Don Jong Un
Trai thôn
Không phải mọi cái chết trong chiến tranh đều đến từ kẻ thù. Có những cái chết đến từ chính hàng ngũ của mình – nơi quyền lực và sợ hãi đan vào nhau như dây thép trong hố chôn tập thể.
Những ngày cuối tháng Mười năm 2025, tờ báo độc lập Verstka, do các nhà báo Nga lưu vong tại Riga (Latvia) sáng lập, công bố một cuộc điều tra gây chấn động thế giới. Họ đã thu thập lời chứng, video, tài liệu nội bộ và các đơn khiếu nại gửi tới Viện kiểm sát quân sự Nga – để phơi bày một sự thật kinh hoàng: những chỉ huy quân đội Nga đã hành quyết, tra tấn hoặc gửi vào cái chết chính binh sĩ dưới quyền, chỉ vì họ từ chối chiến đấu, phản đối mệnh lệnh hoặc không chịu nộp tiền hối lộ để thoát khỏi “nhiệm vụ tự sát”.
Những con số lạnh lùng
Theo Verstka, ít nhất 101 sĩ quan và chỉ huy Nga bị cáo buộc có liên quan đến các vụ sát hại, hành quyết hoặc trừng phạt tử hình đối với binh lính của họ. Trong số đó, 150 cái chết đã được xác minh bằng video, tọa độ địa lý và nhân chứng. Con số thật sự có thể còn cao hơn nhiều.
Từ đầu năm 2025 đến nay, 29.000 đơn khiếu nại đã được gửi tới Viện kiểm sát quân sự Nga, trong đó 12.000 đơn liên quan trực tiếp đến các hình phạt mà chỉ huy áp dụng đối với cấp dưới. Không một người nào trong số các chỉ huy bị truy tố.
Những dữ kiện này được xác nhận chéo bởi BBC Verify và The Guardian(30.10.2025), trong đó các video hành quyết được xác minh tọa độ tại Donetsk, Luhansk, Zaporizhzhia và Bakhmut – những vùng đất bị chiến tranh cày nát suốt ba năm qua.
Những phương pháp hành quyết man rợ
Cuộc điều tra mô tả chi tiết các “phương pháp nội bộ” – những hình thức khủng bố có hệ thống trong quân đội Nga.
Các chỉ huy lập ra đội “tireurs d’exécution” – những tay súng hành quyết – được lệnh bắn thẳng vào các binh sĩ từ chối ra trận hoặc có ý định rút lui. Thi thể bị ném xuống sông, chôn trong hố nông, hoặc báo cáo là “chết trong chiến đấu”.
Một hình thức khác là dùng drone để giết đồng đội. Khi một binh sĩ bị thương hay bỏ trốn, chỉ huy ra lệnh cho điều khiển drone thả lựu đạn lên người đó – rồi báo cáo rằng nạn nhân chết vì pháo kích của Ukraine.
Có những người bị ném vào hố sắt, dội nước lạnh, đánh đập suốt nhiều giờ. Một đoạn video ghi lại hai người lính trần truồng đánh nhau đến chết trong hố; tiếng nói vang lên:
“Ai giết được người kia sẽ được tha. Nhanh lên. Achève-le!”
Người kia ngã gục, và tiếng reo mừng lẫn trong tiếng thở khàn khàn.
Mua mạng sống
Nhiều nhân chứng kể, để thoát khỏi các nhiệm vụ “meat assaults” – những đợt xung phong tự sát – binh sĩ phải nộp tiền bảo kê cho chỉ huy. Mức “giá mạng” dao động từ 30.000 đến 100.000 rúp.
Những ai không trả sẽ bị “xóa sổ” (zeroed out): hoặc bị gửi lên đầu mũi tấn công làm “mayachki” (mồi sống, balise), hoặc bị xử bắn tại chỗ.
Một số người lính gọi đó là “chiến tranh hai tầng”: tầng trên là địch, tầng dưới là chỉ huy. “Không ai biết mình sẽ chết bởi tay ai – đạn Ukraine hay đạn Nga,” một người sống sót nói trong đoạn ghi âm được Verstka công bố.
Sự lan rộng từ Wagner đến quân đội chính quy
Ban đầu, các hình thức trừng phạt này được cho là chỉ tồn tại trong “đơn vị hình phạt” – tập hợp tù nhân do nhóm Wagner quản lý trong giai đoạn 2022–2023. Nhưng khi Wagner bị giải thể, Bộ Quốc phòng Nga tái lập mô hình đó trong quân đội chính quy.
Các nhà báo Verstka cho biết phần lớn các chỉ huy phạm tội là sĩ quan từ 30 đến 40 tuổi, từng tham chiến ở Syria, Chechnya hoặc Donbas. Họ mang theo thói quen tàn bạo của chiến tranh phi pháp, và áp dụng nó trong hệ thống mới – nơi bạo lực được xem là công cụ duy trì kỷ luật.
Sự trở lại của “đơn vị chắn sau lưng”
Lịch sử lập lại, chỉ khác ở công nghệ. Trong Thế chiến II, Hồng quân từng có các “đơn vị chắn sau lưng” (blocking detachments) – bắn vào lính rút lui để ép họ chiến đấu. Ngày nay, những đơn vị ấy trở lại dưới dạng “đội drone” và “đội hành quyết”, với camera và lựu đạn thay cho súng Maxim.
Một nhà phân tích phương Tây nhận định: “Sự khác biệt duy nhất là ngày nay họ không cần phải đứng sau lưng – họ có thể giết đồng đội từ trên cao.”
Pháp luật bị xóa khỏi chiến trường
Luật hình sự quân sự Nga, Điều 332, chỉ cho phép phạt tù tối đa 10 năm đối với người từ chối mệnh lệnh. Không hề có quy định nào cho phép xử tử tại chỗ.
Thế nhưng, như một nhà tâm lý học quân sự Nga nhận xét: “Trong chiến tranh này, nỗi sợ bị giết bởi chỉ huy còn lớn hơn nỗi sợ bị giết bởi kẻ thù.”
Hiện tượng này được giới chuyên môn gọi là “hội chứng phản phản loạn”(counter-mutiny panic): khi sĩ quan lo sợ binh sĩ phản kháng đến mức ra tay trước. Một tâm lý chiến tranh đã vượt khỏi lý trí, chỉ còn bản năng sinh tồn và khát vọng kiểm soát.
Khi bóng tối trở thành quốc kỳ
Ở Moscow, Kremlin vẫn phủ nhận. Các cơ quan điều tra quân sự im lặng. Không một ai bị xét xử.
Trong khi đó, ở vùng Zaporizhzhia, người ta tìm thấy một cuốn sổ tay trong túi áo một người lính Nga. Trang cuối cùng chỉ có bốn chữ viết nguệch ngoạc bằng bút chì: “Mẹ ơi, con sợ.”
Giữa những bản báo cáo khô khốc về “chiến công”, đó có lẽ là dòng chữ duy nhất còn giữ được hình người.
Một cuộc chiến bên trong cuộc chiến
Nhìn từ xa, người ta tưởng đây là cuộc chiến giữa Nga và Ukraine. Nhưng bên trong, đó là cuộc chiến của nước Nga với chính mình – giữa mệnh lệnh và sinh mạng, giữa kỷ luật và lương tri.
Một quốc gia có thể chiến thắng về lãnh thổ, nhưng nếu để lòng nhân bị xử bắn ngay trong hàng ngũ, thì thắng lợi ấy chỉ còn là ảo ảnh. Những viên đạn bắn vào đồng đội không chỉ giết người, mà còn giết luôn niềm tin rằng con người còn có thể tốt.
Và trong im lặng của chiến trường, khi những thân xác không tên bị chôn trong hố cạn, chỉ còn lại tiếng gió thổi qua những lá cờ rách.
Một quốc gia – đã tự bắn vào bóng mình.
