#VN; #Le_Trinh
Những góc khuất trong cuộc đời của Lê Quý Đôn
Lê Quý Đôn là nhà bác học lớn, có nhiều công trình nghiên cứu về văn thơ và lịch sử giai đoạn cuối thế kỷ 18, đồng thời ông cũng là một nhà chính trị quan đại thần nhà Lê- Trịnh
Tuy nhiên bên cạnh tài năng đó, cuộc đời của Lê Quý Đôn cũng có không ít những tỳ vết, sai lầm mà bằng một cách vô hình chung nào đó, những sai lầm này của ông lại góp phần vào việc suy vong rồi sụp đổ của vua Lê- chúa Trịnh
1. Gian lận thi cử.
Lê Quý Kiệt là con cả của Lê Quý Đôn, dưới kỳ thi cống sĩ đời chúa Trịnh Sâm năm 1775, chuyện phát giác ra Lê Quý Kiệt và Đinh Thì Trung tráo bài thi cho nhau, điều tra ra kẻ chủ mưu là Lê Quý Đôn. Tuy nhiên chúa Trịnh Sâm lấy cớ Quý Đôn là bậc đại thần, bỏ đi không xét, mà chỉ luận tội Quý Kiệt.
2.Ăn của đút, hà lạm nhân dân
Sách Khâm định Việt sử Thông giám cương mục viết rằng:
Trước kia, Quý Đôn làm phó đô ngự sử, thường dùng số bạc đút lót trong khi xét kiện để dâng chúa Trịnh, bèn được thăng chức Hữu thị lang bộ Hộ. Đến nay, nhân khi khám xét hạt Thanh Hóa trở về, lại dâng hơn một ngàn lạng bạc đã ăn của đút, nên do chức Hữu thị lang bộ Hộ thăng lên chức này.
Tháng 5, năm 1773, chúa Trịnh Sâm hạ lệnh cho Nguyễn Nghiễm ( cha của Nguyễn Du), Nguyễn Phương Đĩnh và Lê Quý Đôn làm lại sổ hộ tịch, Quý Đôn kê cứu tra xét quá nghiêm khắc, nhân dân đều nghiến răng căm hờn, họ làm thư nặc danh dán ở cửa phủ chúa Trịnh xin bãi bỏ Quý Đôn đi mà dùng Ngũ Phúc, lời lẽ trong thư rất là khích thiết. Nhân đân, Trịnh Sâm thay đổi mệnh lệnh, cho Ngũ Phúc cùng Quý Đôn đều giữ công việc đôn đốc làm sổ. Ngũ Phúc xin thi hành theo điều lệ đời Cảnh Trị, đại để có nơi tăng, có nơi giảm, có nơi bình bổ vẫn như cũ. Số dân đinh hơi kém với ngạch đinh năm Bảo Thái, dân cũng cho là thuận tiện.
3. Vụ án Lê Duy Vỹ
Dưới thời chúa Trịnh Sâm, xảy ra 2 đại án lớn là vụ án thái tử Lê Duy Vỹ và vụ án năm Canh Tý. Lê Quý Đôn đều có vai trò đáng kể trong vụ này.
Nói về thái tử Lê Duy Vỹ, con của vua Lê Hiển Tông, là con người đức độ tài hoa, có chí lập lại vương quyền. Hồi còn nhỏ, Thái phi cấm không cho Trịnh Sâm ngồi ăn chung mâm với Thái Tử, do địa vị giữa Thái Tử và Thế Tử khác nhau. Bởi thế mà Trịnh Sâm ghét lắm, thề quyết một mất một còn với Thái Tử.
Lúc Sâm lên ngôi chúa, bèn mưu cùng nội thần Hoàng Ngũ Phúc, Phạm Huy Đĩnh vu tội cho Thái tử. Khi ấy Sâm vu cho Thái tử thông dâm với cung nhân của Ân vương, chúng đem sự trạng tâu lên vua, xin bắt Thái tử giam lại. Sâm sai Phạm Huy Đĩnh đem thân binh vào điện bắt Thái tử. Trước đấy giếng núi Tam Sơn ở sau cung điện bỗng có tiếng vang như sấm, Thái tử tin thuật số, biết là tất sẽ bị nạn, nói để vua biết, vua cũng làm lễ cầu cho Thái tử thoát nạn. Đến bấy giờ Đĩnh đến, Thái tử biết tai họa đã xảy ra, Thái tử bèn trốn vào tẩm điện của vua. Đĩnh vào Đông cung tìm Thái tử không được, bèn vào thẳng điện đình kể tội trạng Thái tử và nói với vua rằng: "Tôi nghe Thái tử ẩn trong điện, xin bắt giao cho tôi!". Nhà vua ôm Thái tử hồi lâu không nỡ buông ra. Đĩnh cứ quỳ mãi ở dưới sân, Thái tử biết không thoát được, khóc lạy ở trước giường vua rồi ra chịu trói. Đĩnh đưa Thái tử về trong phủ Chúa, Sâm sai giam lại, tra kết thành án, bắt vua ký vào rồi phế Thái tử làm dân thường. Sau đó, Trịnh Sâm lại ép nhà vua lập người con thứ tư là Lê Duy Cận làm hoàng thái tử.
Nội giám Phạm Huy Đĩnh và Lê Quý Đôn lúc này giữ chức thị lang, cấu kết với nhau phụ trách điều tra và làm chứng cứ giả cho vụ thái tử Duy Vĩ thông dâm với phi tần của Trịnh Doanh theo sự chỉ đạo của chúa Trịnh Sâm. Sau đó, Trịnh Sâm sai Phạm Huy Đĩnh trực tiếp thắt cổ giết Thái tử, sách Hoàng Lê nhất thống chí cho hay:
“Ngày hành hình, bầu trời tự nhiên tối tăm, giữa ban ngày mà chỉ cách nhau gang tấc cũng không trông rõ. Chừng hơn một khắc mới lại sáng sủa. Già, trẻ, trai, gái trong thiên hạ, không ai là không rơi nước mắt. Họ đều cho rằng đó là việc trái ngược nhất, bi thảm nhất từ xưa đến nay. Hôm ấy nhằm ngày 20 tháng 12 năm Tân Mão, niên hiệu Cảnh Hưng
Cũng từ vụ án Lê Duy Vĩ này, mà họ Trịnh chính thức cháy nhà ra mặt chuột, khỏi cái danh nghĩa phù Lê, khiến cho dân Bắc Hà phẫn nộ, con đường suy vong của họ Trịnh đã dần đến.
4. Vụ án năm Canh Tý
Diễn biến vụ án này như thế nào thì mọi người biết quá rõ rồi, nên mình không nhắc lại
Trong vụ án này, mặc dù người tố giác là Ngô Thì Nhậm, khiến cho cha ông là Ngô Thì Sĩ uất ức uống thuốc độc tự tử, dẫn đến cái gọi là Sát Tứ Phụ, Nhi Thị Lang, nhưng sau đó Ngô Thì Nhậm phải về quê chịu tang cha, thì vai trò thẩm tra án lại giao cho Lê Quý Đôn
Đồng đảng của Trịnh Khải là Trấn Thủ Sơn Tây Nguyễn Khản ( con của Nguyễn Nghiễm), trấn thủ Kinh Bắc Nguyễn Khắc Tuân. Theo Cương Mục ghi lại, Lê Quý Đôn vốn có tư thù với hai người này, nên tra xét đàn hặc rất dã man. Kết quả là: Đàm Xuân Thụ, Thế Thọ, Thẩm Thọ và Vĩnh Vũ đều bị giết. Nguyễn Khản, Nguyễn Khắc Tuân đều bị giam vào ngục, còn Nguyễn Phương Đính (hoặc Định) bị kết tội nuôi dưỡng Trịnh Khải không nên người, bị lột hết chức tước và đuổi về làng.
Sau, Nguyễn Khắc Tuân và Chu Xuân Hán đều uống thuốc độc mà chết. Riêng Trịnh Khải bị phế, chỉ được ở ngôi nhà ba gian, ăn uống đi lại đều không được tự do. Như vậy là Lê Quý Đôn đã mượn việc công để trả thù tư trong vụ này làm cho rất nhiều quan viên cốt cán của chính quyền Lê Trịnh bị vạ lây, biếm truất.
Vụ án năm Canh Tý đã làm cho triều đình Lê-Trịnh bị tổn thất nhân sự, nội bộ nhà Lê - Trịnh thêm rạn nứt và suy yếu. Phe Trịnh Tông thất thế và phe Đặng Tuyên phi - Trịnh Cán thắng thế. Tuy nhiên, cục diện này không duy trì lâu, chỉ 2 năm sau, Trịnh Sâm chết, phe Trịnh Tông lại trỗi dậy, xảy ra loạn kiêu binh giết quận Huy và lật đổ Trịnh Cán, sau đó còn làm hỗn loạn và khổ sở cho rất nhiều người trong suốt mấy năm liền, khiến Bắc Hà thêm suy yếu.