80 năm nạn đói kinh hoàng năm Ất Dậu 1945 - Bài học cho mai sau - Kỳ 1: Người con bị cho đi để khỏi chết đói

Nhân chứng nạn đói kinh hoàng năm Ất Dậu 1945 đều đã ngoài 80 tuổi, chỉ số ít cụ còn sống. Có cụ giờ con cháu đầy đàn, nói vui chỉ mong có sức mà… ăn.

Trên đường phố Phủ Lý, Hà Nam (cũ), hai người con xin được tí cháo về đổ cho bố thì cháo chảy ngược vì hàm ông đã cứng lại - Ảnh: Võ An Ninh

Nhắc về nạn đói, khóe mắt các cụ lại ướt nhòe, không nỗi đau nào bằng 2 triệu đồng bào phải chết đói tức tưởi. Nhưng nhắc chuyện cũ không chỉ kể thảm nạn của dân tộc ngày nào mà còn là bài học xương máu cho mai sau.

80 năm trước, cô bé Lê Thị Mi, 5 tuổi, lẽo đẽo bám theo người bán ngô (bắp) xa lạ vì được cho ăn, nhờ thế mà sống sót. Trong nạn đói khủng khiếp năm 1945, nhiều người dân phải bỏ nhà đi xin ăn. Cảnh cha mẹ đớn đau rứt ruột bán hay cho con mình xảy ra không ít nhưng ai được nhận nuôi đã là may mắn! Rất nhiều người già, trẻ, em bé bị đói đến chết khắp nơi!

Lẽo đẽo bám theo người có miếng ăn
Cô bé Mi giờ đã là bà lão móm mém, vui vầy bên con cháu trong ngôi nhà khang trang ở khu 1, xã Vĩnh Lại, huyện Lâm Thao (nay là xã Bản Nguyên), Phú Thọ.

Bà Mi quê gốc Thái Bình (Hưng Yên mới), nơi xảy ra nạn đói nặng nề nhất từ Quảng Trị đổ ra các tỉnh miền Bắc. Bà là một trong số ít nhân chứng nạn đói Ất Dậu, trí nhớ còn minh mẫn dù tai có phần bị lãng. Nhưng không sao, bà đã có con dâu sẵn sàng "phiên dịch".

"Năm ấy đói thảm lắm, bố mẹ và bốn anh chị em chúng tôi hai trai, hai gái sống trong một túp lều rách rưới, chẳng có gì cả. Đói quá, bố tôi mới chạy tới nhà ông chú, xin cho bán miếng đất, được đồng nào mua gạo nuôi con nhưng chú không cho bán.

Bố về bàn với mẹ, cứ không có gì ăn thế này sẽ chết cả nhà, làng nhiều người chết lắm rồi. Giờ hai đứa con gái theo mẹ, hai đứa con trai theo bố, tách nhau ra mà đi xin ăn.

Mẹ đưa tôi và chị gái đi lên mạn ngược, còn bố đưa hai anh đi xuôi. Tôi chỉ biết thế, rồi cả nhà chúng tôi tách nhau ra, từ đó mẹ với chị em tôi không bao giờ gặp lại bố và hai anh" - bà Mi nghẹn ngào kể!

Nhớ quãng đường mẹ con dắt díu nhau từ Thái Bình lên Phú Thọ, bà Mi không biết đi mất bao ngày: "Tôi lúc đó 5 tuổi, chị gái khoảng 10 tuổi, mẹ ôm cái bị rách dắt hai chị em đi, đi mãi, đói mệt thì ngồi lả ven đường.

Ba mẹ con cứ đi dọc đường, thấy nhà ai mở cửa liền vào xin ăn. Nhà thì cho củ khoai, bắp ngô, bát cháo, tối thì ngủ đường ngủ chợ. Nhiều nhà vào, người ta cũng không có gì để cho. Có nhà thấy người ăn xin tới liền chạy vào khóa cửa. Vì người đi ăn xin nhiều quá, già trẻ đều chết đói la liệt dọc đường.

Cứ mỗi lần đến chợ quê, mẹ tôi thường nán lại một hai ngày, vì ở chợ người ta buôn bán dễ có đồ ăn. Cũng chính ở chợ Hưng Hóa (Phú Thọ), tôi gặp mẹ nuôi đi bán ngô rồi theo luôn.

Mẹ nuôi ngày đó quẩy gánh ngô luộc, bà cho tôi một cái, ăn hết rồi còn muốn ăn nữa nên cứ lẽo đẽo theo sau. Bà thấy thế dẫn tôi lại chợ hỏi con nhà ai, gặp mẹ đẻ tôi thấy có hai đứa nhỏ. Bà hỏi có cho bớt một đứa không để mang về nuôi, mẹ đẻ lúc đó cũng đói lả, rối rít nhờ bà nuôi hộ một đứa.

Cuối cùng mẹ nuôi nhận tôi, bà lấy số tiền bán ngô đưa mẹ đẻ tôi rồi dắt tôi đi. Mẹ đẻ tôi luống cuống quên hỏi địa chỉ nhà mẹ nuôi ở đâu, khi có người nhắc mới tất tả chạy theo để hỏi. Nhưng mẹ nuôi đã đưa tôi xuống đò, đi dọc dòng sông để về nhà. Lúc đó tôi nhìn lên bờ, thấy mẹ đẻ cứ chạy theo trên bờ sông.

Đò thì xa dần, mẹ nuôi không nghe thấy tiếng bà, còn tôi thì nhớ mãi cái dáng mẹ chạy theo ngày ấy. Rồi tôi cảm thấy nhớ mẹ, mới biết sợ khi đi ở với người lạ" - bà Mi nhớ.

Từ ngày về với mẹ nuôi, bà Mi không còn phải đói dài ngày và lang thang xin ăn. Mẹ nuôi coi bà như con đẻ. Mẹ đi lấy chồng cũng đem bà theo.

Bà Mi (giữa) quây quần bên con cháu. Thoát chết đói cách đây 80 năm, bà nói giờ thì không có sức mà ăn - Ảnh: TÂM LÊ

Sau 10 năm bất ngờ gặp lại mẹ và chị
Sau này, mẹ nuôi sinh các em, bà Mi là chị cả trong gia đình. Khoảng năm 16 tuổi, bà bất ngờ nghe tin mẹ đẻ và chị gái còn sống, ở gần mình.

"Năm đó bà nội đi tản cư ở xã bên, một người bà con trông thấy tôi liền nói giống một người trong xã, bảo tôi giống như em gái, có thể là người nhà, cứ qua gặp xem biết đâu lại đúng. Tôi chần chừ mãi rồi thử qua gặp, hóa ra đúng là mẹ và chị gái.

Nhưng mẹ không nhận tôi, mẹ bảo đã cho rồi thì không dám nhận lại. Chị gái thì nhận ra ngay, chị em ôm nhau khóc òa"- khóe mắt bà Mi lại nhòe ướt.

Bà Mi nhận tin buồn, bố và hai anh đi biệt tích, nghe nói lần lượt chết hết trong nạn đói. Nhưng chết ở đâu không biết, bà cứ đến rằm lại thắp hương cầu khấn.

Mẹ đẻ tái giá, chị gái ở cùng mẹ, bà Mi không ở mà trở về sống cùng gia đình mẹ nuôi. Bố nuôi là cán bộ kháng chiến, ông muốn bà được đến trường học. Nhưng rồi bố mẹ sinh thêm nhiều em, chiến tranh kéo dài, bà Mi phải nghỉ học ở nhà giúp mẹ việc đồng áng và chăm em.

Đến giờ bà Mi vẫn tiếc nuối không được đi học, chỉ mới vừa biết đọc chữ thì phải nghỉ. Thời thanh niên, bà khỏe mạnh, chăm chỉ làm việc ai cũng quý mến. Bà được một anh trai cùng làng để ý, hỏi cưới làm vợ.

"Chị em chúng tôi hòa thuận, xem chị như ruột thịt trong gia đình. Vì là chị cả nên vất vả hơn. Sau này chị kết hôn, chồng mất sớm ở chiến trường Quảng Trị, chị phải nuôi con một mình lại càng vất vả" - ông Lê Văn Hựu, em thứ ba trong năm người em của bà Mi trong gia đình mẹ nuôi, tâm sự.

Lấy chồng năm 1961, bà Mi sinh được một trai một gái thì năm 1968 chồng hy sinh. Bà mới 27 tuổi, ở vậy nuôi hai con. Sau này có lần bà về quê Thái Bình tìm lại họ hàng nhưng không còn ai. Túp lều và khu đất gia đình bà cũng bị san bằng, mọc lên khu nhà mới lạ.

Cũng như gia đình bà, khi nạn đói xảy ra, người dân ở các vùng quê Kiến Xương, Tiền Hải, Thái Thụy... tỉnh Thái Bình phải lê la tứ xứ để xin ăn. Nhà thì đi vài người, nhà thì bỏ đi hết không còn ai. Và rất nhiều người đã đói lả, chết gục trên đường, thậm chí cả gia đình già trẻ không còn một ai để có thể chôn cất người chết!

Theo cuốn Nạn đói năm 1945 - Những chứng tích lịch sử của GS Văn Tạo và GS Furuta Moto, nạn đói này làm hơn 2 triệu đồng bào Việt Nam bị chết thảm.

Toàn miền Bắc từ Quảng Trị trở ra, mà trọng điểm là các tỉnh duyên hải Bắc Bộ, Đồng bằng sông Hồng như Thái Bình, Nam Định, Ninh Bình, Hà Nam, Hưng Yên... đều bị đói khủng khiếp. Nơi tỉ lệ chết đói cao nhất là 67%, chiếm 2/3 tổng dân số.

Nguyên nhân sâu xa nhất, như cả tư liệu lẫn lời các nhân chứng kể, là âm mưu của phát xít Nhật và thực dân Pháp. Quân Nhật thì vơ vét cho chiến tranh. Còn thực dân Pháp lại nhằm dự trữ lương thực phòng khi đồng minh chưa tới mà Nhật đã yếu, phải đánh Nhật hoặc để sau này tái xâm lược Việt Nam.

Ngoài nguyên nhân chính kể trên còn các nguyên nhân như tắc nghẽn giao thông do chiến tranh (không đưa gạo miền Nam ra Bắc được) và thiên tai mất mùa cuối năm 1944.

-----------------------------------
Nhiều gia đình chết cả nhà, có dòng họ chết không còn một ai, thậm chí có làng bị xóa sổ trong nạn đói. Vụ lúa năm sau có những chỗ xanh tốt bất thường như dáng người nằm. Người ta kể rằng chính nơi đó có người chết đói chỉ được vùi tạm nên trở thành phân cho lúa...

Khốn khổ 1 thời.nên ông bà ngoại tao sống lúc nào cũng tiết kiệm

Nguyên nhân thật sự là do cái đám ché đỏ dựng chuyện.

Nghe phong phanh là nạn đói dữ dội một phần vì miền trong gửi gạo ra cứu nhưng bị 1 đám khỉ rừng chặn cướp đem lên rừng lập chiến khu. Không biết đúng không.

ghostphantom9:

Nghe phong phanh là nạn đói dữ dội một phần vì miền trong gửi gạo ra cứu nhưng bị 1 đám khỉ rừng chặn cướp đem lên rừng lập chiến khu. Không biết đúng không.

Bấm để mở rộng...

Đúng cmnr. Dân dưới đồng bằng còn đói chết thì một đám trong rừng lấy cẹc gì ăn mà lại không đi cướp.

Nội tao năm nay 90, cũng may phúc qua được nạn đó, để sau về gặng hỏi cụ coi sao, xem nhớ được gì không?
Nhưng mà làng tao thì chết nhiều lắm, như rạ
Cũng là một nốt trầm... Giống như năm 2019 Covid vậy

80 năm nạn đói Ất Dậu - Bài học cho mai sau - Kỳ 2: Trở lại những làng chết gần hết vì đói​

Nhiều gia đình chết hết cả nhà, có dòng họ chết không còn một ai, thậm chí có xóm bị xóa sổ trong nạn đói năm Ất Dậu 1945. Từ làng quê xác xơ, điêu tàn ngày ấy giờ đã khang trang, giàu đẹp, đồng lúa mênh mông, trĩu hạt.

Trẻ em đói khát, mút vỏ ốc thối ở Nam Định trong nạn đói năm 1945 - Ảnh: VÕ AN NINH

Xóm Trại bị xóa sổ trong nạn đói
Tỉnh Thái Bình (nay là Hưng Yên) là nơi nạn đói Ất Dậu diễn ra nặng nề nhất. Vậy điều gì khiến một vùng được xem là vựa lúa của miền Bắc, người nông dân lại chết đói nhiều đến thế?

Lịch sử Đảng bộ tỉnh Thái Bình, xuất bản năm 1986, ghi: "Năm 1945 tỉnh Thái Bình có 280.000 người chết đói, chiếm 25% tổng dân số. Nhiều địa phương chết tới trên 50% dân số, xã Tây Lương (Tiền Hải) 67%; Sơn Thọ, Thụy Anh (Thái Thụy) 79%; xã Thanh Nê (Kiến Xương) có 4.164 người thì chết 2.000 người; xã Tây Ninh (Tiền Hải) có 171 gia đình chết không còn một ai...".

80 năm sau nạn đói kinh hoàng, chúng tôi về xã Tây Lương (nay thuộc xã Tiền Hải), nơi cả một xóm bị xóa sổ vì nạn đói, đó là xóm Trại của thôn Thượng. Trong cuộc khảo sát về nạn đói ở Tây Lương đầu những năm 1990 do nhóm của GS Văn Tạo và GS Furuta Moto phụ trách, năm 1945 cả xóm Trại có 34 hộ gồm 130 nhân khẩu.

Khi nạn đói quét qua, xóm Trại chết 103 nhân khẩu, còn lại 27, tỉ lệ chết 79%. Những người còn lại của xóm đã ghép vào ở các thôn khác, xóm Trại bây giờ là cánh đồng lúa xanh ngát, trải thảm bên đường bê tông phẳng lì. Ít ai biết khu đất từng là khu "đất chết".

Dọc đường bê tông hiện đại ấy, chúng tôi hẹn gặp trưởng thôn Hiên Nguyễn Văn Tuyền, ông giới thiệu gia đình cụ Hoàng Đức Bộ, cả hai ông bà là người cao tuổi nhất thôn và còn minh mẫn.

"Tôi chính là dân xóm Trại ngày xưa lên đây cư ngụ, nhà tôi có sáu người, chết trong nạn đói ba người, họ hàng, xóm giềng chết hết. ông Bê, ông Ý, ông Ạp, ông Nhàn đều chết cả" - cụ Hoàng Đức Bộ, 90 tuổi, thôn Hiên, xã Tây Lương cũ, bất ngờ cho biết mình là dân xóm Trại.

Cụ Bộ kể sau nạn đói người dân còn sống sót trong xóm rất ít, họ lần lượt bỏ đi hoặc chuyển sang các thôn khác ở. Nhớ lại thảm cảnh kinh hoàng của nạn đói, cụ Bộ buồn bã kể:

"Bây giờ rau muống, rau khoai bò ra đường không ai ăn, ngày xưa tìm không ra một ngọn. Đến củ chuối, củ chót cũng hết, không có để đào cơ mà, vì ai cũng đói" - cụ Bộ không giấu được nước mắt khi nhắc về nạn đói.

"Mùng 3 anh tôi chết, mùng 4 mẹ chết, rồi một thời gian sau em gái út cũng chết. Chỉ còn bố với hai anh em chúng tôi. Bố phải ra ngoài đi kiếm cái ăn, còn hai anh em tôi ôm nhau nằm co ro trong ổ rơm góc nhà đợi bố về. Không biết bố khi nào mới về, không biết hai anh em có bị chết không", cụ nói. Cụ Bộ lúc đó 9 tuổi, còn em trai 7 tuổi, lúc nào cũng sợ bố không về nữa.

Cụ bà Bùi Thị Nhị, 92 tuổi, năm xưa ở xóm dưới thôn Thượng. Gia đình cụ Nhị may mắn thoát chết nhưng bà con họ hàng thì chết không còn ai.

"Chú tôi bán nhà, đi xin ăn rồi chết cả bố lẫn con. Bác tôi tên Chấn, sáu người, tôi chỉ nhớ bác với một người con chết hết không còn ai. Nhà hàng xóm cũng sáu người là nhà ông Mạn, cũng đi rồi chết hết không còn ai. Nhà ông Kim, ông Beo cũng không còn người nào, chết hết, một cô con gái đi lấy chồng thì thoát chết" - cụ Nhị xúc động kể lại.

Nhà cụ Nhị có bố mẹ và ba người con, nhịn đến ngày thứ tư thì bố mang gạo về nên cả nhà thoát chết. Bố đi làm thuê ở đâu không biết, mẹ tìm người thân vay tiền. Bố mẹ cụ Nhị còn bán cả nhà, chỉ ở dưới bếp để cứu cả nhà chết đói.

Theo trí nhớ của cụ Bộ, tình cảnh lúc đó ở xóm Trại rất ảm đạm, người cứ thưa vắng dần. Mỗi người trong gia đình cứ lần lượt chết, hôm nay một người, ngày mai lại vài người. Hàng xóm ai còn sống thì sang lấy chiếu đắp lại mang đi chôn, đến lúc không còn chiếu thì chôn bằng lá cây. Đến lúc chết nhiều quá không còn người mang đi chôn, chết trong nhà ba bốn ngày không ai biết.

Đói nên không ai muốn ra khỏi nhà, cũng không có sức mà đi, chỉ người thân mới qua thăm nhau. Lúc ấy chỉ có nhà tranh, vách đất, nhà không có cửa, gọi túp lều thì đúng hơn.

"Nhà ông nội tôi chết năm người, gồm chú và các cô. Một cô, mẹ chồng bảo trong này đói quá, không cưu mang được, con ra ngoài huyện đến mùa thì về. Nhưng cô ra vài ngày sau thì chết. Cụ lớn chết vì dịch tả năm 1944. Thêm hai cụ và gia đình tôi nữa là chết tất cả tám người", cụ Bộ nghẹn lời.

Nhà cụ Thiệp, hàng xóm cụ Bộ, có ba bố con, dắt nhau đi ăn xin. Một hôm bố để hai con ở nhà, đi tắt cánh đồng sang mãi làng trên tìm thức ăn, lúc quay lại thì hai con đã chết đói rồi!

Sau nạn đói, gia đình cụ Bộ ở ghép với thôn Hiên. Lớn lên, cụ Bộ và cụ Nhị cưới nhau, sống ở thôn Hiên tới già. Hiện hai cụ đang sống yên vui cạnh nhà con trai cả, với khoản lương hưu quân đội mấy chục năm cống hiến tuổi trẻ cho Tổ quốc của cụ Bộ.

Gia đình cụ làm riêng một cái tường đường rất to, phải tới hai gian nhà, làm nơi thờ cúng tổ tiên và người thân chết trong nạn đói.

Vợ chồng cụ Hoàng Văn Bộ thoát chết trong nạn đói ở xóm Trại - Ảnh: TÂM LÊ

Chợ Hồ và chiếc xe kéo người chết đi vùi lấp hố chung
"Có phải chợ Dành nhiều người chết trong nạn đói năm 1945 không, thưa bà?" - chúng tôi hỏi một người dân cao tuổi ở xã Thụy Sơn, Thái Thụy. Bà thừ người lục lại trí nhớ, cho biết: "Các cụ nói chợ Dành cũng nhiều người chết nhưng chợ Hồ còn chết nhiều hơn nữa".

Chúng tôi liền tìm tới chợ Hồ, đó là một ngôi chợ cổ ở xã Thụy Phong (xã Thái Thụy mới). Ngôi chợ vẫn tấp nập người bán mua, cổng chợ Hồ rõ nét và bên trong có một khu nhà cũ đang để không.

Người dân giới thiệu cho chúng tôi gặp cụ Nguyễn Quang Dung, 91 tuổi, từng là bí thư đảng bộ xã Thụy Phong. "Năm Ất Dậu kinh hoàng đó chợ Hồ này cứ sau buổi chợ là ông Tồ Hiệu lấy xe bò kéo tay, chở người chết từ chợ ra nghĩa địa bên cạnh, chôn 5-6 người một hố. Tôi còn bé, cứ ra chợ xem người ta chở người đi chôn. Chết đói đến nỗi người héo hắt đi.

Bấy giờ cướp giật nhiều lắm. Nắm cơm bán cho người ta ăn khỏi chết đói, người đói không có tiền vào cướp. Một người bán cơm thì phải có một người cầm đòn gánh đứng canh, ai vào cướp là vụt, ghê lắm. Có người bán cũng rất thương người, bán một thì cho một, tương trợ lẫn nhau cho qua nạn đói.

Những khu chợ, người dân tứ xứ tập trung tới để xin ăn, chợ Hồ cũng vậy. Xin không có ai cho thì chết ngay ở chợ, thương lắm. Gia đình tôi may không ai chết, hàng xóm chết vô khối. Bà cụ ở xóm dưới lên đây ở với con, đói quá không có gì ăn bà ấy về nửa đường thì chết đói.

Bố tôi thời đó còn trẻ, ông đi buôn được đồng nào đong gạo về ăn, không đến nỗi bị cắt bữa dù ăn cháo thôi. Ăn cháo rau má, cơm độn củ chuối ăn rất khó nuốt. Đói từ tháng 10-1944 tới tháng 5-1945 thì có lúa non ăn, lúc đó lại chết vì no, bao tử bục ra vì ăn trả bữa, đau xót lắm" - cụ Dung không bao giờ quên những ngày tháng tuổi thơ dữ dội giữa nạn đói.

Thanh niên, cụ Dung đi bộ đội rồi về phục viên sau đó làm cán bộ xã. Cụ nhớ bà con từng làm lễ cầu siêu chung cho người dân mình chết đói oan ức. Làm lễ tại nhà, nhà nào làm nhà nấy.

Làng quê từng đầy thi thể người chết đói bây giờ đã giàu đẹp, yên bình. Chỉ tiếc những nơi nạn đói nặng nề như Thái Thụy, Tiền Hải, Kiến Xương, tỉnh Thái Bình cũ không có một tấm bia tưởng niệm đồng bào đã mất.
------------------------------
Làng mạc xác xơ, tiêu điều, phủ một màu u ám. Dân bị đói, người cứ khô héo, teo tóp dần như cành củi khô, vật vờ đi kiếm miếng ăn. Đến lúc họ đói lả, nằm xuống thì không thể nào gượng dậy được nữa.
Kỳ tới: Thi hài người chết đói teo tóp như cành củi khô

thớt cũ có mấy thằng nói ăn thịt, cá, trứng đéo no bằng cơm đéo hiểu sao bị xóa

phikong77:

thớt cũ có mấy thằng nói ăn thịt, cá, trứng đéo no bằng cơm đéo hiểu sao bị xóa

Bấm để mở rộng...

@de Star @Hoàng Tử DiNa

Tao gốc 1954 nghe ông bà xưa kể lại ngày đó xung quanh dân đói , chết rất nhiều.
Còn ở xung quanh giáo xứ và nhà thờ thì đỡ hơn chút vì có cha và các xơ đứng ra cứu tế.
Nguồn cứu tế thì từ các tổ chức công giáo nước ngoài và rất khó khăn để đến được với nhà thờ.
Có một thế lực luôn ngăn cản