Gia đình năm người vừa chuyển nhà, tận hưởng cuộc sống sung túc nhờ những công việc lương cao trong ngành công nghệ tiên tiến nhất thế giới, người đàn ông 40 tuổi gốc Hà Nội chia sẻ với Nikkei Asia. Vợ anh, một kỹ sư dữ liệu tại TikTok, phản đối việc chuyển cả gia đình sang Thái Bình Dương.

Ước mơ trở về Việt Nam của Minh sau tổng cộng 21 năm sống ở nước ngoài, bao gồm cả một thời gian ở Đức, vẫn còn cháy bỏng. Tháng 1 năm nay, một vị trí tuyển dụng về dữ liệu và trí tuệ nhân tạo tại Việt Nam đã được mở ra, và Minh biết ngay mình muốn công việc này. Lần này, vợ anh đã đồng ý: Minh chia sẻ rằng bố mẹ cô đã già yếu, và cô tin tưởng hơn rằng các con, giờ đã lớn hơn hai tuổi, có thể thích nghi với sự thay đổi.

Trong vòng ba tháng, Minh đã trở lại Việt Nam và đoàn tụ với gia đình.

"Cảm giác thật khó chịu và phấn khích", Minh nói. "Tôi có tất cả mọi thứ ở Mỹ, một công việc tốt, một ngôi nhà đẹp, một cuộc sống tốt đẹp. Nhưng làm việc ở đây đồng nghĩa với việc tôi có thể đóng góp cho đất nước nơi tôi sinh ra", Minh nói, ngồi trên chiếc ghế đẩu màu xanh trên vỉa hè đông đúc ở Hà Nội, vừa húp bún riêu - một món đặc sản địa phương, đôi mắt anh sáng lên đầy năng lượng và phấn khích.



Minh Hoàng, trong bức ảnh chụp tại trụ sở chính của Techcom Securities tại Hà Nội vào ngày 24 tháng 6, cảm thấy mình đang đóng góp cho quê hương. (Ảnh: Suzu Takahashi)


Minh hiện là giám đốc dữ liệu tại công ty môi giới chứng khoán Techcom Securities tại thủ đô. Anh là một ví dụ điển hình cho số lượng lớn lao động Việt Nam có tay nghề cao đang sống ở nước ngoài mà đất nước 100 triệu dân này đang khuyến khích trở về nước, với hy vọng bù đắp mức lương thấp bằng chi phí sinh hoạt thấp hơn nhiều. Dưới thời Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Tô Lâm , Việt Nam muốn nâng cao chuỗi cung ứng nhân tài trong bối cảnh tăng trưởng kinh tế bùng nổ, những cải cách kinh tế toàn quốc lớn nhất trong gần bốn thập kỷ, nhắm thẳng vào việc thúc đẩy khu vực tư nhân và các quy định mới cho phép mang hai quốc tịch.

Chính phủ chưa công bố mục tiêu mong muốn có bao nhiêu người trở về, cũng không có dữ liệu nào về số lượng người đã trở về. Không rõ có bao nhiêu người sẵn sàng đánh đổi cuộc sống sung túc ở các nước phát triển để lấy những lợi thế của một quốc gia đang phát triển dưới sự kiểm soát của đảng cộng sản. Cũng không rõ có bao nhiêu người đã thử nghiệm việc trở về, nhưng rồi lại nhận ra những điều không vừa ý và lại rời đi.

Nhưng những người theo dõi Việt Nam cho rằng rõ ràng đất nước này cần những chuyên gia có trình độ cao, có kinh nghiệm tiếp xúc với các nền kinh tế tiên tiến như Minh để lãnh đạo và tạo ra những đột phá trong khoa học và công nghệ , bao gồm cả lĩnh vực bán dẫn và AI, một trong những lĩnh vực mục tiêu quan trọng của đất nước, để đạt được mục tiêu tăng trưởng đầy tham vọng.

"Mô hình xuất khẩu và thâm dụng lao động của Việt Nam đang ở giai đoạn then chốt", theo bà Ingrid Christensen, Giám đốc Quốc gia của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) tại Việt Nam. "Để duy trì tăng trưởng kinh tế cao trong bối cảnh chuyển đổi kinh tế và bất ổn thương mại toàn cầu, đầu tư bền vững cùng với việc thực hiện hiệu quả các cải cách kinh tế - xã hội toàn diện là điều cần thiết cho khát vọng trở thành một quốc gia phát triển có thu nhập cao vào năm 2045 của Việt Nam."

Christensen chia sẻ với Nikkei Asia rằng: "Trong bối cảnh xã hội già hóa và nền kinh tế phát triển nhanh chóng , việc mở rộng lực lượng lao động thông qua cải cách trong nước... cũng như di cư công bằng và an toàn sang Việt Nam có thể là những cách tiếp cận phù hợp".

"Khi Việt Nam tăng cường nỗ lực củng cố sự hiện diện của mình trong các lĩnh vực chiến lược, có tốc độ tăng trưởng cao như ngành công nghiệp bán dẫn, Việt Nam có thể cần phải tăng cường nỗ lực thu hút lao động có tay nghề cao - đặc biệt là những người có nhiều kinh nghiệm và chuyên môn sâu, chẳng hạn như kỹ sư thiết kế chip - để bổ sung và nâng cao năng lực của lực lượng lao động trong nước."




Theo Ủy ban Nhà nước về Người Việt Nam ở nước ngoài, ước tính có khoảng 6 triệu người Việt kiều, bao gồm cả công dân trong nước và người gốc Việt , đang sinh sống tại 130 quốc gia và vùng lãnh thổ. Tính đến tháng 10 năm 2024, khoảng 80% trong số họ cư trú tại các nước phát triển, và 10% là chuyên gia có trình độ cao, theo dữ liệu do Ủy ban cung cấp.

Tháng trước, Việt Nam đã nới lỏng luật nhập cư để thu hút thêm nhân tài từ nước ngoài, bao gồm việc bãi bỏ một số yêu cầu đối với những người xin quốc tịch Việt Nam mà không cần từ bỏ quốc tịch nước ngoài. Các quan chức cấp cao đã hứa hẹn sẽ có nhiều ưu đãi đột phá hơn trong tương lai, bao gồm về lương, chỗ ở hoặc vị trí công việc.

"Đội của tôi có rất nhiều người trẻ và thông minh", Minh, giám đốc công nghệ mới trở về, chia sẻ. "Một số người đặc biệt giỏi toán, một kỹ năng thiết yếu cho AI. Có lần, lúc 2 giờ sáng, tôi nhận được một ghi chú về một bài toán chúng tôi đang giải quyết ở công ty, và tôi đã trả lời lúc 2:12 sáng vì tình cờ tôi cũng đang xử lý nó."

Tuy nhiên, khi Việt Nam đặt mục tiêu thúc đẩy tăng trưởng kinh tế vốn đã mạnh mẽ lên mức cao hơn nữa -- 8% trong quý trước -- thì đất nước đang phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt nhân tài. Theo Tổng cục Thống kê Việt Nam, chỉ 29% tầng lớp lao động của đất nước đã được đào tạo hoặc có bằng cấp, thấp hơn nhiều so với 56% của Nhật Bản hoặc 63% của Canada.



Công dân Hoa Kỳ Anh Kim Phạm, ở giữa, chụp ảnh ngày 27 tháng 6 trong một buổi gặp mặt của người Việt Nam ở nước ngoài, tận hưởng sự nghiệp của mình tại Hà Nội và hy vọng việc có được quốc tịch kép sẽ giúp cuộc sống dễ dàng hơn. (Ảnh của Suzu Takahashi)


Những người như Anh Kim Phạm, một công dân Mỹ gốc Việt, được xem là những nhân tài chủ chốt. Sau khi làm việc tại Accenture và Bank of America, cô chuyển đến Hà Nội ba năm trước với vị trí Trưởng bộ phận Cơ sở dữ liệu tại VPBank, một ngân hàng Việt Nam.

Trong một bữa trưa gần đây với Nikkei Asia, thái độ vui vẻ của Phạm không hề che giấu một khởi đầu khó khăn trong cuộc sống: Cô sinh ra trong một trại tị nạn ở Malaysia sau Chiến tranh Việt Nam, trước khi lớn lên trong nền văn hóa cao bồi của Texas.

"Tôi thích dữ liệu và thích giải quyết vấn đề", Pham, 36 tuổi, chia sẻ. "Ở đây, tôi được nhìn thấy, được lắng nghe ý kiến và được trực tiếp làm việc để nâng cao kỹ năng cho đội ngũ của mình. Trong khi ở Mỹ, bạn chủ yếu là một cá nhân đóng góp, một cá nhân nhỏ bé trong lực lượng lao động hơn 100.000 người."

Tuy nhiên, ông Phạm nhấn mạnh những thách thức trong việc thích nghi với văn hóa làm việc và cơ cấu quyền lực khác nhau trong thế giới doanh nghiệp Việt Nam: "Thiếu sự chia sẻ chuyên môn ở đây và quản trị doanh nghiệp vẫn mang tính áp đặt từ trên xuống."

Sống như một người nước ngoài tại Việt Nam cũng đi kèm với một số hạn chế nhất định. Nếu Phạm có thể đạt được quốc tịch kép theo luật mới, cô sẽ không còn cần thị thực lao động nữa, và có thể sẽ được hưởng đầy đủ quyền sở hữu bất động sản và các dịch vụ ngân hàng hiện chỉ dành cho công dân.



Người dân Hà Nội đi làm. Chính phủ coi người Việt Nam ở nước ngoài trở về là nguồn cung cấp nhân lực có tay nghề quan trọng. (Ảnh: Suzu Takahashi)


Một trường hợp tương tự là An Lương, công dân Hoa Kỳ, cựu sinh viên Đại học Stanford và MIT, từng làm việc tại Microsoft và Walmart Labs ở Mỹ. Anh đến Việt Nam từ New York vào năm 2021 sau khi được công ty dịch vụ công nghệ Việt Nam One Mount Group săn đón. Anh Lương, 31 tuổi , hiện đã chuyển đến làm việc tại Masan Group, tập đoàn đa ngành trong nước với vị trí Giám đốc AI và Khoa học dữ liệu.

"Sứ mệnh là điều quan trọng nhất", anh Lương chia sẻ với Nikkei Asia. Anh cảm thấy thật trớ trêu khi tất cả mọi người trong gia đình đều sinh ra ở Việt Nam, ngoại trừ anh, vậy mà anh lại là người duy nhất ở Việt Nam trong khi những người còn lại trong gia đình đang ở Mỹ.

"One Mount muốn xây dựng hệ sinh thái và nền tảng kỹ thuật số lớn nhất Việt Nam, trên khắp các lĩnh vực tiêu dùng, doanh nghiệp, bất động sản và... tài chính. Sứ mệnh đó đối với tôi là điều tôi cảm thấy mình có thể cống hiến", anh nói. "Tôi có thể sử dụng kỹ năng của mình để giúp đỡ một nơi quan trọng với tôi, một nơi mà tôi cảm thấy gắn bó về mặt cá nhân.

"Khoảng 15 năm trước, anh trai tôi cũng đã cân nhắc việc chuyển đến Việt Nam với mục tiêu tương tự như tôi. Nhưng lúc đó không có đủ cơ hội. Anh ấy sẽ không nhận được một phần mười số tiền anh ấy được trả ở Mỹ vào thời điểm đó. Thật khó để chấp nhận điều đó", anh Lương nói.

Theo Jack Nguyen, giám đốc điều hành của InCorp Vietnam, một công ty tư vấn xử lý các vấn đề thâm nhập thị trường và dịch vụ doanh nghiệp cho các công ty nước ngoài tại Việt Nam, bất chấp những diễn biến chính sách tích cực gần đây, những trở ngại về cơ cấu vẫn tồn tại, cản trở khả năng thu hút và giữ chân nhân tài nước ngoài của Việt Nam.

"Việc thực thi hành chính vẫn còn thiếu nhất quán, với việc các tỉnh thành diễn giải và áp dụng quy định quốc gia theo những cách khác nhau, dẫn đến việc chậm trễ hoặc từ chối đơn xin giấy phép lao động, ngay cả khi đã nộp đầy đủ giấy tờ cần thiết", ông Nguyễn nói với Nikkei Asia. "Một thách thức khác là việc thiếu chính sách hỗ trợ gia đình, do Việt Nam chưa có khuôn khổ pháp lý thống nhất về thị thực phụ thuộc hoặc quyền lao động cho vợ/chồng đi kèm, khiến việc định cư lâu dài trở nên kém hấp dẫn."

Tuy nhiên, mặc dù vẫn còn tồn tại những khác biệt giữa luật định và thực tiễn hành chính, "xu hướng chung rõ ràng đang chuyển biến theo hướng tích cực", theo ông Nguyễn. "Chính phủ không còn hài lòng với những cải thiện 'trên giấy tờ' nữa mà đang tích cực theo đuổi các cải cách hoạt động -- đặc biệt là thông qua số hóa, minh bạch thủ tục và tăng cường thể chế ở cấp cơ sở."

Trong khi các chính sách của chính phủ đang dần được triển khai, khu vực tư nhân đã thúc đẩy dòng chảy nhân tài.

Techcombank, một trong những ngân hàng cho vay tư nhân hàng đầu tại Việt Nam, đã triển khai Chương trình Tuyển dụng Nhân tài Nước ngoài đầu tiên vào năm 2022 để tuyển dụng người Việt Nam làm việc ở nước ngoài, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ, dữ liệu và tài chính.

"Lần đầu tiên, chúng tôi đến Singapore và có khoảng 200-300 người tham dự. Và hiện tại, tại châu Âu, có khoảng 300-350 người đã bày tỏ sự quan tâm", Tổng Giám đốc Điều hành Techcombank Jens Lottner cho biết.

Mang quốc tịch Đức, ông Lottner là một trong số ít lãnh đạo doanh nghiệp Việt Nam tại Hà Nội không phải người bản xứ. Ông gia nhập Ngân hàng Thương mại Siam (Thái Lan) năm năm trước và đã dành hai phần ba sự nghiệp của mình tại châu Á.



Trong cuộc phỏng vấn với Nikkei Asia vào ngày 24 tháng 6, Tổng giám đốc điều hành Techcombank Jens Lottner cho biết người Việt ở nước ngoài đang tự hỏi liệu bây giờ có phải là thời điểm thích hợp để trở về hay không. (Ảnh: Suzu Takahashi)


"Việt Nam giờ đây sôi động hơn", ông nói. "Sự lãnh đạo chính trị và khát vọng mà chính phủ đã thể hiện rất đáng khích lệ. Vì vậy, mọi người đang nói: 'Có lẽ bây giờ là lúc để quay trở lại.'"

Techcombank bắt đầu tuyển dụng nhân sự cho các vị trí kỹ thuật hơn, chẳng hạn như đánh giá rủi ro hoặc phân tích tài chính, và những người có 10-15 năm kinh nghiệm làm việc, đã lớn lên tại Việt Nam trước khi du học và làm việc ở nước ngoài. Những người này thường có mối liên hệ chặt chẽ với đất nước và giờ đây có thể muốn trở về Việt Nam để chăm sóc cha mẹ già hoặc giới thiệu văn hóa Việt Nam cho con cái, ông Lottner cho biết.

Lottner chia sẻ với Nikkei Asia: "Để đạt được mức tăng trưởng tiếp theo ở Việt Nam, phần lớn là về phát triển cơ sở hạ tầng, chẳng hạn như đường sắt, năng lượng mặt trời và thành phố xanh".

"Chúng tôi muốn thu hút nhiều chuyên gia trong các lĩnh vực như cơ sở hạ tầng và tài chính dự án, hoặc các chuyên gia ngân hàng đầu tư, những người có thể giúp chúng tôi tài trợ cho các dự án lớn này", ông nói thêm. "Chúng tôi đang tìm kiếm những ứng viên như vậy."



Một con phố đông đúc ở Hà Nội. Chính phủ Việt Nam đang mong muốn thu hút đông đảo người Việt Nam ở nước ngoài để lấp đầy khoảng trống nhân tài trong nỗ lực phát triển các ngành công nghiệp trọng điểm, đặc biệt là lĩnh vực công nghệ. (Ảnh: Shinya Sawai)


Tuy nhiên, cuộc sống ở Việt Nam không dành cho tất cả mọi người.

Một chuyên gia tài chính người Việt Nam từng làm việc tại các trung tâm châu Á là Thượng Hải và Singapore, thông thạo tiếng Anh và tiếng Trung đã trở về Việt Nam vào năm 2024 nhưng đã rời khỏi đất nước này trong tháng này để đến Úc.

Người này, yêu cầu giấu tên vì sợ bị trả thù, chia sẻ với Nikkei Asia rằng bà cảm thấy bị tước đoạt bởi mức thuế thu nhập cá nhân cao ở Việt Nam và thấy ít được hưởng lợi từ phúc lợi xã hội và các dịch vụ công.

Mặc dù kêu gọi nhân tài nước ngoài, Việt Nam vẫn còn e ngại việc mở cửa quá mức cho người nước ngoài. Đất nước này đã phải chịu đựng sự chiếm đóng và xâm lược của thực dân trong thế kỷ trước và chỉ thoát khỏi xung đột vào cuối những năm 1980.

Luật quốc tịch mới vẫn yêu cầu Chủ tịch nước phê duyệt đơn xin cấp quốc tịch kép. Để bảo vệ lực lượng lao động chủ chốt của Việt Nam, ban lãnh đạo Đảng đã bày tỏ mong muốn thu hút các chuyên gia có tay nghề cao vào các lĩnh vực mục tiêu.





"Điều chúng tôi luôn tìm kiếm là nhân tài khởi nghiệp", ông Lottner của Techcombank cho biết. "Điều đó luôn có giá trị".

Quang Đỗ, 32 tuổi, một công dân Đức gốc Việt và từng là quản lý tài khoản Google, rất muốn sống ở Việt Nam nhưng chưa dám lao ngay xuống hồ bơi. Ban đầu, anh chuyển đến Singapore và thành lập doanh nghiệp Việt kiều với mục tiêu kết nối cộng đồng người Việt trên toàn cầu.

"Ở Singapore, bạn có một cổng thông tin, bạn tạo một tài khoản, bạn gửi đơn và trong vòng năm phút, công ty của bạn sẽ được xem xét. Và trong vòng một hoặc hai ngày, công ty của bạn sẽ được mở", Do nói.

"Nếu bây giờ tôi mở một công ty ở Việt Nam, tôi sẽ nhờ vợ tôi vì cô ấy nói tiếng Việt. Ở Việt Nam, thường thì bạn sẽ phải in tài liệu, ký tên, đóng dấu, rồi mới đến đăng ký trực tiếp. Đây là những việc bạn không cần phải làm ở Singapore", ông nói.



Những người Việt Nam ở nước ngoài trở về chia sẻ câu chuyện trong buổi gặp mặt vào giờ ăn trưa tại Hà Nội vào ngày 27 tháng 6. (Ảnh của Suzu Takahashi)


Cuối cùng, anh đã chuyển đi vào tháng 9 năm 2024. Hiện đang sống trong một căn hộ tại Thành phố Hồ Chí Minh nhìn ra Sông Sài Gòn với đứa con đầu lòng sắp chào đời, anh Do cho biết anh cảm thấy sợ hãi khi bỏ lỡ bất kỳ nơi nào khác vào lúc này.

"Tôi không muốn ở lại Đức, nơi tôi đã quá quen thuộc và năm năm nữa sẽ chẳng có gì thay đổi. Ở đây, chỉ năm tuần nữa thôi, đường phố sẽ trông khác hẳn," anh nói. "Đó là sự kết hợp giữa cảm giác sống động, sự phiêu lưu và niềm vui."

Đối với Minh của Techcom Securities, bốn tháng ở Hà Nội đã đặt ra một thách thức -- ô nhiễm tiếng ồn. Minh phải dán mắt vào tất cả các cửa sổ căn hộ của mình để cố gắng tạo ra một không gian yên tĩnh giữa thủ đô nhộn nhịp.

"Tôi thực sự bị ám ảnh bởi việc này. Tôi thấy mình làm điều đó nhiều lần, nhưng việc đó không dễ dàng ở Hà Nội. Không có lựa chọn nào hoàn hảo cả", Minh nói, trước khi nói thêm rằng những bất lợi đang được bù đắp bởi những trải nghiệm như lần đầu tiên chứng kiến con gái mình viết tiếng Việt và được ngồi ăn tối với bố vài lần một tuần.