Johnny Lê Nữu Vượng
Già làng
Vua Lê Thánh Tông chiến thắng Trà Bàn (Vijaya)
Nhân việc vua Chiêm là Bàn La Trà Toàn đem hơn 10 vạn quân thủy bộ cùng voi ngựa đánh úp châu Hóa vào tháng 8 năm Canh Dần (1470), nhà vua quyết định mở cuộc Chiêm phạt bằng một đòn tối hậu, nhằm giải quyết tận gốc vấn đề an ninh biên giới phía Nam. Vì vậy, việc chuẩn bị xuất quân cực kỳ chu đáo. Nhà vua thân hành soạn ra “Bình Chiêm sách”, rồi cho phiên ra quốc ngữ (chữ Nôm) để phổ biến rộng rãi trong quân ngũ.
Ngày 7 tháng 2, vua từ ĐÔNG KINH trực tiếp dẫn hơn 1.000 chiếc thuyền, 70 vạn tinh binh ra hai cửa biển Tân Áp và Cựu Tọa (tức cửa Lở và cửa Hiệp Hòa thuộc tỉnh Quảng Nam ngày nay) tiến vào cửa Thị Nại, bao vây kinh đô Trà Bàn, bắt sống được vua Chiêm là Trà Toàn cùng hơn 50 người trong hoàng tộc và 3 vạn tù binh.
Cuộc tấn công của Đại Việt đã gây ra cái chết cho 60.000 quân dân Chiêm Thành và khoảng 30.000 người bị bắt làm nô lệ. Kinh đô Vijaya (Chà Bàn) của Chiêm Thành bị phá hủy.
Miền bắc của Chiêm Thành (từ đèo Hải Vân - Đà Nẵng đến đèo Cù Mông - Phú Yên được sáp nhập vào lãnh thổ Đại Việt. Nhiều người Chăm bị ép làm nô lệ và bị buộc phải đồng hóa vào xã hội Đại Việt.
Vua Quang Trung chiến thắng Đông Kinh
Sau khi đã trừ xong hai chúa Nguyễn, Tây sơn Nguyễn Nhạc đã cho xây dựng lại Vijaya từ đống đổ nát, mặc dù trọng trấn Quy Nhơn thành vẫn còn nguyên vẹn( ? ).
Ông đổi tên Vijaya thành Hoàng Đế , từ đó Thành Hoàng Đế trở thành Kinh đô của nhà Tây sơn Trung ương hoàng đế Thái Đức.
Năm 1786, Vua Thái Đức cử Nguyễn Huệ làm tổng chỉ huy các cánh quân thủy bộ, Vũ Văn Nhậm làm tả quân đô đốc, Nguyễn Hữu Chỉnh làm hữu quân đô đốc, Nguyễn Lữ chỉ huy đội dự bị thủy quân, tổng cộng 10000 quân, đa phần là quân gốc Chăm Thượng Hoa tinh nhuệ nhất từ Thành Hoàng Đế (''hậu Vijaya'' ) bắc tiến đánh bại 30000 quân Lê Trịnh ở Thuận Hoá.
Nhiều năm sau đó , quân Tây sơn nhiều lần bắc phạt thành công, đỉnh cao vào năm 1789 vua Quang Trung đã đại phá liên quân Việt- Thanh chấm dứt 300 năm nhà Hậu Lê. Quân dân Bắc Hà thương vong khoảng 40000 người ,nhà Hậu Lê sụp đổ, Đông Kinh( Thăng Long ) đổi tên là Bắc thành, không còn là kinh đô đất nước đến 156 năm (1789-1945)
