Nguồn hình ảnh,STR/AFP via Getty Images
Chụp lại hình ảnh,Cuộc thảm sát ở Nam Kinh là chương đen tối nhất trong cuộc chiến Trung-Nhật kéo dài nhiều năm
- Tác giả,Fan Wang
- Vai trò,BBC News, Singapore
- 6 giờ trước
Tuy nhiên, ngày 26/7, anh khiến người xem bất ngờ với một clip buồn bã.
"Tôi vừa xem một bộ phim về vụ thảm sát Nam Kinh," anh nói, nhắc đến cuộc tàn sát kéo dài sáu tuần do quân đội Nhật tiến hành tại Nam Kinh vào cuối năm 1937, khiến hơn 300.000 thường dân và binh sĩ Trung Quốc thiệt mạng theo một số ước tính. Ước tính, khoảng 20.000 phụ nữ bị cưỡng hiếp.
Dead To Rights, hay Tiệm Ảnh Nam Kinh kể câu chuyện về một nhóm thường dân ẩn náu trong một hiệu ảnh để tránh quân Nhật. Bộ phim đã trở thành bom tấn phòng vé và là tác phẩm đầu tiên trong loạt phim Trung Quốc tái hiện nỗi kinh hoàng thời kỳ Nhật chiếm đóng, ra mắt nhân dịp kỷ niệm 80 năm kết thúc Thế chiến II. Dù vậy, cảm giác về một quá khứ chưa khép lại – thường được Bắc Kinh nhấn mạnh – vẫn hiện hữu, khơi dậy ký ức và sự phẫn nộ.
Nói bằng tiếng Trung trên Douyin, phiên bản nội địa của TikTok, Kato kể lại một cảnh phim: "Mọi người xếp hàng dọc bờ sông rồi tiếng súng vang lên... Một đứa bé, trạc tuổi con gái tôi, khóc trong vòng tay mẹ. Một lính Nhật xông tới, giật lấy và ném bé xuống đất."
Ông cho biết đã thấy nhiều người trên cộng đồng mạng Nhật Bản phủ nhận vụ Thảm sát Nam Kinh, trong đó có cả những nhân vật công chúng và chính trị gia. "Nếu chúng ta phủ nhận, điều này có thể lặp lại," ông nói, đồng thời kêu gọi người dân Nhật xem bộ phim và "tìm hiểu về mặt tối của lịch sử."
Video nhanh chóng trở thành một trong những nội dung nổi bật nhất của ông, với hơn 670.000 lượt thích chỉ sau hai tuần.
Tuy nhiên, phản hồi từ khán giả lại kém tích cực. Bình luận được yêu thích nhất trích dẫn câu thoại mang tính biểu tượng trong phim, do một thường dân Trung Quốc nói với lính Nhật: "Chúng ta không phải bạn. Chúng ta chưa bao giờ là bạn."
Nguồn hình ảnh,CFOTO/Future Publishing via Getty Images
Chụp lại hình ảnh,Tiệm ảnh Nam Kinh là bộ phim đầu tiên trong số nhiều bộ phim năm nay về nỗi kinh hoàng của thời kỳ chiếm đóng của Nhật Bản
Đối với Trung Quốc, chiến dịch quân sự tàn bạo và thời kỳ chiếm đóng của Nhật là một trong những trang đen tối nhất của lịch sử - và vụ thảm sát ở Nam Kinh, khi đó là thủ đô, vết thương còn sâu đậm hơn.
Điều khiến vết thương này thêm phần đau đớn là niềm tin rằng Nhật Bản chưa bao giờ hoàn toàn thừa nhận tội ác tại các vùng bị chiếm đóng - không chỉ ở Trung Quốc, mà còn tại Hàn Quốc, Malaysia, Philippines, và Indonesia.
Một trong những vấn đề gây tranh cãi gay gắt nhất liên quan đến "phụ nữ giải khuây" - khoảng 200.000 phụ nữ bị cưỡng hiếp và ép phục vụ trong các nhà thổ của quân đội Nhật. Cho đến nay, những người sống sót vẫn tiếp tục đấu tranh đòi được bồi thường và xin lỗi.
Trong video, Kato thừa nhận đó không phải là chủ đề thường được nhắc tới ở Nhật Bản: "Thật tiếc, những bộ phim chiến tranh chống Nhật này không được công chiếu công khai ở Nhật, và người dân Nhật cũng không muốn xem."
Ngày 15/8, khi Nhật hoàng tuyên bố đầu hàng, nước Nhật của ông đã phải trả giá đắt - hơn 100.000 người thiệt mạng trong các vụ ném bom Tokyo, trước khi hai quả bom nguyên tử hủy diệt Hiroshima và Nagasaki.
Tuy nhiên, thất bại của Nhật Bản lại được chào đón ở nhiều nơi tại châu Á, nơi quân đội đế quốc đã cướp đi sinh mạng hàng triệu người. Với những quốc gia này, ngày 15/8 mang cả sự tự do lẫn nỗi đau còn âm ỉ - tại Hàn Quốc, ngày này được gọi là gwangbokjeol, nghĩa là "sự trở lại của ánh sáng."
"Dù chiến tranh đã kết thúc, nhưng cuộc chiến về lịch sử vẫn tiếp diễn," Giáo sư Gi-Wook Shin từ Đại học Stanford nhận xét, cho rằng hai bên nhìn nhận những năm tháng đó theo cách khác nhau, và sự khác biệt này càng làm gia tăng thêm căng thẳng.
Trong khi người Trung Quốc xem cuộc xâm lược của Nhật Bản là một khoảnh khắc mang tính định hình và tàn khốc trong quá khứ, thì sử sách nước Nhật lại nhấn mạnh vào vai trò nạn nhân của họ - bị hủy diệt bởi bom nguyên tử và hành trình phục hồi sau chiến tranh.
"Những người ở Nhật Bản mà tôi biết không thực sự nói về vấn đề này", một người đàn ông Trung Quốc đã sống ở Nhật Bản 15 năm và muốn giấu tên cho biết.
"Họ coi đó là quá khứ, và đất nước cũng không thật sự tổ chức tưởng niệm - vì họ tự xem mình là nạn nhân."
Ông tự nhận là người yêu nước, nhưng cho biết điều đó không khiến bản thân gặp khó khăn cá nhân vì sự ngần ngại nói về chuyện này khiến họ "tránh né những chủ đề nhạy cảm."
"Một số người tin rằng quân đội Nhật từng đến để giúp Trung Quốc xây dựng một trật tự mới - và xung đột nảy sinh trong quá trình đó. Tất nhiên, cũng có những người thừa nhận thực tế đó là một cuộc xâm lược."
Nguồn hình ảnh,CFOTO/Future Publishing via Getty Images
Chụp lại hình ảnh,Vụ thảm sát Nam Kinh năm 1937 được tưởng niệm hằng năm trên khắp Trung Quốc
Trung Quốc đã chống Nhật suốt tám năm, từ vùng Mãn Châu ở đông bắc đến Trùng Khánh ở tây nam. Ước tính số người thiệt mạng dao động từ 10 đến 20 triệu. Phía Nhật cho biết khoảng 480.000 binh sĩ của họ tử trận trong giai đoạn này.
Những năm tháng ấy đã được ghi lại trong nhiều tác phẩm văn học và phim ảnh đoạt giải, và cũng là đề tài trong sáng tác của Mạc Ngôn - nhà văn đoạt giải Nobel.
Hiện nay, giai đoạn này được nhìn lại dưới một chế độ đặt lòng yêu nước làm trung tâm cho tham vọng "phục hưng dân tộc" - như cách Chủ tịch Tập Cận Bình gọi là giấc mơ Trung Hoa. Trong khi Đảng kiểm duyệt chặt chẽ lịch sử của chính mình, từ thảm sát Thiên An Môn cho đến các cuộc đàn áp gần đây, họ lại khuyến khích việc hồi tưởng một quá khứ xa hơn - với một kẻ thù bên ngoài.
Ông Tập thậm chí đã điều chỉnh lại mốc bắt đầu cuộc chiến với Nhật Bản - chính phủ Trung Quốc hiện tính cuộc xâm lược đầu tiên vào Mãn Châu là năm 1931, đồng nghĩa cuộc chiến kéo dài 14 năm thay vì tám năm xung đột toàn diện.
Dưới thời ông Tập, Bắc Kinh cũng tổ chức kỷ niệm ngày kết thúc Thế chiến thứ Hai với quy mô lớn hơn. Ngày 3/9, khi Nhật Bản chính thức đầu hàng, sẽ có một cuộc duyệt binh lớn tại Quảng trường Thiên An Môn.
Cũng trong tháng 9, một bộ phim mới rất được mong đợi sẽ tập trung vào Đơn vị 731 khét tiếng - lực lượng của quân đội Nhật từng tiến hành các thí nghiệm gây tử vong trên cơ thể người tại vùng Mãn Châu bị chiếm đóng. Ngày công chiếu, 18/9, cũng là ngày Nhật Bản bắt đầu xâm lược Mãn Châu.
Ngoài ra, còn có Dongji Rescue (Cuộc giải cứu tại Đông Cực), bộ phim lấy cảm hứng từ nỗ lực có thật của những ngư dân Trung Quốc cứu hàng trăm tù binh chiến tranh người Anh trong một cuộc đột kích của Nhật; và Mountains and Rivers Bearing Witness (Sơn hà chứng giám), phim tài liệu của một hãng phim nhà nước về cuộc kháng chiến của Trung Quốc.
Và những bộ phim này có vẻ như đang khơi gợi trúng cảm xúc.
"Một thế hệ đã chiến đấu thay và chịu đựng thay cho ba thế hệ. Xin nghiêng mình trước các liệt sỹ," một bài đăng được chia sẻ rộng rãi trên RedNote về Tiệm ảnh Nam Kinh viết.
"Chúng ta không phải bạn bè…", câu thoại nổi tiếng trong bộ phim, "không chỉ là lời thoại" giữa hai nhân vật chính, theo Shin một bài đánh giá thu hút hơn 10.000 lượt thích trên Weibo.
"Đó còn là thông điệp của hàng triệu người dân Trung Quốc bình thường gửi tới Nhật Bản. Họ chưa từng đưa ra lời xin lỗi chân thành, vẫn tôn vinh [tội phạm chiến tranh], vẫn viết lại lịch sử – không ai coi họ là bạn," bài bình luận này nêu, ám chỉ các phát ngôn khinh miệt của một số nhân vật cánh hữu ở Nhật.
Nguồn hình ảnh,Universal History Archive/Universal Images Group via Getty Images
Chụp lại hình ảnh,Quân đội Nhật Bản chiến thắng sau khi xâm lược Nam Kinh năm 1937
Tokyo đã từng đưa ra lời xin lỗi, nhưng nhiều người Trung Quốc cho rằng vẫn chưa đủ.
"Nhật Bản liên tục phát đi những thông điệp mâu thuẫn," Giáo sư nhận xét, ám chỉ việc các lãnh đạo nước này đôi khi đưa ra các tuyên bố trái ngược về lịch sử thời chiến.
Trong nhiều năm, học sinh ở Trung Quốc đã được xem bức ảnh cựu Thủ tướng Tây Đức Willy Brandt quỳ gối trước đài tưởng niệm cuộc nổi dậy tại khu Do Thái ở Warsaw năm 1970. Người Trung Quốc mong chờ một hành động tương tự từ phía Nhật Bản.
Tuy nhiên, không phải lúc nào cũng thế.
Nguồn hình ảnh,GREG BAKER/AFP via Getty Images
Chụp lại hình ảnh,Năm 2015, Chủ tịch Tập Cận Bình khởi xướng truyền thống mới: tổ chức duyệt binh kỷ niệm ngày Nhật Bản đầu hàng.
Khi Nhật Bản đầu hàng năm 1945, tình hình tại Trung Quốc vẫn chưa kết thúc. Trong ba năm sau đó, Quốc Dân Đảng – khi ấy là chính quyền cầm quyền và lực lượng chính của phong trào kháng Nhật – đã tiến hành nội chiến với quân đội Đảng ******** do Mao Trạch Đông lãnh đạo.
Cuộc chiến kết thúc với chiến thắng của Mao, buộc Quốc Dân Đảng rút về Đài Loan. Tập trung vào việc xây dựng nhà nước ********, Mao tránh nhắc nhiều đến tội ác chiến tranh của Nhật Bản. Các lễ kỷ niệm thời kỳ này chủ yếu nhằm tôn vinh chiến thắng của Đảng và chỉ trích Quốc Dân Đảng. Mao cũng cần sự ủng hộ của Nhật Bản trên trường quốc tế, và trên thực tế, Tokyo là một trong những cường quốc đầu tiên công nhận chính quyền của ông.
Phải đến những năm 1980 – sau khi Mao qua đời – vấn đề chiếm đóng của Nhật mới trở lại và ảnh hưởng tiêu cực đến quan hệ Bắc Kinh – Tokyo. Khi ấy, Nhật Bản là đồng minh phương Tây giàu có với nền kinh tế tăng trưởng mạnh. Việc sửa đổi sách giáo khoa ở Nhật bắt đầu gây tranh cãi, khi Trung Quốc và Hàn Quốc cáo buộc Tokyo che giấu tội ác chiến tranh. Lúc đó, Trung Quốc vừa mở cửa, còn Hàn Quốc đang chuyển đổi từ chế độ quân sự sang dân chủ.
Theo Yinan He, Phó giáo sư quan hệ quốc tế tại Đại học Lehigh (Mỹ), khi các nhà lãnh đạo Trung Quốc dần rời xa Mao – và di sản tàn khốc của ông – thì những đau thương từ cuộc xâm lược Nhật Bản đã trở thành câu chuyện gắn kết Đảng ********.
Sau Cách mạng Văn hóa, "đa số người dân Trung Quốc đã thất vọng với chủ nghĩa ********," bà nói với BBC. "Khi chủ nghĩa ******** không còn sức hấp dẫn, cần có một thứ thay thế – và chủ nghĩa dân tộc trở thành lựa chọn. Nhật Bản là mục tiêu dễ dàng vì đó là [kẻ xâm lược] bên ngoài gần đây nhất."
Bà mô tả một "sự tái dựng có chủ ý về quá khứ," trong đó các lễ kỷ niệm năm 1945 thường giảm nhẹ vai trò của Hoa Kỳ và Quốc Dân Đảng, đồng thời gắn liền với việc siết chặt giám sát quan điểm chính thức của Nhật Bản về các hành động thời chiến.
Nguồn hình ảnh,Getty Images
Chụp lại hình ảnh,Giáo sư He tin rằng Trung Quốc và Nhật Bản đã bỏ lỡ cơ hội để hòa giải
Giáo sư He cho rằng Trung Quốc và Nhật Bản đã bỏ lỡ cơ hội hòa giải. Một phần nguyên nhân đến từ sự phủ nhận tội ác chiến tranh – khi một số nhân vật cánh hữu ở Nhật vẫn không thừa nhận vụ thảm sát Nam Kinh hoặc việc binh sĩ Nhật ép buộc nhiều phụ nữ trở thành nô lệ tình dục – cùng với các chuyến viếng thăm gần đây của quan chức tới Đền Yasukuni, nơi thờ các binh sĩ tử trận, bao gồm cả tội phạm chiến tranh bị kết án.
Mối thù địch giữa hai nước lan sang đời sống thường nhật khi chủ nghĩa dân tộc trên mạng lên tới đỉnh điểm.
Người Trung Quốc và Nhật Bản từng bị tấn công ở cả hai quốc gia, trong đó có vụ một học sinh Nhật bị sát hại tại Thâm Quyến năm ngoái.
Sự trỗi dậy về kinh tế và sức mạnh của Trung Quốc trong khu vực và thế giới đã thay đổi tương quan giữa hai bên. Giờ đây, Trung Quốc đã vượt Nhật Bản để trở thành một cường quốc toàn cầu. Theo Giáo sư He, thời điểm vàng để hóa giải vấn đề – những năm 1970, khi quan hệ hai nước gần gũi hơn – nay đã qua.
"Họ chỉ nói: hãy quên đi, hãy gác sang một bên. Nhưng họ chưa bao giờ thật sự giải quyết vấn đề lịch sử – và giờ nó lại trở thành bóng ma ám ảnh cho cả hai."
