Bài viết này lấy ý tưởng từ 1 câu nói nổi tiếng của Steve Jobs. Một trong những idol của xammer và fan iporn, ngay cả nhiều năm sau khi ông qua đời.
Một trong những câu nói nổi tiếng nhất của ông, được chia sẻ trong bài phát biểu tại lễ tốt nghiệp Đại học Stanford, là:
“Cách duy nhất để làm được những điều lớn lao là yêu thích công việc bạn làm.
Nếu bạn chưa tìm thấy nó, hãy tiếp tục tìm. Đừng dừng lại.”
Sức ảnh hưởng của thông điệp này lan xa hơn nhiều so với phạm vi làm đám sinh viên năm nào.
Kể từ bài phát biểu ấy hơn hai thập kỷ trước, quan niệm rằng “làm công việc mình yêu thích” không chỉ tốt mà còn đúng đắn đã trở nên phổ biến.
Ở VN, các nhà diễn giả học, truyền thông học, tuyên giáo học thường hay rao giảng về việc tìm "cái thú, đam mê" của đời mình, và các chuyên gia hướng nghiệp thường nhấn mạnh tầm quan trọng của công việc đầy ý nghĩa.
=> Nhưng thực tế, đặc biệt là hiện nay có mặt tối và nhiều hạn chế đằng sau lời khuyên quen thuộc này.
Theo quan điểm của xã hội hiện đại đã biến sự tận hưởng công việc thành một chuẩn mực đạo đức. Dù theo đuổi công việc yêu thích có thể đem lại lợi ích, việc thần thánh hóa nó như con đường tối ưu dẫn đến thành công lại là điều sai lầm.
Với một số người, theo đuổi đam mê mang lại sự mãn nguyện. Nhưng với những người khác, nó dẫn đến thử thách và thất vọng hay thậm chí là thất bại trong kiếp sống này.
Dưới đây là 3 góc nhìn để giải thích cho quan điểm này :
Trên thực tế, những người yêu công việc của mình, không phải tất cả đều là hạnh phúc. Theo đuổi công việc bạn yêu thích có một mặt tối thật sự.
Một khảo sát đến từ thực tế : các nhà nghiên cứu Bunderson và Thompson đã phỏng vấn những người chăm sóc sở thú, một công việc liên quan đến cộng đồng và xã hội thường xem công việc như “thiên chức hay cống hiến”. Dù họ tìm thấy ý nghĩa sâu sắc trong công việc, họ đồng thời bị quá tải, hy sinh thời gian cá nhân, chấp nhận mức lương thấp và chịu đựng điều kiện làm việc khắc nghiệt vì lòng tận tâm đối với động vật và sứ mệnh nghề nghiệp.
Điều này không chỉ xảy ra với nhân viên sở thú.
Một tổng hợp các nghiên cứu ở nhiều ngành nghề cho thấy: nhà tuyển dụng có xu hướng ít đưa ra phần thưởng hoặc các đãi ngộ ngoại tại cho những người tỏ ra “yêu công việc”. Trong khi đó, chính những người này lại thường hy sinh bạn bè, gia đình và trách nhiệm cá nhân để cống hiến quá nhiều cho công việc.
Một mặt trái khác là người ta dễ coi thường những ai đi làm vì những lý do bình thường như làm tiền bạc hay sự ổn định. Văn hoá “hãy làm điều bạn yêu thích” vô tình khiến nhiều người và cả nhà tuyển dụng nghĩ rằng mọi động lực khác ngoài đam mê đều kém giá trị. Trong khi thực tế ai cũng hiểu: đa số chúng ta đi làm để kiếm sống.
Nhưng nghiên cứu cho thấy nhiều người lại mắc một kiểu thiên kiến gọi là “động lực thuần khiết”: họ đánh giá thấp những người thẳng thắn nói rằng mình làm vì lương, vì họ tin rằng động lực “đúng đắn” phải xuất phát từ việc yêu công việc trước hết.
Ví dụ, nghiên cứu của giáo sư Derfler-Rozin và Pitesa cho thấy: ứng viên hỏi về mức lương trong buổi phỏng vấn giảm khoảng 20% cơ hội được đề xuất tuyển dụng, vì nhà tuyển dụng cho rằng họ kém đam mê hơn. Điều này không chỉ bất công mà còn thiếu chính xác con người hoàn toàn có thể có nhiều động lực cùng lúc.
Ngày trước, tao từng làm một công việc mà mình rất thích về sự kiện lễ hội, chạy show, lo các sự kiện âm nhạc lớn. Mỗi lần đứng giữa dòng người, ánh đèn, tiếng nhạc, hòa mình vào đám đông… Tao thấy mình như sống trong một thế giới khác. Nhưng rồi càng lớn, mọi thứ từng khiến mình tâm huyết hay đam mê ngày nào cũng dần thành chuyện quen thuộc. Thay vì phấn khích, tao bắt đầu thấy mệt, thấy mình chai sạn, và chỉ muốn có những buổi tối bình yên, cuối tuần rảnh rang để thở vào thở ra quan sát chánh niệm tỉnh giác.
Tao thấy điều này cũng bình thường. Tao từng nghĩ thứ mình thích bây giờ sẽ theo mình cả đời, nhưng sau khi theo dõi thân tâm, hơi thở tao cảm thấy cái gọi là hạnh phúc của con người thay đổi theo từng giai đoạn sống.
- Lúc trẻ, còn jet jet thì thích những trải nghiệm kiểu “sống cho hết đời thanh xuân”, có bao nhiêu tiền là đem đi chơi với gái hết. Những điều đó vào giai đoạn đó đem lại cảm xúc rất đã.
- Nhưng càng trưởng thành, một buổi tối yên tĩnh, một ngày trôi qua nhẹ nhàng không bị ai tìm kiếm, quấy rầy, làm phiền cũng đủ làm tao thấy vui. Những nơi náo nhiệt, tụ tập hết vị thì việc đi làm hay động lực kiếm tiền nó cũng hết vị theo.
Có nhiều cái trong thực tế, nếu biến từ sở thích, đam mê thành nghề để kiếm tiền đôi khi còn khiến mình… bớt yêu sở thích đó hơn. Động lực mà cứ thuần túy 100% đam mê dễ dẫn đến kiệt sức. Mà khi đã kiệt sức, tao không còn thấy mình có quyền kiểm soát, không còn thấy mình nhiệt tâm như trước.
Trong môn tâm lý học phân biệt hai dạng hạnh phúc: hedonic và eudaimonic.
- Hedonic: niềm vui, thư giãn, thoải mái, ít căng thẳng.
- Eudaimonic: sự mãn nguyện từ ý nghĩa, phát triển bản thân, làm những điều có giá trị.
Hạnh phúc hedonic thường giảm mạnh khi con người bắt đầu làm việc mỗi ngày. Có một nghiên cứu của Bryson và MacKerron phân tích dữ liệu từ 20.000 người và phát hiện: mức hạnh phúc giảm sâu khi họ bắt đầu làm việc. Thậm chí còn thấp hơn lúc đi lại, làm việc nhà, quản lý tài chính hay xếp hàng. Tuy vậy, ai cũng biết thất nghiệp là một trong những yếu tố khiến hạnh phúc và sức khỏe tinh thần suy giảm mạnh nhất.
Nói thẳng ra: công việc đem lại một kiểu hạnh phúc khác ! Không phải kiểu vui sướng lập tức, mà là cảm giác mình đang sống có mục đích. Đi làm chắc chắn không “sướng" bằng việc nằm nằm ở nhà lướt xàm rồi thi thoảng vào quán con sò say tìm clip sex hay hay hợp gu rồi làm quả lọ.
Nói gì thì nói, đi làm trước hết là để có tiền mà sống. Công việc cho mình một nhịp sống ổn định, kéo mình ra khỏi giường mỗi sáng, và quan trọng nhất là mang lại thu nhập để lo cho bản thân, gia đình, hoá đơn, cơm nước đủ thứ. Không phải lên xàm làm ăn xin 10-20k nạp điện thoại hay 50-100k tài xỉu, lô đề.
Một trong những câu nói nổi tiếng nhất của ông, được chia sẻ trong bài phát biểu tại lễ tốt nghiệp Đại học Stanford, là:
“Cách duy nhất để làm được những điều lớn lao là yêu thích công việc bạn làm.
Nếu bạn chưa tìm thấy nó, hãy tiếp tục tìm. Đừng dừng lại.”
Sức ảnh hưởng của thông điệp này lan xa hơn nhiều so với phạm vi làm đám sinh viên năm nào.
Kể từ bài phát biểu ấy hơn hai thập kỷ trước, quan niệm rằng “làm công việc mình yêu thích” không chỉ tốt mà còn đúng đắn đã trở nên phổ biến.
Ở VN, các nhà diễn giả học, truyền thông học, tuyên giáo học thường hay rao giảng về việc tìm "cái thú, đam mê" của đời mình, và các chuyên gia hướng nghiệp thường nhấn mạnh tầm quan trọng của công việc đầy ý nghĩa.
=> Nhưng thực tế, đặc biệt là hiện nay có mặt tối và nhiều hạn chế đằng sau lời khuyên quen thuộc này.
Theo quan điểm của xã hội hiện đại đã biến sự tận hưởng công việc thành một chuẩn mực đạo đức. Dù theo đuổi công việc yêu thích có thể đem lại lợi ích, việc thần thánh hóa nó như con đường tối ưu dẫn đến thành công lại là điều sai lầm.
Với một số người, theo đuổi đam mê mang lại sự mãn nguyện. Nhưng với những người khác, nó dẫn đến thử thách và thất vọng hay thậm chí là thất bại trong kiếp sống này.
Dưới đây là 3 góc nhìn để giải thích cho quan điểm này :
1. Mặt tối của việc yêu thích công việc
Trên thực tế, những người yêu công việc của mình, không phải tất cả đều là hạnh phúc. Theo đuổi công việc bạn yêu thích có một mặt tối thật sự.
Một khảo sát đến từ thực tế : các nhà nghiên cứu Bunderson và Thompson đã phỏng vấn những người chăm sóc sở thú, một công việc liên quan đến cộng đồng và xã hội thường xem công việc như “thiên chức hay cống hiến”. Dù họ tìm thấy ý nghĩa sâu sắc trong công việc, họ đồng thời bị quá tải, hy sinh thời gian cá nhân, chấp nhận mức lương thấp và chịu đựng điều kiện làm việc khắc nghiệt vì lòng tận tâm đối với động vật và sứ mệnh nghề nghiệp.
Điều này không chỉ xảy ra với nhân viên sở thú.
Một tổng hợp các nghiên cứu ở nhiều ngành nghề cho thấy: nhà tuyển dụng có xu hướng ít đưa ra phần thưởng hoặc các đãi ngộ ngoại tại cho những người tỏ ra “yêu công việc”. Trong khi đó, chính những người này lại thường hy sinh bạn bè, gia đình và trách nhiệm cá nhân để cống hiến quá nhiều cho công việc.
Một mặt trái khác là người ta dễ coi thường những ai đi làm vì những lý do bình thường như làm tiền bạc hay sự ổn định. Văn hoá “hãy làm điều bạn yêu thích” vô tình khiến nhiều người và cả nhà tuyển dụng nghĩ rằng mọi động lực khác ngoài đam mê đều kém giá trị. Trong khi thực tế ai cũng hiểu: đa số chúng ta đi làm để kiếm sống.
Nhưng nghiên cứu cho thấy nhiều người lại mắc một kiểu thiên kiến gọi là “động lực thuần khiết”: họ đánh giá thấp những người thẳng thắn nói rằng mình làm vì lương, vì họ tin rằng động lực “đúng đắn” phải xuất phát từ việc yêu công việc trước hết.
Ví dụ, nghiên cứu của giáo sư Derfler-Rozin và Pitesa cho thấy: ứng viên hỏi về mức lương trong buổi phỏng vấn giảm khoảng 20% cơ hội được đề xuất tuyển dụng, vì nhà tuyển dụng cho rằng họ kém đam mê hơn. Điều này không chỉ bất công mà còn thiếu chính xác con người hoàn toàn có thể có nhiều động lực cùng lúc.
2. Những điều ta yêu thích rồi sẽ thay đổi
Ngày trước, tao từng làm một công việc mà mình rất thích về sự kiện lễ hội, chạy show, lo các sự kiện âm nhạc lớn. Mỗi lần đứng giữa dòng người, ánh đèn, tiếng nhạc, hòa mình vào đám đông… Tao thấy mình như sống trong một thế giới khác. Nhưng rồi càng lớn, mọi thứ từng khiến mình tâm huyết hay đam mê ngày nào cũng dần thành chuyện quen thuộc. Thay vì phấn khích, tao bắt đầu thấy mệt, thấy mình chai sạn, và chỉ muốn có những buổi tối bình yên, cuối tuần rảnh rang để thở vào thở ra quan sát chánh niệm tỉnh giác.
Tao thấy điều này cũng bình thường. Tao từng nghĩ thứ mình thích bây giờ sẽ theo mình cả đời, nhưng sau khi theo dõi thân tâm, hơi thở tao cảm thấy cái gọi là hạnh phúc của con người thay đổi theo từng giai đoạn sống.
- Lúc trẻ, còn jet jet thì thích những trải nghiệm kiểu “sống cho hết đời thanh xuân”, có bao nhiêu tiền là đem đi chơi với gái hết. Những điều đó vào giai đoạn đó đem lại cảm xúc rất đã.
- Nhưng càng trưởng thành, một buổi tối yên tĩnh, một ngày trôi qua nhẹ nhàng không bị ai tìm kiếm, quấy rầy, làm phiền cũng đủ làm tao thấy vui. Những nơi náo nhiệt, tụ tập hết vị thì việc đi làm hay động lực kiếm tiền nó cũng hết vị theo.
Có nhiều cái trong thực tế, nếu biến từ sở thích, đam mê thành nghề để kiếm tiền đôi khi còn khiến mình… bớt yêu sở thích đó hơn. Động lực mà cứ thuần túy 100% đam mê dễ dẫn đến kiệt sức. Mà khi đã kiệt sức, tao không còn thấy mình có quyền kiểm soát, không còn thấy mình nhiệt tâm như trước.
3. Hạnh phúc không phải lúc nào cũng “cảm thấy hạnh phúc”
Và một sự thật khó chấp nhận: hạnh phúc không phải lúc nào cũng mang lại cảm giác dễ chịu.Trong môn tâm lý học phân biệt hai dạng hạnh phúc: hedonic và eudaimonic.
- Hedonic: niềm vui, thư giãn, thoải mái, ít căng thẳng.
- Eudaimonic: sự mãn nguyện từ ý nghĩa, phát triển bản thân, làm những điều có giá trị.
Hạnh phúc hedonic thường giảm mạnh khi con người bắt đầu làm việc mỗi ngày. Có một nghiên cứu của Bryson và MacKerron phân tích dữ liệu từ 20.000 người và phát hiện: mức hạnh phúc giảm sâu khi họ bắt đầu làm việc. Thậm chí còn thấp hơn lúc đi lại, làm việc nhà, quản lý tài chính hay xếp hàng. Tuy vậy, ai cũng biết thất nghiệp là một trong những yếu tố khiến hạnh phúc và sức khỏe tinh thần suy giảm mạnh nhất.
Nói thẳng ra: công việc đem lại một kiểu hạnh phúc khác ! Không phải kiểu vui sướng lập tức, mà là cảm giác mình đang sống có mục đích. Đi làm chắc chắn không “sướng" bằng việc nằm nằm ở nhà lướt xàm rồi thi thoảng vào quán con sò say tìm clip sex hay hay hợp gu rồi làm quả lọ.
Nói gì thì nói, đi làm trước hết là để có tiền mà sống. Công việc cho mình một nhịp sống ổn định, kéo mình ra khỏi giường mỗi sáng, và quan trọng nhất là mang lại thu nhập để lo cho bản thân, gia đình, hoá đơn, cơm nước đủ thứ. Không phải lên xàm làm ăn xin 10-20k nạp điện thoại hay 50-100k tài xỉu, lô đề.
Sửa lần cuối:
