Nguồn hình ảnh,Cơ quan điều tra Viện Kiểm sát nhân dân tối cao
Chụp lại hình ảnh,Cơ quan điều tra của Viện Kiểm sát nhân dân tối cao tống đạt lệnh bắt tạm giam hôm 29/7/2025 với năm cán bộ công an trại tạm giam ở Kiên Giang về tội dùng nhục hình khiến một phạm nhân tử vong
5 tháng 8 2025
Hơn hai tháng sau khi khởi tố vụ án, Cơ quan cảnh sát điều tra Công an tỉnh Vĩnh Long vào ngày 5/8 đã khởi tố bị can tài xế điều khiển xe tải tông tử vong nữ sinh 14 tuổi ở huyện Trà Ôn (cũ).
Kết quả này được cho là phần lớn nhờ sự vào cuộc trước đó của Cơ quan điều tra VKSND Tối cao.
Cơ quan điều tra của Viện KSND Tối cao không khởi tố vụ án liên quan đến tài xế xe tải cán chết nữ sinh, vì nhiệm vụ đó là thuộc về cơ quan điều tra của công an.
Chỉ khi nào quy trình tố tụng - của một trong ba cơ quan gồm công an, viện kiểm sát hay tòa án - có sai sót, cơ quan này mới bắt tay vào cuộc.
Nhưng sự tham gia của Cơ quan điều tra của Viện KSND Tối cao được cho là đã góp phần vào tiến trình đi tìm công lý của gia đình nữ sinh bị tai nạn, cũng như nhiều vụ vi phạm các quy định tố tụng khác.
Góp phần vào tiến trình đi tìm công lý
Vụ tai nạn ở Vĩnh Long khiến nữ sinh lớp 9 tử vong xảy ra vào tháng 9/2024, không chỉ khiến gia đình này mất con, mà còn mất cả cha.Người cha, trong cơn phẫn uất sau bảy tháng ròng rã khiếu nại bất thành, đã xách súng bắn tài xế xe tải hôm 28/4/2025, sau đó tự tử.
Lý do dẫn tới quyết định đau lòng của người cha, là do cơ quan điều tra và công tố tuyên bố nữ sinh thiệt mạng lại chính là người "có hành vi gây nguy hiểm cho xã hội". Vì rằng người này đã chết nên không khởi tố vụ án.
Quyết định này, cùng cái chết của người cha, khiến dư luận xã hội phẫn nộ.
Thảm kịch xảy ra là hồi chuông khiến cho Cơ quan điều tra Viện KSND Tối cao phải nhảy vào cuộc.
Động thái này được cho là đã khiến Bộ Công an phải xem xét lại và thừa nhận quá trình điều tra "có thiếu sót", tiếp đó khởi tố vụ án, và nay khởi tố tài xế.
Một vụ việc nữa có công của của Cơ quan điều tra VKSND Tối cao, hiện đang thu hút sự quan tâm của dư luận, là vụ năm công an bị khởi tố, tạm giam hôm 29/7 về tội dùng nhục hình khiến phạm nhân tử vong, theo khoản 4 Điều 373 Bộ luật Hình sự.
Năm vị này là cán bộ một trại tạm giam tại tỉnh Kiên Giang.
Một phạm nhân bị giam giữ tại đây đã tử vong sau khi bị năm cán bộ này dùng tay đấm và sử dụng gậy cao su đánh.
Cơ quan điều tra của Viện KSND Tối cao là nơi đưa vụ việc này ra ánh sáng.
Đây là những động thái mới nhất mà cơ quan điều tra của Viện KSND Tối cao thực hiện kể từ khi cơ quan này đối diện với "cuộc chiến một mất một còn" với Bộ Công an.
Cụ thể là, Bộ Công an, cơ quan soạn thảo Dự luật Tổ chức Cơ quan điều tra hình sự, đã đề nghị bỏ cơ quan điều tra của Viện Kiểm sát, mà một trong các lý do là Hiến pháp không quy định có cơ quan này.
Bối cảnh của đề nghị trên là cuộc cách mạng tinh gọn mà Tổng Bí thư Tô Lâm phát động, trong đó có việc sắp xếp, tổ chức lại bộ máy chính quyền.
Chính phủ cũng đã nhất trí với đề nghị của Bộ Công an, lập luận rằng việc không tổ chức cơ quan điều tra của Viện KSND Tối cao vừa "theo đúng quy định của Hiến pháp" và "không trái với các nghị quyết của Bộ Chính trị và Trung ương".
Theo lập luận này thì sự tồn tại của cơ quan có 63 tuổi đời này là vi hiến, vì Hiến pháp chỉ quy định "Viện kiểm sát nhân dân thực hành quyền công tố, kiểm sát hoạt động tư pháp", chứ không có chức năng điều tra.
Tồn tại hay không tồn tại?
Nhưng lập luận này đã không thuyết phục được Viện KSND Tối cao, vốn là một cơ quan độc lập với Chính phủ.Một trong những lý do Viện KSND Tối cao muốn giữ lại cơ quan điều tra là nhằm kiểm soát quyền lực của nhà nước, góp phần bảo đảm hiệu quả công tố và kiểm sát điều tra.
Trong các lý do để giữ lại cơ quan điều tra, Viện KSND Tối cao cho rằng họ đã điều tra nhiều vụ án lớn, đặc biệt nghiêm trọng, vượt chỉ tiêu của Quốc hội.
Năm 2024, Viện KSND Tối cao cho biết cơ quan điều tra của họ đã điều tra thành công hơn 90% vụ án thuộc thẩm quyền, "vượt xa chỉ tiêu mà Quốc hội đề ra là 70%".
Chưa hết, tỷ lệ điều tra, khám phá các tội phạm rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng đạt 100%; tỷ lệ thu hồi tài sản tham nhũng đạt gần 90%.
Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã quyết định chưa xem xét Dự luật Tổ chức Cơ quan điều tra hình sự tại kỳ họp thứ 9, diễn ra hồi tháng 5 và tháng 6 vừa qua.
Nghị quyết 1745 được Ủy ban Thường vụ Quốc hội Việt Nam thông qua ngày 27/6/2025 vẫn giữ nguyên Cơ quan điều tra Viện KSND Tối cao.
Nhưng việc Bộ Công an và Chính phủ muốn bỏ cơ quan điều tra của Viện KSND Tối cao cũng đã đặt ra một số câu hỏi, nếu điều đó xảy ra thì cơ quan nào sẽ thay thế để đóng vai trò đối trọng, giám sát và minh bạch trong quá trình điều tra tố tụng.
Một số luật sư mà BBC News Tiếng Việt phỏng vấn nhận định rằng cơ quan này "vật vờ như cái bóng", không phát huy được vai trò của mình.
Luật sư Ngô Anh Tuấn, Giám đốc Công ty Luật ATN từ Hà Nội, nói rằng điều đó đã khiến giới luật sư từng đặt câu hỏi về sự cần thiết hay không của cơ quan này.
Ông Tuấn nêu vụ tử tù Hồ Duy Hải như một ví dụ cho thấy Viện Kiểm sát dù "có quyền rất lớn" nhưng đã không "đi đến cùng" trong vai trò của mình.
Theo đó, Viện KSND Tối cao được ghi nhận là đã có công nhiều lần kháng nghị vụ án Hồ Duy Hải lên các cấp.
Khi cuối cùng bị tòa án tối cao bác bỏ, thay vì nêu ý kiến lên Ủy ban Tư pháp của Quốc hội, sau đó là lên Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Viện KSND Tối cao đã chọn "không làm gì tiếp".
"Ông Lê Minh Trí, xưa là Viện trưởng Viện KSND Tối cao đã kháng nghị vụ này nhiều lần. Nay ông trở thành Chánh án Tòa án Tối cao - ngồi vào vị trí mà trước đây ông nói là có quyền quyết định trong việc lật lại vụ án - thì ông lại không làm. Đây là một trong số rất nhiều ví dụ cho thấy Viện KSND Tối cao có quyền nhưng không đi tới cùng quyền của mình. Tôi rất lấy làm tiếc," luật sư Tuấn nói với BBC.
Quyền lớn nhưng có phát huy được?
Trong bối cảnh đó, cơ quan điều tra VKSND Tối cao thời gian qua được cho là đã ra sức chứng tỏ sự cần thiết của mình, thông qua việc đẩy mạnh điều tra, xử lý một số vụ việc trọng điểm, thu hút sự chú ý của dư luận.Cơ quan này hoạt động trong một không gian hẹp hơn so với Bộ Công an: chỉ điều tra các vụ án liên quan đến hoạt động tố tụng, gồm của ngành công an, tòa án và chính cả viện kiểm sát.
Hồi tháng 4/2025, bà Phạm Thị Thu, kiểm sát viên, Phó trưởng phòng thuộc Viện Viện KSND Tối cao, đã bị cơ quan điều tra của chính viện này khởi tố và bắt giam để điều tra về tội môi giới hối lộ.
Bà Thu bị điều tra về hành vi nhận 2,4 tỷ đồng để chạy án cho một số bị cáo trong một vụ án về chống người thi hành công vụ ở Lào Cai.
Mới đây, vào ngày 24/7, Cơ quan điều tra Viện KSND Tối cao đã khởi tố ông Phạm Tấn Hoàng, cựu Phó Chánh án Tòa án Nhân dân Cấp cao tại Đà Nẵng, về tội nhận hối lộ.
Ông Hoàng là người thứ 27 bị khởi tố liên quan đến vụ án "Đưa hối lộ", "Môi giới hối lộ" và "Nhận hối lộ" xảy ra tại Tòa án Nhân dân Cấp cao, nay là Tòa phúc thẩm TAND Tối cao tại Đà Nẵng, một vụ án này nằm trong diện Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực theo dõi, chỉ đạo trực tiếp.
Trước đó, 26 người bị khởi tố là các thẩm phán, kiểm sát viên, chấp hành viên, thư ký tòa án và luật sư, trong đó có ông Phạm Việt Cường – cựu Phó Chánh án Tòa án Nhân dân Cấp cao tại Đà Nẵng.
Với vị trí là cơ quan thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp, Viện KSND Tối cao cho rằng cơ quan điều tra của họ có điều kiện trực tiếp phát hiện những dấu hiệu vi phạm trong quá trình tố tụng, từ đó kịp thời khởi tố, điều tra các tội phạm trong lĩnh vực tư pháp hiệu quả hơn các cơ quan khác.
Vai trò kiểm soát quyền lực?
Bà Hoàng Thị Quỳnh Chi, Vụ trưởng Vụ Pháp chế Viện KSND Tối cao, trong một cuộc họp hồi tháng Tư đã nói rằng việc giữ lại cơ quan điều tra của viện này "sẽ giúp bảo đảm nguyên tắc phân quyền hợp lý, kiểm soát lẫn nhau và không bị lũng đoạn bởi quyền lực đơn nhất."Tuy nhiên, luật sư Phùng Thanh Sơn, Giám đốc Công ty Thế giới Luật pháp từ TP HCM, nói với BBC News Tiếng Việt rằng ông không đồng tình với lý lẽ của Viện KSND Tối cao về sự cần thiết giữ cơ này vì vai trò kiểm soát quyền lực của họ.
"Tôi không đồng tình với lý lẽ mà Viện KSND Tối cao đưa ra rằng phải giữ lại cơ quan điều tra để kiểm soát quyền lực. Thực tế, chức năng kiểm sát việc tuân thủ pháp luật trong tố tụng của Viện Kiểm sát vẫn còn nguyên vẹn, không hề bị thay đổi (ngay kể cả khi không còn cơ quan này)," theo ông Sơn.
Luật sư Sơn lý giải rằng nếu Viện KSND Tối cao thực hiện tốt chức năng kiểm sát việc tuân thủ pháp luật trong tố tụng, từ khâu giải quyết tin báo tội phạm của cơ quan chức năng, thụ lý của tòa, quá trình điều tra cho đến xét xử, thì "chất lượng tư pháp sẽ được nâng lên đáng kể".
"Thực tế đáng buồn là hiện nay việc kiểm sát tuân thủ pháp luật trong tố tụng ở khâu xử lý tin báo, tố giác tội phạm và thụ lý vụ án đang rất yếu kém, thậm chí chỉ mang tính hình thức. Có những vụ việc rõ ràng cơ quan điều tra, tòa án sai hoàn toàn, nhưng viện kiểm sát vẫn đồng quan điểm với cơ quan điều tra, với tòa khiến người dân phải miệt mài khiếu nại mới có thể được chấp nhận. Tôi có cảm giác viện kiểm sát không xem trọng khâu này," luật sư Sơn cho hay.
Theo ông Sơn, thời gian qua, ông "chưa thấy sự chuyển mình tích cực nào của cơ quan điều tra Viện KSND Tối cao".
Ông Sơn còn dẫn chứng bằng trải nghiệm cá nhân: đơn tin báo tội phạm mà ông nộp trực tiếp tại Cơ quan điều tra Viện KSND Tối cao tại TP HCM đã không nhận được phản hồi sau ít nhất 20 ngày.
"Điều này khiến tôi suy ngẫm sâu sắc: tôi là một luật sư, trực tiếp đứng đơn mà còn bị cơ quan điều tra Viện KSND Tối cao phớt lờ như vậy, thì người dân bình thường sẽ được đối xử ra sao?"
Luật sư Sơn cho rằng Viện KSND Tối cao cần phải chủ động, tích cực và độc lập hơn trong việc thực hiện chức năng kiểm sát đối với hoạt động của cơ quan điều tra, tòa án và thi hành án, đồng thời cần tập trung nguồn lực để làm tốt chức năng kiểm sát thay vì phân tán vào nhiều việc khác nhau.
Ông Sơn nói rằng kể cả khi giữ lại Cơ quan Điều tra Viện KSND Tối cao thì "mô hình đa trung tâm điều tra luôn cần thiết và có ý nghĩa sâu sắc" vì "nó mang lại cho người dân quyền lựa chọn và ngăn chặn tình trạng 'độc quyền' điều tra - nguồn cơn của tiêu cực và nhũng nhiễu."
"Đây không chỉ là vấn đề về tổ chức bộ máy, mà còn là về quyền lợi chính đáng của người dân trong việc tiếp cận công lý một cách công bằng và hiệu quả," luật sư từ TP HCM nói với BBC News Tiếng Việt.
