vinh705
Thanh niên hoi
https://thanhnien.vn/viet-nam-truoc-noi-lo-chua-giau-da-gia-185251207163708518.htm
8 giờ tối, Hà Nội rét cắt da cắt thịt, ông Lê Chương Duy (67 tuổi) ngồi thu mình trong căn phòng bảo vệ chật hẹp của chung cư. Bữa cơm tối một mình chỉ vài miếng cháy tóp mỡ, lon ruốc và bát canh rau muống nấu vội. Ca trực của ông kéo dài 12 tiếng, gần như không có ngày nghỉ. "Chỉ mong trời thương đừng ốm, còn đi làm lo cho con út học đại học", ông nói, hai bàn tay nứt nẻ xoa vào nhau tìm chút ấm.
Nhà ông Duy ở ngoại thành. Vợ ông ở quê làm nghề may, còn ông lên thành phố làm bảo vệ vì lưng đã đau, không thể cày ruộng nữa. Tiền kiếm được hai vợ chồng chia đôi, một nửa nộp học phí 40 triệu/năm, nửa kia đong gạo, đóng tiền điện nước. Ở cái tuổi mà nhiều người ở nhà bế cháu, ông Duy vẫn gồng mình qua những đêm dài lo toan cuộc sống.
Kém ông Duy 1 tuổi, PGS-TS Trần Văn Hải vẫn đi dạy mỗi ngày dù đã nghỉ hưu được 2 năm nay. Nhưng ông Hải không đi làm vì áp lực kinh tế mà sợ mình "già" quá sớm. "Nếu không đi làm, tôi sợ cơ thể mình yếu đi, trí lực cũng lụi dần. Nhìn không khí ở trường, tôi thấy mình trẻ ra", ông cười.
Dù vì cơm áo hay vì không muốn bị lãng quên, người cao tuổi Việt Nam ngày càng hiện diện nhiều hơn trong lực lượng lao động. Quan trọng hơn, sự hiện diện ấy báo hiệu một cơn bão lớn: dân số Việt Nam đang già đi với tốc độ mà nền kinh tế chưa kịp trở mình.
Già nhanh nhất thế giới
Tính đến 27.9.2025, Việt Nam đã có 16,5 triệu người từ 60 tuổi trở lên, chiếm 16% dân số. Theo UNFPA, Việt Nam chính thức bước vào giai đoạn già hóa dân số từ năm 2011 và dự báo sẽ trở thành "xã hội già" sau 11 năm nữa, vào năm 2036 khi tỷ lệ này chạm 20%.
Việt Nam thuộc nhóm nước già hóa dân số với tốc độ thuộc hàng nhanh nhất toàn cầu. Nếu như Pháp mất tới 115 năm, Thụy Điển mất 85 năm để tỷ lệ người từ 65 tuổi trở lên tăng từ 7% lên 14% thì Việt Nam chỉ mất khoảng 25 năm - tương đương với tốc độ của Nhật Bản và Thái Lan.
Trong bối cảnh dân số đang già hóa nhanh, Việt Nam mới chỉ thoát khỏi nhóm quốc gia có thu nhập trung bình thấp. Năm 2025, thu nhập bình quân đầu người mới chỉ đạt khoảng 4.900 USD - còn cách khá xa so với ngưỡng thu nhập cao (khoảng 13.845 USD/năm). Bài toán "già trước khi giàu" vì thế trở thành thách thức trung tâm đối với tăng trưởng kinh tế và an sinh xã hội trong những thập niên tới.
Hiện gần 99% người cao tuổi sống dựa vào chăm sóc của gia đình, trong khi mô hình gia đình hạt nhân ngày càng phổ biến. Con cái vừa đi làm, vừa chăm con nhỏ, lại gánh thêm trách nhiệm chăm cha mẹ già - một "gọng kìm" khiến cả gia đình dễ rơi vào kiệt quệ. Trong khi đó, hệ thống chăm sóc chuyên nghiệp cho người già hầu như chưa hình thành.
Áp lực kinh tế cũng đang phơi lộ lỗ hổng lớn nhất của hệ thống an sinh. Chỉ khoảng 1/4 người cao tuổi có lương hưu hoặc trợ cấp, đồng nghĩa phần lớn 3/4 người cao tuổi còn lại buộc phải dựa vào tích lũy ít ỏi hoặc sự chu cấp của con cái.
Mức sinh giảm mạnh
Già hóa dân số không chỉ là vấn đề của người già mà là vấn đề ở ngay những người trẻ.
Chị Hân (34 tuổi, Hà Nội), bác sĩ răng - hàm - mặt, đã có một con gái. Dù mong muốn gia đình đông đủ hơn, chị vẫn chưa nghĩ đến việc sinh bé thứ hai. Công việc yêu cầu liên tục cập nhật chuyên môn, trong khi nếu mang thai, chị phải tạm dừng ít nhất 9 tháng. Cả hai bên nội ngoại đều làm ngành y, khó nhờ hỗ trợ chăm cháu.
Mỹ Anh (29 tuổi) và người yêu đã bên nhau 6 năm nhưng chưa bao giờ tính đến chuyện kết hôn, sinh con. Không phải vì tài chính hay sức khỏe, mà bởi chị thấy hôn nhân không phải con đường "bắt buộc" cho hạnh phúc.
Những người trẻ ngày càng kết hôn muộn, thậm chí không muốn kết hôn và ngại sinh con. Đây là nguyên nhân chính khiến mức sinh của phụ nữ Việt Nam giảm nhanh kể từ 2023, trượt khỏi mức sinh thay thế (2,1 con/phụ nữ).
Năm 2023, mức sinh bình quân của Việt Nam là 1,96 con/phụ nữ và con số này giảm tiếp xuống còn 1,91 con/phụ nữ vào năm 2024, thấp hơn mức trung bình của các nước Đông Nam Á (2 con/phụ nữ).
Khi mức sinh tiếp tục giảm, tỷ trọng trẻ em dưới 15 tuổi sẽ giảm, tỷ trọng người già ngày càng tăng sẽ khiến cơ cấu dân số mất cân đối và giai đoạn dân số vàng sẽ dần khép lại nhanh hơn. Nếu không duy trì được mức sinh thay thế, dự báo tỷ lệ tăng dân số sẽ đạt trạng thái "dừng" vào giai đoạn 2064-2069.
Chính sách khuyến sinh còn yếu
Tại dự thảo luật Dân số đang được Quốc hội thảo luận, Bộ Y tế đề xuất nhiều chính sách nhằm duy trì mức sinh thay thế. Phụ nữ sinh con thứ hai sẽ được tăng thời gian nghỉ thai sản thêm 1 tháng, nam giới được nghỉ thêm 5 ngày. Luật cũng đề xuất hỗ trợ tài chính khoảng 2 triệu đồng cho một số đối tượng.
Nhiều đại biểu Quốc hội cho rằng các chính sách được đề xuất chưa đủ mạnh và thiếu tính khả thi. GS Nguyễn Thiện Nhân nói các giải pháp đề xuất là không đủ để duy trì vững chắc mức sinh thay thế của Việt Nam.
Ông Nhân tính toán, theo đề xuất của Bộ Y tế, một phụ nữ sinh con được hỗ trợ 9-13 triệu/lần. Trong khi đó, để nuôi một người con từ lúc sinh ra đến 18 tuổi, cần ít nhất 900 triệu đồng. Mức hỗ trợ tối đa chỉ bằng 1-1,5% chi phí nuôi một trẻ.
"Chính phủ Nhật Bản đã hỗ trợ 22% chi phí để nuôi một trẻ nhưng họ đã thất bại trong duy trì mức sinh thay thế. Nếu chúng ta hỗ trợ 1-1,5% mà nhận định là thành công, theo tôi là xa rời thực tế", ông Nhân nói tại Quốc hội ngày 10.11.
Theo ông Nhân, tiền lương tối thiểu phải đủ nuôi được người lao động và nuôi được một người con ăn học đàng hoàng tới 18 tuổi. Nếu yêu cầu này không được đáp ứng, không bao giờ mức sinh của đất nước đạt và duy trì ổn định mức sinh thay thế.
TS Phạm Thị Lan (UNFPA) đánh giá, các chính sách tập trung vào hỗ trợ tài chính để khuyến khích sinh con sẽ không hiệu quả khi chưa chạm đúng gốc rễ. Các quyết định sinh con còn chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác từ nỗi lo gián đoạn sự nghiệp, thiếu dịch vụ chăm sóc trẻ, điều kiện sống và cả sự thay đổi trong quan niệm hôn nhân - gia đình của thế hệ trẻ.
Thực tế, dù chi hàng tỉ USD cho các gói hỗ trợ tài chính khuyến sinh, đến nay chưa có quốc gia nào đưa mức sinh trở lại ngưỡng thay thế.
Hàn Quốc là minh chứng rõ nhất. Từ năm 2018 đến nay, quốc gia này có tỷ suất sinh xuống dưới 1 trong suốt 7 năm liên tiếp - mức thấp nhất thế giới. Dù chính phủ đã chi hàng chục tỉ USD cho các gói hỗ trợ, mức sinh vẫn không phục hồi.
Thích ứng với già hóa dân số
Thay vì tập trung đưa mức sinh trở lại ngưỡng thay thế, nhiều chuyên gia cho rằng cần sớm có chiến lược thích ứng chủ động để biến già hóa dân số thành cơ hội thay vì gánh nặng.
Dự thảo luật Dân số đã dành 1 chương quy định các chính sách thích ứng với già hóa dân số bao gồm các dịch vụ hỗ trợ, chăm sóc người cao tuổi tại nhà, cộng đồng cũng như phát triển nguồn nhân lực chăm sóc người cao tuổi.
Nhiều đại biểu Quốc hội đều có chung nhận định, quy định như dự thảo là "quá thiếu" và "chưa đột phá".
Với 14 triệu người cao tuổi cần được chăm sóc y tế thường xuyên và 99% người cao tuổi được chăm sóc tại gia đình, nhu cầu dịch vụ hỗ trợ là rất lớn. Tuy nhiên, hệ thống chăm sóc chuyên nghiệp lại gần như chưa có. Tính đến năm 2024, Việt Nam mới có hơn 400 trung tâm chăm sóc người cao tuổi, phục vụ khoảng 11.000 người - một con số quá nhỏ bé so với 16,5 triệu người cao tuổi hiện nay.
Kinh tế bạc - cơ hội mới
Tình trạng già hóa dân số nhanh chóng đặt ra thách thức lớn, song cũng mở ra không gian phát triển kinh tế mới, được gọi là "kinh tế bạc" - nền kinh tế phục vụ nhu cầu ngày càng đa dạng của người cao tuổi.
Ước tính năm 2020, doanh thu hàng hóa và dịch vụ liên quan đến "kinh tế bạc" trên thị trường toàn cầu đạt khoảng 15.000 tỉ USD và sẽ tăng lên 30,6 tỉ USD trong 5 năm tới. Tại Việt Nam, thị trường chăm sóc người cao tuổi dự kiến sẽ đạt 4,79 tỉ USD vào năm 2031, gấp hơn 2 lần mức 2,21 tỉ USD năm 2023.
Phó chủ tịch thường trực Hội Người cao tuổi Việt Nam Trương Xuân Cừ cho rằng, nguồn nhân lực "chất xám bạc" cũng là một phần của "kinh tế bạc". Với 16,5 triệu người cao tuổi hiện nay, khoảng 7 triệu người vẫn đang lao động, tham gia sản xuất; 400.000 người vẫn là chủ hộ kinh doanh, chủ xí nghiệp, hợp tác xã.
Bà Trần Thị Nhị Hà đề nghị cần nhìn nhận người cao tuổi cũng là nguồn nhân lực chất lượng cao. Nếu đủ sức khỏe và có nguyện vọng, người cao tuổi hoàn toàn có thể tiếp tục tham gia thị trường lao động.
GS Giang Thanh Long cho rằng, cần phải đồng bộ các chính sách trên thị trường lao động cho người cao tuổi. Ông khuyến nghị nên học Thái Lan với chính sách đào tạo lại hoặc nâng cao tay nghề, thậm chí hỗ trợ người cao tuổi khởi nghiệp trong lĩnh vực phù hợp với kinh nghiệm của họ.
Tận dụng cửa sổ cơ hội
Già hóa dân số không phải là nguy cơ, mà là quy luật "không thể đảo ngược" khi một xã hội phát triển.
Từ nay đến năm 2036, Việt Nam còn 11 năm của thời kỳ dân số vàng. Đây là "cửa sổ cơ hội" ngắn ngủi nhưng mang tính quyết định, đòi hỏi Việt Nam phải triển khai đồng bộ nhiều giải pháp để chuyển hóa lợi thế dân số thành động lực phát triển bền vững.
Về kinh tế, Việt Nam cần xác định lại mô hình tăng trưởng theo hướng dựa nhiều hơn vào năng suất và chất lượng lao động thay vì lao động giá rẻ. Việc ứng dụng công nghệ, chuyển đổi số và đào tạo nguồn nhân lực có kỹ năng cao phải được xem là nhiệm vụ cấp thiết.
Về an sinh xã hội, hệ thống hiện nay cần được mở rộng và củng cố để bao phủ nhiều nhóm dân cư hơn, đặc biệt là lao động thuộc nhóm phi chính thức - những người có nguy cơ rất cao không có lương hưu khi về già.
GS Long khuyến nghị việc cân nhắc thí điểm mô hình bảo hiểm chăm sóc dài hạn như ở Nhật Bản và Hàn Quốc nhằm giảm gánh nặng tài chính trong chăm sóc người cao tuổi.
"Cuối cùng, một nền tảng quan trọng là tạo cơ hội việc làm tốt để người trẻ có khả năng tích lũy tài chính", ông Long nhấn mạnh. "Khi người lao động có thu nhập ổn định và đủ tích lũy, họ sẽ ít phụ thuộc vào hỗ trợ của Nhà nước khi về già."
Theo UNFPA, chiến lược chủ động thích ứng già hóa dân số cần được thiết kế và triển khai ngay từ hôm nay theo hướng tích hợp và liên ngành - gắn kết các hệ thống y tế, xã hội và kinh tế.
Việc lập kế hoạch phối hợp giữa các bộ, ngành và các cấp chính quyền sẽ đóng vai trò then chốt trong việc tăng cường khả năng thích ứng và bảo đảm phúc lợi cho cả thế hệ người cao tuổi hiện tại và tương lai. Cách tiếp cận toàn xã hội trong thích ứng già hóa dân số là điều hết sức cần thiết để bảo đảm mỗi người dân Việt Nam được hưởng tuổi già khỏe mạnh, hạnh phúc và có phẩm giá.
"Để bước vào giai đoạn dân số già, cần chủ động chuẩn bị nền tảng chính sách, dịch vụ và hệ thống an sinh ngay từ bây giờ để tận dụng thời gian còn lại của dân số vàng. Một khi có dân số khỏe mạnh, trí tuệ và kỹ năng, Việt Nam có động lực lớn cho tăng trưởng cao và phát triển kinh tế trong thời gian tới", GS Giang Thanh Long nói.
* Tên một số nhân vật trong bài đã được thay đổi. * Bài viết sử dụng dữ liệu từ UNFPA, World Bank, Cục Thống kê.
8 giờ tối, Hà Nội rét cắt da cắt thịt, ông Lê Chương Duy (67 tuổi) ngồi thu mình trong căn phòng bảo vệ chật hẹp của chung cư. Bữa cơm tối một mình chỉ vài miếng cháy tóp mỡ, lon ruốc và bát canh rau muống nấu vội. Ca trực của ông kéo dài 12 tiếng, gần như không có ngày nghỉ. "Chỉ mong trời thương đừng ốm, còn đi làm lo cho con út học đại học", ông nói, hai bàn tay nứt nẻ xoa vào nhau tìm chút ấm.
Nhà ông Duy ở ngoại thành. Vợ ông ở quê làm nghề may, còn ông lên thành phố làm bảo vệ vì lưng đã đau, không thể cày ruộng nữa. Tiền kiếm được hai vợ chồng chia đôi, một nửa nộp học phí 40 triệu/năm, nửa kia đong gạo, đóng tiền điện nước. Ở cái tuổi mà nhiều người ở nhà bế cháu, ông Duy vẫn gồng mình qua những đêm dài lo toan cuộc sống.
Kém ông Duy 1 tuổi, PGS-TS Trần Văn Hải vẫn đi dạy mỗi ngày dù đã nghỉ hưu được 2 năm nay. Nhưng ông Hải không đi làm vì áp lực kinh tế mà sợ mình "già" quá sớm. "Nếu không đi làm, tôi sợ cơ thể mình yếu đi, trí lực cũng lụi dần. Nhìn không khí ở trường, tôi thấy mình trẻ ra", ông cười.
Dù vì cơm áo hay vì không muốn bị lãng quên, người cao tuổi Việt Nam ngày càng hiện diện nhiều hơn trong lực lượng lao động. Quan trọng hơn, sự hiện diện ấy báo hiệu một cơn bão lớn: dân số Việt Nam đang già đi với tốc độ mà nền kinh tế chưa kịp trở mình.
Già nhanh nhất thế giới
Tính đến 27.9.2025, Việt Nam đã có 16,5 triệu người từ 60 tuổi trở lên, chiếm 16% dân số. Theo UNFPA, Việt Nam chính thức bước vào giai đoạn già hóa dân số từ năm 2011 và dự báo sẽ trở thành "xã hội già" sau 11 năm nữa, vào năm 2036 khi tỷ lệ này chạm 20%.
Việt Nam thuộc nhóm nước già hóa dân số với tốc độ thuộc hàng nhanh nhất toàn cầu. Nếu như Pháp mất tới 115 năm, Thụy Điển mất 85 năm để tỷ lệ người từ 65 tuổi trở lên tăng từ 7% lên 14% thì Việt Nam chỉ mất khoảng 25 năm - tương đương với tốc độ của Nhật Bản và Thái Lan.
Trong bối cảnh dân số đang già hóa nhanh, Việt Nam mới chỉ thoát khỏi nhóm quốc gia có thu nhập trung bình thấp. Năm 2025, thu nhập bình quân đầu người mới chỉ đạt khoảng 4.900 USD - còn cách khá xa so với ngưỡng thu nhập cao (khoảng 13.845 USD/năm). Bài toán "già trước khi giàu" vì thế trở thành thách thức trung tâm đối với tăng trưởng kinh tế và an sinh xã hội trong những thập niên tới.
Hiện gần 99% người cao tuổi sống dựa vào chăm sóc của gia đình, trong khi mô hình gia đình hạt nhân ngày càng phổ biến. Con cái vừa đi làm, vừa chăm con nhỏ, lại gánh thêm trách nhiệm chăm cha mẹ già - một "gọng kìm" khiến cả gia đình dễ rơi vào kiệt quệ. Trong khi đó, hệ thống chăm sóc chuyên nghiệp cho người già hầu như chưa hình thành.
Áp lực kinh tế cũng đang phơi lộ lỗ hổng lớn nhất của hệ thống an sinh. Chỉ khoảng 1/4 người cao tuổi có lương hưu hoặc trợ cấp, đồng nghĩa phần lớn 3/4 người cao tuổi còn lại buộc phải dựa vào tích lũy ít ỏi hoặc sự chu cấp của con cái.
Mức sinh giảm mạnh
Già hóa dân số không chỉ là vấn đề của người già mà là vấn đề ở ngay những người trẻ.
Chị Hân (34 tuổi, Hà Nội), bác sĩ răng - hàm - mặt, đã có một con gái. Dù mong muốn gia đình đông đủ hơn, chị vẫn chưa nghĩ đến việc sinh bé thứ hai. Công việc yêu cầu liên tục cập nhật chuyên môn, trong khi nếu mang thai, chị phải tạm dừng ít nhất 9 tháng. Cả hai bên nội ngoại đều làm ngành y, khó nhờ hỗ trợ chăm cháu.
Mỹ Anh (29 tuổi) và người yêu đã bên nhau 6 năm nhưng chưa bao giờ tính đến chuyện kết hôn, sinh con. Không phải vì tài chính hay sức khỏe, mà bởi chị thấy hôn nhân không phải con đường "bắt buộc" cho hạnh phúc.
Những người trẻ ngày càng kết hôn muộn, thậm chí không muốn kết hôn và ngại sinh con. Đây là nguyên nhân chính khiến mức sinh của phụ nữ Việt Nam giảm nhanh kể từ 2023, trượt khỏi mức sinh thay thế (2,1 con/phụ nữ).
Năm 2023, mức sinh bình quân của Việt Nam là 1,96 con/phụ nữ và con số này giảm tiếp xuống còn 1,91 con/phụ nữ vào năm 2024, thấp hơn mức trung bình của các nước Đông Nam Á (2 con/phụ nữ).
Khi mức sinh tiếp tục giảm, tỷ trọng trẻ em dưới 15 tuổi sẽ giảm, tỷ trọng người già ngày càng tăng sẽ khiến cơ cấu dân số mất cân đối và giai đoạn dân số vàng sẽ dần khép lại nhanh hơn. Nếu không duy trì được mức sinh thay thế, dự báo tỷ lệ tăng dân số sẽ đạt trạng thái "dừng" vào giai đoạn 2064-2069.
Chính sách khuyến sinh còn yếu
Tại dự thảo luật Dân số đang được Quốc hội thảo luận, Bộ Y tế đề xuất nhiều chính sách nhằm duy trì mức sinh thay thế. Phụ nữ sinh con thứ hai sẽ được tăng thời gian nghỉ thai sản thêm 1 tháng, nam giới được nghỉ thêm 5 ngày. Luật cũng đề xuất hỗ trợ tài chính khoảng 2 triệu đồng cho một số đối tượng.
Nhiều đại biểu Quốc hội cho rằng các chính sách được đề xuất chưa đủ mạnh và thiếu tính khả thi. GS Nguyễn Thiện Nhân nói các giải pháp đề xuất là không đủ để duy trì vững chắc mức sinh thay thế của Việt Nam.
Ông Nhân tính toán, theo đề xuất của Bộ Y tế, một phụ nữ sinh con được hỗ trợ 9-13 triệu/lần. Trong khi đó, để nuôi một người con từ lúc sinh ra đến 18 tuổi, cần ít nhất 900 triệu đồng. Mức hỗ trợ tối đa chỉ bằng 1-1,5% chi phí nuôi một trẻ.
"Chính phủ Nhật Bản đã hỗ trợ 22% chi phí để nuôi một trẻ nhưng họ đã thất bại trong duy trì mức sinh thay thế. Nếu chúng ta hỗ trợ 1-1,5% mà nhận định là thành công, theo tôi là xa rời thực tế", ông Nhân nói tại Quốc hội ngày 10.11.
Theo ông Nhân, tiền lương tối thiểu phải đủ nuôi được người lao động và nuôi được một người con ăn học đàng hoàng tới 18 tuổi. Nếu yêu cầu này không được đáp ứng, không bao giờ mức sinh của đất nước đạt và duy trì ổn định mức sinh thay thế.
TS Phạm Thị Lan (UNFPA) đánh giá, các chính sách tập trung vào hỗ trợ tài chính để khuyến khích sinh con sẽ không hiệu quả khi chưa chạm đúng gốc rễ. Các quyết định sinh con còn chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác từ nỗi lo gián đoạn sự nghiệp, thiếu dịch vụ chăm sóc trẻ, điều kiện sống và cả sự thay đổi trong quan niệm hôn nhân - gia đình của thế hệ trẻ.
Thực tế, dù chi hàng tỉ USD cho các gói hỗ trợ tài chính khuyến sinh, đến nay chưa có quốc gia nào đưa mức sinh trở lại ngưỡng thay thế.
Hàn Quốc là minh chứng rõ nhất. Từ năm 2018 đến nay, quốc gia này có tỷ suất sinh xuống dưới 1 trong suốt 7 năm liên tiếp - mức thấp nhất thế giới. Dù chính phủ đã chi hàng chục tỉ USD cho các gói hỗ trợ, mức sinh vẫn không phục hồi.
Thích ứng với già hóa dân số
Thay vì tập trung đưa mức sinh trở lại ngưỡng thay thế, nhiều chuyên gia cho rằng cần sớm có chiến lược thích ứng chủ động để biến già hóa dân số thành cơ hội thay vì gánh nặng.
Dự thảo luật Dân số đã dành 1 chương quy định các chính sách thích ứng với già hóa dân số bao gồm các dịch vụ hỗ trợ, chăm sóc người cao tuổi tại nhà, cộng đồng cũng như phát triển nguồn nhân lực chăm sóc người cao tuổi.
Nhiều đại biểu Quốc hội đều có chung nhận định, quy định như dự thảo là "quá thiếu" và "chưa đột phá".
Với 14 triệu người cao tuổi cần được chăm sóc y tế thường xuyên và 99% người cao tuổi được chăm sóc tại gia đình, nhu cầu dịch vụ hỗ trợ là rất lớn. Tuy nhiên, hệ thống chăm sóc chuyên nghiệp lại gần như chưa có. Tính đến năm 2024, Việt Nam mới có hơn 400 trung tâm chăm sóc người cao tuổi, phục vụ khoảng 11.000 người - một con số quá nhỏ bé so với 16,5 triệu người cao tuổi hiện nay.
Kinh tế bạc - cơ hội mới
Tình trạng già hóa dân số nhanh chóng đặt ra thách thức lớn, song cũng mở ra không gian phát triển kinh tế mới, được gọi là "kinh tế bạc" - nền kinh tế phục vụ nhu cầu ngày càng đa dạng của người cao tuổi.
Ước tính năm 2020, doanh thu hàng hóa và dịch vụ liên quan đến "kinh tế bạc" trên thị trường toàn cầu đạt khoảng 15.000 tỉ USD và sẽ tăng lên 30,6 tỉ USD trong 5 năm tới. Tại Việt Nam, thị trường chăm sóc người cao tuổi dự kiến sẽ đạt 4,79 tỉ USD vào năm 2031, gấp hơn 2 lần mức 2,21 tỉ USD năm 2023.
Phó chủ tịch thường trực Hội Người cao tuổi Việt Nam Trương Xuân Cừ cho rằng, nguồn nhân lực "chất xám bạc" cũng là một phần của "kinh tế bạc". Với 16,5 triệu người cao tuổi hiện nay, khoảng 7 triệu người vẫn đang lao động, tham gia sản xuất; 400.000 người vẫn là chủ hộ kinh doanh, chủ xí nghiệp, hợp tác xã.
Bà Trần Thị Nhị Hà đề nghị cần nhìn nhận người cao tuổi cũng là nguồn nhân lực chất lượng cao. Nếu đủ sức khỏe và có nguyện vọng, người cao tuổi hoàn toàn có thể tiếp tục tham gia thị trường lao động.
GS Giang Thanh Long cho rằng, cần phải đồng bộ các chính sách trên thị trường lao động cho người cao tuổi. Ông khuyến nghị nên học Thái Lan với chính sách đào tạo lại hoặc nâng cao tay nghề, thậm chí hỗ trợ người cao tuổi khởi nghiệp trong lĩnh vực phù hợp với kinh nghiệm của họ.
Tận dụng cửa sổ cơ hội
Già hóa dân số không phải là nguy cơ, mà là quy luật "không thể đảo ngược" khi một xã hội phát triển.
Từ nay đến năm 2036, Việt Nam còn 11 năm của thời kỳ dân số vàng. Đây là "cửa sổ cơ hội" ngắn ngủi nhưng mang tính quyết định, đòi hỏi Việt Nam phải triển khai đồng bộ nhiều giải pháp để chuyển hóa lợi thế dân số thành động lực phát triển bền vững.
Về kinh tế, Việt Nam cần xác định lại mô hình tăng trưởng theo hướng dựa nhiều hơn vào năng suất và chất lượng lao động thay vì lao động giá rẻ. Việc ứng dụng công nghệ, chuyển đổi số và đào tạo nguồn nhân lực có kỹ năng cao phải được xem là nhiệm vụ cấp thiết.
Về an sinh xã hội, hệ thống hiện nay cần được mở rộng và củng cố để bao phủ nhiều nhóm dân cư hơn, đặc biệt là lao động thuộc nhóm phi chính thức - những người có nguy cơ rất cao không có lương hưu khi về già.
GS Long khuyến nghị việc cân nhắc thí điểm mô hình bảo hiểm chăm sóc dài hạn như ở Nhật Bản và Hàn Quốc nhằm giảm gánh nặng tài chính trong chăm sóc người cao tuổi.
"Cuối cùng, một nền tảng quan trọng là tạo cơ hội việc làm tốt để người trẻ có khả năng tích lũy tài chính", ông Long nhấn mạnh. "Khi người lao động có thu nhập ổn định và đủ tích lũy, họ sẽ ít phụ thuộc vào hỗ trợ của Nhà nước khi về già."
Theo UNFPA, chiến lược chủ động thích ứng già hóa dân số cần được thiết kế và triển khai ngay từ hôm nay theo hướng tích hợp và liên ngành - gắn kết các hệ thống y tế, xã hội và kinh tế.
Việc lập kế hoạch phối hợp giữa các bộ, ngành và các cấp chính quyền sẽ đóng vai trò then chốt trong việc tăng cường khả năng thích ứng và bảo đảm phúc lợi cho cả thế hệ người cao tuổi hiện tại và tương lai. Cách tiếp cận toàn xã hội trong thích ứng già hóa dân số là điều hết sức cần thiết để bảo đảm mỗi người dân Việt Nam được hưởng tuổi già khỏe mạnh, hạnh phúc và có phẩm giá.
"Để bước vào giai đoạn dân số già, cần chủ động chuẩn bị nền tảng chính sách, dịch vụ và hệ thống an sinh ngay từ bây giờ để tận dụng thời gian còn lại của dân số vàng. Một khi có dân số khỏe mạnh, trí tuệ và kỹ năng, Việt Nam có động lực lớn cho tăng trưởng cao và phát triển kinh tế trong thời gian tới", GS Giang Thanh Long nói.
* Tên một số nhân vật trong bài đã được thay đổi. * Bài viết sử dụng dữ liệu từ UNFPA, World Bank, Cục Thống kê.
.png "Sex :vozvn (22):"){kind=icon}
