Có thể là do một bộ phận người Hồi giáo có tư tưởng và hành động khá bạo lực.
Và bạo lực tôn giáo là một trong những chủ đề gây tranh cãi và được nghiên cứu nhiều nhất trong lĩnh vực tôn giáo học và xã hội học hiện đại.
Bài viết này xem xét câu hỏi: “Điều gì khiến một số người Hồi giáo trở nên bạo lực?” thông qua ba góc nhìn:
(1) Bối cảnh lịch sử và sự hình thành của đạo Hồi.
(2) Đặc điểm của văn bản thánh (Kinh Quran) và cách diễn giải.
(3) Bản chất con người cùng yếu tố tâm lý – xã hội học.
=> Mục tiêu của bài là làm rõ rằng bạo lực không chỉ bắt nguồn từ tôn giáo, mà là kết quả của sự tương tác giữa hệ tư tưởng, cách diễn giải tôn giáo, và bản chất con người.
1. Bối cảnh lịch sử của sự hình thành đạo Hồi
Đạo Hồi ra đời vào thế kỷ thứ 7 sau Công nguyên tại bán đảo Ả Rập – một khu vực thường xuyên xảy ra chiến tranh giữa các bộ tộc. Tiên tri Muhammad bắt đầu truyền bá thông điệp “chỉ có một Thượng đế (Allah)” trong môi trường đầy xung đột chính trị và tôn giáo.
Khi bị những người đa thần ở Mecca chống đối, ông và các tín đồ phải di cư đến Medina (sự kiện Hijra). Từ đó, đạo Hồi phát triển không chỉ như một tôn giáo mà còn là một phong trào chính trị – quân sự. Sau khi giành lại Mecca, Muhammad đã thống nhất phần lớn bán đảo Ả Rập bằng cả đàm phán lẫn chiến tranh.
Do đó, trong giai đoạn hình thành, bạo lực vũ trang được xem là một phương tiện chính trị và tôn giáo hợp pháp để bảo vệ và mở rộng cộng đồng tín đồ. Yếu tố này trở thành một phần trong lịch sử ban đầu của Hồi giáo và ảnh hưởng lâu dài đến cách hiểu của một số nhóm Hồi giáo sau này.
2. Tác động của Kinh Quran và vấn đề diễn giải
Kinh Quran – văn bản thánh cốt lõi của đạo Hồi – gồm 6.236 câu (ayahs).
Một số học giả phương Tây ước tính rằng có hơn 3.000 câu liên quan đến chiến tranh, trừng phạt hoặc bạo lực (ví dụ: Quran 5:33, 9:5, 9:29).
Tuy nhiên, trong truyền thống Hồi giáo, các câu này được diễn giải theo nhiều cách khác nhau, tùy thuộc vào:
- Hoàn cảnh lịch sử khi mặc khải (asbāb al-nuzūl): nhiều câu chỉ áp dụng trong bối cảnh chiến tranh phòng vệ.
- Phương pháp diễn giải (tafsir): các học giả truyền thống thường đặt trọng tâm vào lòng nhân từ, công lý và sự khoan dung của Allah.
- Trào lưu tư tưởng: các nhóm cực đoan hiện đại (như ISIS hay Al-Qaeda) thường chọn cách hiểu theo nghĩa đen và phi lịch sử, trong khi Hồi giáo dòng chính (Sunni, Shia) coi đó là sự bóp méo giáo lý.
Tuy nhiên, việc các đoạn văn cho phép diễn giải bạo lực vẫn tồn tại như một khả năng – điều này khiến Hồi giáo dễ bị lợi dụng bởi các phần tử cực đoan trong bối cảnh chính trị bất ổn.
3. Bản chất con người và yếu tố tâm lý – xã hội
Theo các lý thuyết tâm lý tiến hóa, mọi con người đều mang trong mình tiềm năng bạo lực, vì đây là bản năng sinh tồn.Tuy nhiên, chỉ một bộ phận nhỏ trong xã hội có xu hướng dễ bị kích hoạt bạo lực hơn những người khác, do:
-Yếu tố sinh học và bẩm sinh (Nature) – có thể bao gồm xu hướng hiếu chiến, đồng cảm thấp hoặc rối loạn nhân cách.
- Yếu tố nuôi dưỡng (Nurture) – như môi trường chiến tranh, giáo dục cực đoan, hoặc tuyên truyền thù hận.
Theo giả thuyết phân bố chuẩn, khoảng 20% dân số có nguy cơ cao hơn trong việc bị lôi kéo vào hành vi cực đoan nếu có sự kích thích phù hợp.
Khi kết hợp với yếu tố tôn giáo – cụ thể là lời hứa về thiên đường dành cho những người tử vì đạo – một số cá nhân dễ bị kích động sẽ xem bạo lực là cách chứng minh lòng trung thành với đức tin và được cứu rỗi.
4. So sánh với các tôn giáo khác
Không thể phủ nhận rằng hầu hết các tôn giáo lớn – bao gồm Do Thái giáo, Kitô giáo, Ấn Độ giáo hay Phật giáo – đều từng có giai đoạn bạo lực trong lịch sử. Tuy nhiên, sự khác biệt nằm ở mức độ “hợp thức hóa” bạo lực trong giáo lý gốc.
- Kitô giáo nhấn mạnh nguyên tắc “yêu kẻ thù” (Matthew 5:44) và sự tha thứ.
- Phật giáo, Kỳ Na giáo, Đạo giáo đề cao nguyên tắc Ahimsa (bất bạo động).
- Trong khi đó, một số đoạn của Kinh Quran có thể bị hiểu là cho phép chiến đấu chống lại “kẻ không tin” (kafir).
==> Điều này không có nghĩa đạo Hồi là tôn giáo bạo lực, nhưng khả năng bị diễn giải theo hướng cực đoan cao hơn nếu thiếu nền tảng học thuật và giáo dục đúng đắn.
Vậy nên :Câu hỏi “Điều gì khiến một số người Hồi giáo trở nên bạo lực?” không thể được giải thích chỉ bằng một nguyên nhân duy nhất.
Bạo lực trong cộng đồng Hồi giáo (và cả ngoài Hồi giáo) là kết quả của ba yếu tố tương tác:
- Bản chất con người – tiềm năng bạo lực vốn có;
- Bối cảnh xã hội – chính trị – môi trường bất công, chiến tranh, tuyên truyền cực đoan;
- Hệ tư tưởng và cách diễn giải tôn giáo – khi các đoạn kinh bị hiểu sai hoặc bị lợi dụng.
Do đó, vấn đề không nằm ở người Hồi giáo nói chung, mà ở cách thức mà một số cá nhân và nhóm cực đoan diễn giải và hành động theo giáo lý.
Giải pháp không phải là chỉ trích tôn giáo, mà là thúc đẩy giáo dục khai sáng, đối thoại liên tôn, và nghiên cứu học thuật nghiêm túc về tôn giáo trong thế giới hiện đại.
Tài liệu tham khảo (References)
- The Quran and Violence, Wikipedia.
- Milgram, S. (1963). Behavioral Study of Obedience. Journal of Abnormal and Social Psychology.
- Armstrong, K. (2000). Islam: A Short History. Modern Library.
- Hoffer, E. (1951). The True Believer: Thoughts on the Nature of Mass Movements.
Sửa lần cuối:
