CHƠI ÂM THANH ĐỪNG ĐI TÌM TUYỆT ĐỐI
(bài dịch của một tác giả nước ngoài)
Thế giới âm thanh vô cùng rộng lớn, phong phú và đa dạng không kém gì thế giới xe thể thao, rượu vang, đồng hồ đeo tay hay thời trang. Mỗi sản phẩm đều là một kiệt tác nghệ thuật với những đặc tính kĩ thuật và chất âm riêng, hướng tới những đối tượng người nghe khác nhau.
Hầu hết các tạp chí audio ngày nay đều làm chúng ta nhầm tưởng rằng thực sự có một thiết bị gọi là “tốt nhất”, có thể đem lại chất lượng âm thanh tuyệt đối không chê vào đâu được. Nhưng dĩ nhiên đó là quan niệm sai lầm của những người làm báo non nghề.
Để dễ minh họa hơn, bạn có thể tưởng tượng: Giữa bốn loại xe hơi: Ferrari, Lamborghini, Rolls-Royce và Aston Martin, chiếc nào là tốt nhất? Chắc chắn bạn có sở thích riêng của mình, nhưng bản thân câu hỏi xe nào tốt nhất là vô nghĩa, bởi không hề có chiếc xe nào là tốt nhất cả – một chiếc xe có thể đáp ứng yêu cầu của bạn lại không hợp với người khác, và ngược lại.
Đó là lý do vì sao chúng tôi tạm chia chất âm ra làm ba nhóm chính – Chính xác, Giàu cảm xúc và Tinh tế. Nằm giữa ba nhóm chính đó là ba nhóm phụ – Mạnh mẽ, Mượt mà và Rực rỡ. Mỗi thiết bị hoặc thương hiệu đều có thể xếp vào một trong số những nhóm đó. Cách phân loại này chỉ hoàn toàn mang tính tham khảo, không nhất thiết là áp dụng cho mọi người.
CHẤT ÂM CHÍNH XÁC
Những thiết bị thuộc nhóm này thường thuộc về thế giới âm thanh pro. Với những chỉ số kĩ thuật ấn tượng, frequency response đo được phẳng thuyệt đối và độ méo rất thấp, những thiết bị thuộc nhóm này có sứ mệnh thể hiện lại tới từng chi tiết nhỏ bé và tinh vi nhất. Tuy rằng mọi nhà sản xuất đều nói rằng sản phẩm của mình có khả năng tái hiện lại âm thanh chính xác, những thương hiệu thực sự tập trung vào nhóm chất âm này thường đưa ra những thông số kĩ thuật và đo lường phức tạp nhằm thỏa mãn người nghe, và đặc biệt là những kĩ sư làm việc trong ngành thu âm, những người đòi hỏi sự chính xác tuyệt đối từ các thiết bị của mình. Tuy rất phổ biến trong thế giới công nghiệp âm thanh, đối với người nghe thông thường tại gia, đây lại là nhóm chiếm thiểu số.
Ưu điểm
Chất âm cực kì chính xác và khả năng nghe được tới tận cùng các chi tiết trên đĩa CD hoặc LP là những gì người nghe trông đợi ở nhóm âm thanh này. Đây không phải là chất âm dễ nghe – âm thanh hướng rõ rệt về phía trước, bass mạnh và khô, toàn bộ dải tần gần phẳng tuyệt đối.
Nhược điểm
Chính ưu điểm của loại âm thanh này cũng là nhược điểm – nhiều người cho rằng âm thanh quá chính xác sẽ vạch trần ngay cả những chi tiết không tốt, và với những đĩa thu âm kém, âm thanh sẽ trở nên tệ hại và khó nghe. Ngoài ra, tiếng treble của nhóm này thường bị chói gắt, toàn bộ dải âm nói chung khô cứng và lạnh, không có hơi ấm và sức sống chân thực.
Thương hiệu
Có không ít thương hiệu pro thuộc nhóm này, được thiết kế dành riêng cho các studio chuyên nghiệp. Nhưng cũng có nhiều hãng, bao gồm JBL (phân khúc high-end), Pioneer/Tad, ATC, PMC, Adam, Lipinski, v.v. thường khoác lên những cặp loa pro của mình lớp vỏ mới thích hợp với phòng nghe gia đình. Các hãng như Bryston, Chord hay GamuT tách rời phân khúc pro và home. Một số sản phẩm của thương hiệu B&W hay Wilson cũng coi như xếp vào nhóm này nhưng âm thanh vẫn có đặc trưng riêng.
CHẤT ÂM TINH TẾ
Là chất âm phổ biến nhất đối với các audiophile hiện đại, đáp ứng được yêu cầu của đại đa số người nghe, và thường là chất âm được ngợi ca nhất trong các tạp chí âm thanh hi-fi như Stereophile, TAS, Hi-Fi+.v.v.
Ưu điểm
Chất âm này nổi bật với đặc tính mềm mại và cân bằng trên toàn bộ dải tần, không có cảm giác chói gắt hay khô cứng của nhóm âm chính xác. Tiếng bass mạnh, dải trung mượt và tiếng treble rực rỡ, làm thỏa mãn hầu hết mọi người nghe.
Nhược điểm
Những ai không thích chất âm Tinh tế thường cho rằng âm thanh của loa và thiết bị khó có thể kết hợp sao cho phù hợp với mọi người nghe. Có thể ampli và đầu đĩa đã có đủ bass và dynamic rồi, nhưng đưa thêm cặp loa cũng thuộc nhóm này vào có thể làm âm thanh trở nên lạ thường và khó nghe. Đa phần những người thích chất âm này thường nghe nhạc jazz và cổ điển, chứ không phải pop, rock hay hip-hop.
Thương hiệu
Thường là những thương hiệu huyền thoại. Loa của Wilson, B&W, Vandersteen, Thiel, Genesis, và thiết bị của McIntosh, Mark Levinson, Krell, Musical Fidelity, VTL, Halcro và Audio Reseach thường rơi vào nhóm này.
CHẤT ÂM GIÀU CẢM XÚC
Thường được coi là phân khúc lâu đời nhất, nhưng cũng phát triển rộng nhất. Loa của nhóm chất âm này thường dùng loại toàn dải với độ nhạy cao và công suất thấp hoặc dòng loa kèn. Các hãng thiết kế không quan tâm nhiều tới dải tần rộng mà ưu tiên đổi lại chất âm ấm áp và sống động như thật. Thêm vào đó, ampli của nhóm này thường là loại Single End Triode với công suất thấp nhưng âm thanh rất lôi cuốn. Nhiều hãng có hàng chục model ampli, sử dụng nhiều loại đèn khác nhau, nhằm đáp ứng yêu cầu của những ai thích chất âm này.
Ưu điểm
Nhờ sử dụng loa toàn dải, hoặc loa kèn và đèn điện tử, nên âm thanh đậm chất ấm áp và nồng nàn rất giàu cảm xúc. Driver toàn dải của Lowther, Voxativ, Feastrex.v.v. có tốc độ phản ứng cực nhanh nhờ khối lượng moving mass thấp. Thêm vào đó, loa và ampli thuộc nhóm này hướng tới đường tín hiệu trong sạch tuyệt đối, bằng cách loại bỏ những linh kiện và crossover không cần thiết. Chính sự đơn giản của âm thanh đã đem lại chất âm giàu cảm xúc.
Nhược điểm
Có thể thấy rằng với toàn dải, tiếng bass là nhược điểm rõ nhất bởi một driver không thể nào tái hiện lại tiếng bass mạnh mẽ như một loa cột 4 đường tiếng với hai loa trầm 25cm. Tương tự, ampli đèn với công suất thấp dưới 10W khó có thể sánh về cường độ và sự mạnh mẽ như những ampli bán dẫn hãng mấy trăm watt. Điều này được khắc phục nếu sử dụng loa kèn có nhiều đường tiếng. Một số người rất không thích những gì mà nhóm chất âm này đem lại. Trong khi đó nhiều người lại say mê như điếu đổ.
Thương hiệu
Về loa, có một số hãng tập trung thuần túy vào chất âm này như Voxativ, Feastrex, Fostex, Lowther, Supravox, PHY-HP, AER v.v. Còn về ampli, có nhiều hãng chuyên sản xuất ampli dùng đèn 2A3, 300B, 211/845 như Audio Note, Art Audio, Cary, Air Tight, Shindo, KR Audio. Ngoài ra còn có khá nhiều hãng nhỏ hơn chuyên chế tạo ampli đèn hand-made như KT-Audio chẳng hạn.
CHẤT ÂM RỰC RỠ
Kết hợp đặc tính của hai nhóm chính xác và giàu cảm xúc, chất âm rực rỡ có đặc điểm là hướng về phía trước và giàu chi tiết nhưng cũng nồng ấm và ngọt ngào. Đây là một chất âm được nhiều người yêu thích, âm thanh đặc biệt sống động với dải trung đầy đặn, và tiếng bass lớn, tuy không hoàn toàn phẳng.
Nhiều ampli “green” đến từ những nhà sản xuất như Jeff Rovland, Bel Canto (cùng các ampli ICEpower khác), Hypex, Tripath và chip-amps, nói chung có âm thanh chính xác nhưng lại có được sự ngọt ngào mượt mà giàu cảm xúc. Các thương hiệu như E.A.R. và Manley cho ra đời những ampli đèn đáp ứng được cả hai thị trường pro và home.
Còn về loa, các hãng loa như Joseph Audio và Tetra của Mỹ hay Linn, Harbeth, ProAc, Spendor của Anh, đều thuộc nhóm này, và chất âm rực rỡ là đặc trưng có thể nhận thấy nhanh chóng của họ.
CHẤT ÂM MƯỢT MÀ
Khác với chất âm rực rỡ, nhóm mượt mà chọn con đường tinh tế hóa chất âm giàu cảm xúc.
Một số thương hiệu loa cũ như Tannoy hay mới nổi như Harbeth, Zu và DeVore tiếp tục duy trì được đặc trưng đơn giản nhưng hiệu quả của chất âm giàu cảm xúc, nhưng bổ sung thêm thùng loa độc đáo và áp dụng những công nghệ driver tiên tiến để cải thiện chất âm toàn dải và đạt được dynamic tốt. Tiếng bass và treble không hướng về phía trước mà có giới hạn và dễ kiểm soát hơn.
Nhiều ampli đèn đẩy kéo thuộc về nhóm này: Audio Research, Cary, Shindo, Air Tight, Rogue, Zanden, v.v. Chúng đều mang trong mình chất âm nồng ấm của ampli đèn, nhưng không quan tâm tới độ chi tiết cao, thay vào đó là cảm giác mượt mà dễ nghe. Một số ampli bán dẫn như của Accuphase cũng có thể xếp vào nhóm chất âm này.
CHẤT ÂM MẠNH MẼ
Thị trường chủ yếu của nhóm này là Mỹ và Bắc Âu. Đặc tính tần số khá phẳng, nhưng thay cho âm thanh ấm nồng là cảm giác “mạnh khỏe” và “ấn tượng”, phối hợp cả sự mạnh mẽ cơ bắp và chính xác.
Ba hãng sản xuất driver chính của nhóm chất âm này là Dynaudio, Scan Speak, Audio Technology. Những thương hiệu đáng kể bao gồm Dynaudio Speakers, Peak Consult, Audio Physics, GamuT, cùng những hãng nhỏ hơn như Kharma, MBL, Dali, Marten, Canton, và nhiều hãng khác. Tuy mỗi hãng đều có đặc trưng âm thanh của riêng mình, nhưng đều đóng góp vào sự phát triển của thị trường chất âm mạnh mẽ. Các ampli Mỹ như McIntosh, Audio Research, Krell.v.v. được xếp vào nhóm ampli mạnh mẽ kiểu cơ bắp này.
KẾT LUẬN
Tóm lại, không hề có sự tuyệt đối trong thế giới âm nhạc – không có thiết bị nào là hoàn hảo nhất cả, cũng không có chất âm nào vượt trội cả. Tất cả tùy thuộc vào sở thích, phòng nghe, cách bố trí hệ thống và nhiều yếu tố cả chủ quan lẫn khách quan khác. Điều quan trọng là bạn phải dành thời gian thử nghiệm để tìm ra con đường thích hợp nhất cho mình, sẽ không phải là con đường tốt nhất, bởi không có gì là tốt tuyệt đối trong âm thanh cả.
🧠 Graph vs Cảm nhận – Đồ thị có phải là tất cả?
Có một giai đoạn mình bị “nghiện graph” – cứ thấy tai nghe nào hot là lên Crinacle, squig.link, đo FR (frequency response), so từng đỉnh, từng đáy. Mình học được cách nhận ra tai nào “V-shape”, tai nào “mid-forward”, tai nào bị dip ở upper mids… và nghĩ rằng, chỉ cần nhìn đồ thị thôi là đủ biết tai nghe đó hợp hay không.
Nhưng rồi, khi thử một chiếc tai nghe mà graph nhìn rất “xấu” – tức là gồ ghề, không cân bằng, không theo chuẩn Harman hay bất kỳ target nào – mà nghe lại… rất hợp gu mình. Nó không hoàn hảo, nhưng bass có lực, mid mộc mạc, treble hơi đục nhưng lại êm dịu và dễ nghe cả buổi. Lúc ấy mình mới bắt đầu thấy: à, hóa ra cảm nhận thực tế đôi khi lại vượt lên cả lý thuyết.
Graph là công cụ – nó giúp định hình nhanh một chiếc tai có thiên hướng âm như thế nào. Nhưng cảm xúc khi nghe lại là thứ không thể số hóa. Có những người thích “graph flattish” – vì họ yêu độ chính xác, tái hiện nguyên bản. Nhưng cũng có người chỉ cần tiếng vocal thật gần gũi, hoặc sub-bass rung trong lòng ngực, là thấy sướng rồi.
Tai mình là độc nhất. Nhạc mình nghe, môi trường mình sống, thậm chí là tâm trạng khi nghe cũng ảnh hưởng tới trải nghiệm. Vậy nên, nếu một chiếc tai nghe có graph không đẹp, nhưng bạn thấy “vui tai”, “nghe thấy thương”, thì đó đã là chiếc tai nghe đúng – cho riêng bạn.
🎧 Lời kết: Graph không nói dối, nhưng nó cũng không nói hết. Có lẽ thứ quan trọng nhất vẫn là… cảm xúc mình cảm thấy khi đeo tai nghe đó, trong một khoảnh khắc thật sự dành cho âm nhạc. Bạn thì sao? Đã từng bị “đồ thị lừa dối” chưa? 😄