“Nhất thể hóa”: Tại sao không?
Vũ Đức Khanh
22/12/2025
Câu hỏi về việc “nhất thể hóa” hai chức danh Tổng Bí thư và Chủ tịch nước không còn là một giả định thuần học thuật.
Nó đã trở thành một bài toán thể chế hiện hữu, gắn trực tiếp với quá trình tái cấu trúc quyền lực, nhu cầu điều hành quốc gia trong môi trường cạnh tranh chiến lược gay gắt, và áp lực phải tạo ra một trung tâm quyết sách đủ mạnh nhưng vẫn giữ được ổn định chính trị.
Vấn đề không nằm ở chỗ có thể hay không thể về mặt kỹ thuật tổ chức, mà ở chỗ: “nhất thể hóa” có được chính danh, bền vững và có lợi cho quốc gia hay không.
*Luận đề: Tại sao không được?
(“Nhất thể hóa” trong điều kiện hiện nay là không nên)
Lập luận phản đối “nhất thể hóa” thường dựa trên ba nền tảng chính.
1. Rủi ro tập trung quyền lực vượt quá khả năng kiểm soát thể chế
Hệ thống chính trị Việt Nam không có tòa án hiến pháp độc lập, cơ chế đối trọng quyền lực thực chất,
báo chí tự do hay xã hội dân sự đủ mạnh để giám sát quyền lực tối cao.
Trong bối cảnh đó, “nhất thể hóa” hai chức danh cao nhất đồng nghĩa với tập trung quyền lực chính trị, biểu tượng và đối ngoại vào một cá nhân, trong khi các cơ chế kiểm soát vẫn mang tính nội bộ và hành chính.
Nếu không có cải cách song hành về thể chế kiểm soát quyền lực, “nhất thể hóa” dễ trở thành tăng quyền mà không tăng trách nhiệm.
2. Xói mòn nguyên tắc “lãnh đạo tập thể” – nền tảng ổn định của hệ thống
Dù trên thực tế, nguyên tắc lãnh đạo tập thể đã suy yếu, nhưng về mặt chính danh, nó vẫn là trụ cột giúp giảm xung đột nội bộ, phân tán rủi ro chính trị, và duy trì tính kế thừa trong chuyển giao quyền lực.
“Nhất thể hóa” trong khi chưa có đồng thuận rộng rãi trong nội bộ Đảng có thể làm gia tăng tâm lý “được – mất” giữa các nhóm quyền lực, khiến chuyển giao quyền lực trở nên căng thẳng và khó lường hơn.
3. Rủi ro đối ngoại và hình ảnh quốc tế
Trong bối cảnh Việt Nam đang nỗ lực duy trì thế cân bằng giữa các cường quốc, tránh bị cuốn vào logic “phe – trục”, việc “nhất thể hóa” dễ bị quốc tế diễn giải như một bước tiến gần hơn tới mô hình quyền lực kiểu Trung Quốc, làm suy giảm hình ảnh “đặc thù Việt Nam” và “cải cách thận trọng”.
Ở cấp chiến lược, ấn tượng đôi khi quan trọng không kém thực chất.
*Phản đề: Tại sao không thể không làm?
(“Nhất thể hóa” là xu hướng khó tránh)
Tuy nhiên, phản đối “nhất thể hóa” chỉ có sức nặng nếu bỏ qua một thực tế quan trọng: quyền lực đã và đang được tập trung, bất kể hình thức danh nghĩa.
1. Thực tế quyền lực đã vượt xa cấu trúc danh nghĩa
Trong nhiều năm gần đây, các trung tâm quyền lực truyền thống suy yếu, vai trò điều phối tập trung ngày càng rõ, và các quyết sách lớn phụ thuộc vào một trục lãnh đạo hẹp.
Trong bối cảnh đó, không “nhất thể hóa” trên danh nghĩa nhưng “nhất thể hóa” trên thực tế có thể còn rủi ro hơn, vì quyền lực không minh bạch, trách nhiệm không rõ ràng, và khó kiểm soát hơn cả mô hình chính thức.
2. Nhu cầu nhất quán trong đối nội và đối ngoại
Một quốc gia tầm trung, phụ thuộc sâu vào kinh tế toàn cầu, không thể phát đi những tín hiệu đối ngoại mâu thuẫn, để các đối tác phải “đọc giữa các dòng” xem ai là người quyết định cuối cùng.
“Nhất thể hóa”, nếu được thiết kế cẩn trọng, có thể tăng tính nhất quán chiến lược, rút ngắn chuỗi quyết sách, và nâng cao vị thế đại diện quốc gia.
3. Tiền lệ đã tồn tại – và không gây sụp đổ hệ thống
Giai đoạn kiêm nhiệm Tổng Bí thư – Chủ tịch nước trước đây cho thấy hệ thống vẫn vận hành, không có khủng hoảng thể chế, không xảy ra tê liệt đối nội hay đối ngoại.
Điều này chứng minh rằng vấn đề không nằm ở khả năng vận hành, mà nằm ở cách hợp thức hóa và kiểm soát quyền lực.
*Luận đề tích hợp: Vấn đề không phải là “nhất thể hóa hay không”, mà là “nhất thể hóa trong điều kiện nào”
Câu trả lời hợp lý không nằm ở hai thái cực hoặc “nhất thể hóa” để mạnh lên, hoặc giữ nguyên để an toàn.
Thực chất, câu hỏi cốt lõi là:
Liệu Việt Nam có đủ cải cách thể chế đi kèm để biến “nhất thể hóa” thành công cụ phục vụ quản trị, thay vì công cụ tích tụ quyền lực?
Một mô hình tích hợp hợp lý cần:
1. Minh bạch hóa quyền lực: ai quyết, ai chịu trách nhiệm, ai giám sát;
2. Tăng vai trò thực chất của các thiết chế còn lại, thay vì biến chúng thành hình thức; và
3. Giữ không gian điều chỉnh và đảo ngược, tránh biến “nhất thể hóa” thành “điểm không quay lại”.
Nếu không đáp ứng được các điều kiện đó, thì không “nhất thể hóa” vẫn là lựa chọn ít rủi ro hơn.
Nhưng nếu quyền lực tiếp tục tập trung mà không được định danh và kiểm soát, thì không “nhất thể hóa” chỉ là sự trì hoãn hình thức.
“Nhất thể hóa”: Một thước đo về sự trưởng thành của thể chế
“Nhất thể hóa” không phải là câu chuyện được hay không được theo nghĩa kỹ thuật.
Nó là phép thử cho mức độ trưởng thành của thể chế.
• Không được, nếu nó chỉ là cách hợp thức hóa quyền lực tập trung trong một hệ thống thiếu đối trọng.
• Không thể không nghĩ tới, nếu quyền lực trên thực tế đã vận động theo hướng đó.
Giữa hai cực ấy, lựa chọn khôn ngoan nhất không phải là né tránh câu hỏi, mà là trả lời nó bằng cải cách thể chế thực chất.
Bởi rốt cuộc, điều quyết định sự bền vững của một quốc gia không phải là một người nắm bao nhiêu chức danh, mà là quyền lực đó được kiểm soát, giới hạn như thế nào và phục vụ ai.
*****
.png "Sex :vozvn (13):"){kind=icon}
