1. Thuật ngữ "bàn tay vô hình" được hiểu như thế nào?
Bàn tay vô hình là một phép ẩn dụ cho các lực lượng vô hình di chuyển nền kinh tế thị trường tự do. Thông qua lợi ích cá nhân và tự do sản xuất và tiêu dùng, lợi ích tốt nhất của toàn xã hội được thực hiện. Tác động qua lại liên tục của các áp lực cá nhân đối với cung và cầu thị trường gây ra sự chuyển động tự nhiên của giá cả và dòng chảy thương mại. Thuật ngữ "bàn tay vô hình" lần đầu tiên xuất hiện trong tác phẩm nổi tiếng của Adam Smith, Của cải của các quốc gia, để mô tả cách thị trường tự do có thể khuyến khích các cá nhân, hành động vì lợi ích cá nhân của họ, để sản xuất ra những thứ cần thiết cho xã hội.
Thế giới quan và phương pháp luận của Adam Smith là thế giới quan duy vật nhưng còn mang mầu sắc của sự tự phát và máy móc. Phương pháp nghiên cứu còn tồn tại cả hai phương pháp khoa học và nhận thức cá nhân. Tư tưởng của Adam Smith ảnh hưởng sâu sắc đến các học thuyết của kinh tế tư sản sau này.
Trong tác phẩm được xem lớn nhất của Adam Smith là "The Wealth of Nations" được xuất bản vào năm 1776. Trong tác phẩm này, Ông đã nhấn mạnh lợi ích của chuyên môn hóa và nhu cầu sinh ra hệ thống cơ chế thị trường phản hồi qua hệ thống giá cả. Thuyết "Bàn tay vô hình" được Adam Smith – nhà kinh tế học người Scotland đưa ra trong những năm của thế kỉ 18 mà giá trị của nó đến nay vẫn còn được công nhận.
Bàn tay vô hình là thuật ngữ được Adam Smith sử dụng để mô tả khả năng của cơ chế thị trường trong việc phối hợp các quyết định độc lập của người mua và người bán lại với nhau. Adam Smith đã viết về bàn tay vô hình trong các bài viết của mình vào những năm 1700, lưu ý rằng cơ chế của bàn tay vô hình mang lại lợi ích cho nền kinh tế và xã hội nhờ các cá nhân tư lợi. Smith đề cập đến "một" bàn tay vô hình, đó là cơ chế định giá và phân phối tự động trong nền kinh tế tương tác trực tiếp và gián tiếp với các cơ quan lập kế hoạch tập trung từ trên xuống.
Theo A.Smith, chính bàn tay vô hình với tư cách cơ chế tự cân bằng của thị trường cạnh tranh làm cho phúc lợi cá nhân và hiệu quà kinh tế đạt mức tối đa. Để minh họa cho nhận định này, ông nói rằng trong khi chạy theo lợi ích riêng của mình, con người phụng sự xã hội nhiều hơn trường hợp anh ta chủ trương làm điều đó. Theo N.G. Mankiw “nhà hoạch định xã hội nhân từ không cần thay đổi kết cục thị trường vì bàn tay vô hình đã định hướng người bán và người mua phân bổ các nguồn lực của nền kinh tế theo hướng tối đa hoá tổng thặng dư. Kết luận này lý giải tại sao các nhà kinh tế thường cho rằng thị trường tự do là cách tốt nhất để tổ chức hoạt động kinh tế” (Xem trang 170, cuốn Nguyên lý kinh tế học, Nxb Thống kê).
Bàn tay vô hình là phép ẩn dụ cho thấy, trong nền kinh tế thị trường tự do, các cá nhân tư lợi hoạt động như thế nào thông qua một hệ thống phụ thuộc lẫn nhau. Sự phụ thuộc lẫn nhau này khuyến khích các nhà sản xuất tạo ra những thứ cần thiết về mặt xã hội, mặc dù họ có thể chỉ quan tâm đến hạnh phúc của chính mình. Adam Smith đã giới thiệu khái niệm này trong cuốn sách năm 1759 của ông Lý thuyết về tình cảm đạo đức và sau đó trong cuốn sách năm 1776 của ông là Cuộc điều tra về bản chất và nguyên nhân của sự giàu có của các quốc gia. Mỗi trao đổi tự do tạo ra tín hiệu về hàng hóa và dịch vụ nào có giá trị và mức độ khó khăn khi đưa chúng ra thị trường. Các nhà phê bình cho rằng bàn tay vô hình không phải lúc nào cũng tạo ra kết quả có lợi cho xã hội và có thể khuyến khích lòng tham, ngoại tác tiêu cực, bất bình đẳng và các tác hại khác.
2. Hoạt động của bàn tay vô hình
Bàn tay vô hình là một phần của laissez-faire, nghĩa là cách tiếp cận thị trường "hãy làm/buông tay". Nói cách khác, cách tiếp cận cho rằng thị trường sẽ tìm thấy trạng thái cân bằng mà không cần chính phủ hoặc các biện pháp can thiệp khác buộc thị trường phải tuân theo các mô hình không tự nhiên.Nhà tư tưởng Khai sáng người Scotland Adam Smith đã giới thiệu khái niệm này trong một số tác phẩm của mình, chẳng hạn như cách giải thích kinh tế trong cuốn sách của ông Một cuộc điều tra về bản chất và nguyên nhân của sự giàu có của các quốc gia (thường được rút ngắn thành Sự giàu có của các quốc gia) xuất bản năm 1776 và trong The Wealth of Nations. Lý thuyết về tình cảm đạo đức được xuất bản năm 1759. Thuật ngữ này được sử dụng theo nghĩa kinh tế trong những năm 1900.
Điểm mấu chốt Bàn tay vô hình là ý tưởng cho rằng chuyên môn hóa trong sản xuất có thể khiến các cá nhân tư lợi sản xuất những gì xã hội cần thiết và vì lợi ích của tất cả mọi người. Điều này là do chuyên môn hóa ngày càng tăng dẫn đến một mạng lưới phụ thuộc lẫn nhau, chẳng hạn như một người thợ đóng giày sẽ cần những người khác để sản xuất nhà ở, thực phẩm, quần áo, v.v. của họ; trong khi một người xây nhà sẽ dựa vào người thợ đóng giày để mua giày và những người khác để lấy quần áo, thức ăn, v.v. Các lực lượng thị trường và cạnh tranh sẽ khuyến khích các nhà sản xuất tạo ra những gì có lợi nhất với chi phí thấp nhất, đồng thời khuyến khích tiến bộ công nghệ và đổi mới vì lợi ích của tất cả mọi người.
3. Lợi ích xã hội từ bàn tay vô hình
Theo A.Smith mọi hoạt động của các cá nhân trong xã hội chỉ nhằm phục vụ lợi ích của chính các cá nhân đó, chứ không phải vì lợi ích cộng đồng. Tuy nhiên, thông qua phân công lao động (division of labor), thông qua thị trường và cơ chế giá cả, toàn bộ xã hội cũng sẽ được hưởng lợi từ hoạt động riêng lẻ của các cá nhân, một "bàn tay vô hình" sẽ dẫn dắt con người trong khi làm việc có lợi cho mình thì đồng thời đã đóng góp lợi ích cho tập thể.Thuyết của A.Smith chống lại tư tưởng của chủ nghĩa trọng thương (yêu cầu có sự can thiệp của nhà nước vào kinh tế), thuyết này đòi hỏi việc tự do kinh doanh và cạnh tranh, có sự thích hợp với chủ nghĩa tư bản trong một thời kì dài.
Tuy nhiên sau này, khi nền kinh tế các nước ngày càng trở nên phức tạp, thuyết Bàn tay vô hình đã bộc lộ những điểm lạc hậu và bất hợp lí, đặc biệt là cuộc Đại khủng hoảng kinh tế tại Mỹ và Tây Âu những năm 1929 - 1933 đã cho thấy cơ chế tự điều chỉnh của thị trường tự do nhiều khi đã phản tác dụng, dẫn tới đầu cơ, bong bóng tài chính và khủng hoảng kinh tế theo chu kì.
Hiện nay, người ta vẫn phải dùng đến nhà nước là "bàn tay hữu hình" thông qua luật pháp, thuế và các chính sách kinh tế để điều chỉnh nền kinh tế xã hội kết hợp với cơ chế tự điều chỉnh theo thuyết bàn tay vô hình để thúc đẩy sự phát triển về kinh tế xã hội của đất nước.
Ví dụ về "Bàn tay vô hình" Hãy xem xét một ví dụ về một doanh nghiệp nhỏ đang phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt. Để định vị tốt nhất trên thị trường, doanh nghiệp nhỏ quyết định sẽ đầu tư vào nguyên liệu chất lượng cao hơn cho quy trình sản xuất cũng như giảm giá. mặc dù doanh nghiệp nhỏ có thể làm như vậy vì lợi ích tốt nhất của công ty (tức là để thúc đẩy doanh số bán hàng và chiếm thị phần), nhưng bàn tay vô hình đang hoạt động vì thị trường hiện có khả năng tiếp cận với hàng hóa chất lượng cao hơn nhưng giá cả phải chăng hơn. Một ví dụ khác về bàn tay vô hình là hiệu ứng dây chuyền mà một công ty bán lẻ có thể có khi cố gắng đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng. Hãy xem xét một cửa hàng phần cứng dự đoán nhu cầu về các công cụ bảo trì sân vườn. Cửa hàng phần cứng sẽ phối hợp với nhà sản xuất để đảm bảo hàng hóa phù hợp. Trong khi đó, nhà sản xuất sẽ liên lạc với nhà phân phối nguyên vật liệu để đảm bảo họ có những mặt hàng cần thiết.