Con Rồng thời Lý – Một con rươi Bắc Kỳ được thần thánh hóa một cách rất chi xạo lông lồn

Hình tượng rồng thời Lý (1010–1225) từ lâu được ca ngợi là biểu tượng cao quý của văn hóa Việt Nam, gắn liền với quyền lực vương triều và tinh thần Phật giáo. Tuy nhiên, nếu nhìn nhận một cách khách quan và phê phán, có thể thấy rồng thời Lý không hoàn toàn là sản phẩm thuần Việt, mà là sự lai tạp giữa hình tượng rươi Bắc Bộ, rồng Champa, rắn Naga Hindu, và có khả năng cao được chế tác bởi các thợ thủ công Champa, chứ không phải người Việt. Bài viết này sẽ phân tích các luận điểm trên, đồng thời chỉ ra những điểm yếu trong cách nhìn nhận truyền thống về rồng thời Lý, với dẫn chứng từ các tài liệu lịch sử.

Rồng thời Lý – Một con rươi Bắc Kỳ được thần thánh hóa
Rồng thời Lý, với thân dài, uốn lượn hình sin, không vảy hoặc vảy rất mờ, và đầu có vòi đặc trưng, thường được mô tả là “rồng đất” hoặc “rồng hình giun”. Nhiều nhà nghiên cứu, như Văn Tân, đã đề xuất rằng nguồn gốc của rồng Việt có thể xuất phát từ một loài bò sát bản địa, chẳng hạn như cá sấu hoặc rắn nước. Tuy nhiên, một giả thuyết đáng chú ý khác là hình tượng này có thể liên quan đến con rươi – một loài sinh vật phổ biến ở vùng Bắc Bộ Việt Nam. Rươi, với thân dài, mềm mại, không vảy, sống ở môi trường sông nước, có nét tương đồng với tạo hình rồng thời Lý. Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử từng ghi nhận rằng rồng Việt có thể bắt nguồn từ “một giống rắn thần thân dài, mào đỏ chót”, điều này phù hợp với đặc điểm của rươi khi được cách điệu và thần thánh hóa trong tâm thức cư dân nông nghiệp lúa nước.

Hình tượng rồng thời Lý được trưng bày ở Hoàng thành Thăng Long



Sán dây lợn tạo hình
Tượng Naga ở Indonesia.

Hơn nữa, truyền thuyết Lạc Long Quân, được ghi chép trong Lĩnh Nam chích quái (thế kỷ 15), nhắc đến “giao long” – một sinh vật sông nước mà nhiều học giả liên hệ với rươi hoặc rắn nước. Việc người Việt xưa xăm hình giao long lên người để tránh bị hại càng củng cố giả thuyết rằng rồng thời Lý có thể là sự phóng đại hình tượng rươi, vốn quen thuộc với người dân Bắc Bộ, thành một biểu tượng quyền lực. Tuy nhiên, việc thần thánh hóa một loài vật tầm thường như rươi để trở thành biểu tượng quốc gia cho thấy sự thiếu sáng tạo trong việc xây dựng một hình tượng độc đáo, thuần Việt.

Ảnh hưởng từ Champa và rắn nước Naga Hindu
Theo truyền thống Hindu giáo, bắt nguồn từ sử thi Mahabharata, kẻ thù truyền kiếp của loài Naga là loài chim Garuda (thường được gọi là chim cánh vàng/ kim sí điểu trong kinh văn Phật giáo). Thoạt đầu Naga và Garuda là anh em cùng cha khác mẹ của nhau. Cha của chúng là Kasyapa. Ông đã lấy hai chị em ruột là Kadru và Vinata làm vợ. Kadru mẹ của loài Naga có ý nguyện có nhiều con và đã sinh ra 1000 Naga. Trong khi đó, Vinata - mẹ của Garuda lại chỉ muốn có một vài đứa con, song chúng phải thật dũng mãnh. Vinata đẻ được hai trứng: một nở ra thành người đánh xe cho thần Mặt trời Surya và một trứng khác nở ra chim thần Garuda. Qua một cuộc đánh cược dại dột, Vinata trở thành nô lệ cho chị của mình là Kadru; theo đó, Garuda buộc phải tuân theo mệnh lệnh của các Naga. Mặc dù phục tùng loài Naga nhưng Garuda luôn nuôi mối thù hận và những đố kỵ đã tích tụ lại khiến Garuda không thể buông bỏ. Garuda đã cầu xin đám Naga cách thoát khỏi kiếp nô lệ cho mẹ mình. Đám Naga đã buộc Garuda đem thuốc trường sinh amrita cho chúng để đổi lấy sự tự do. Garuda đánh cắp thuốc trường sinh của chư thần mang về để đáp ứng điều kiện do các Naga đưa ra. Nhưng mưu mẹo đó bị chư thần phát giác. Thần Vishnu đã đuổi theo Garuda để đoạt lại thuốc trường sinh và Garuda trong lúc chạy trốn đã làm rơi một số giọt amrita trên đám cỏ kusha. Các Naga liền đổ xô ra liếm lấy thuốc trường sinh dính trên lá cỏ. Do đó, lưỡi chúng bị cạnh sắc của cỏ kusha chẻ làm đôi, dấu vết còn đến ngày nay... Và từ đó, Garuda vẫn coi loài Naga là kẻ thù và luôn tìm cách bắt chúng để ăn(3). Điều này là cơ sở tạo nên đồ án kết hợp Naga-Garuda phổ biến trong mỹ thuật Phật giáo.

Rồng thời Lý, với vòi dài và thân uốn lượn, có nét tương đồng với hình tượng makara – một linh thú Hindu kết hợp đầu thú (thường là voi hoặc cá sấu) và đuôi cá, thường xuất hiện trong nghệ thuật Champa và Khmer từ thế kỷ 11–12. Một số ý kiến cho rằng rồng thời Lý giống Naga của Thái Lan hiện đại, nhưng điều này không chính xác, vì Naga Thái Lan vào thời kỳ đó vẫn mang đặc điểm rắn hổ mang nhiều đầu, khác xa với rồng Lý. Tuy nhiên, makara trong nghệ thuật Champa, với vòi dài và thân uốn lượn, có thể là nguồn cảm hứng trực tiếp. Điều này đặt ra câu hỏi: Liệu rồng thời Lý có thực sự là sáng tạo của người Việt, hay chỉ là sự sao chép và biến tấu từ các nền văn hóa láng giềng?


Hơn nữa, thời Lý là giai đoạn Việt Nam giao lưu mạnh mẽ với Champa qua các cuộc chiến tranh và bắt tù nhân. Các thợ thủ công Champa, vốn nổi tiếng với kỹ năng điêu khắc tinh xảo, có thể đã được đưa về Thăng Long để tham gia xây dựng các công trình như chùa Phật Tích, tháp cột đá chùa Dạm, hay Hoàng thành Thăng Long. Những hiện vật như đầu rồng khai quật ở Hoàng thành Thăng Long hay phù điêu rồng trên cột đá chùa Dạm cho thấy sự tinh tế trong kỹ thuật điêu khắc, tương tự phong cách của các nghệ nhân Champa. Việc sử dụng thợ Champa, thay vì nghệ nhân Việt, càng làm dấy lên nghi vấn rằng hình tượng rồng thời Lý không phải do người Việt tự thiết kế, mà là sản phẩm của sự tiếp thu và giao thoa văn hóa.


Thiếu bản sắc Việt và sự phóng đại quá mức

Một trong những điểm yếu lớn nhất của rồng thời Lý là sự thiếu bản sắc riêng biệt, khi so sánh với rồng của các triều đại khác hoặc các nền văn hóa láng giềng. Rồng thời Lý được cho là đạt đến đỉnh cao nghệ thuật Đông Á thế kỷ 11–12, với tạo hình chuẩn mực, thân dài, vòi uốn lượn, và gắn bó với các biểu tượng Phật giáo như hoa sen hay lá bồ đề. Tuy nhiên, sự “chuẩn mực” này lại phảng phất phong cách rồng Tống, Cao Ly, hay Đại Lý, cho thấy rồng Lý chỉ là một biến thể trong dòng chảy văn hóa Đông Á, chứ không mang dấu ấn độc đáo của người Việt.

Hai con rươi ở hồ Tây

Hơn nữa, việc gắn rồng thời Lý với truyền thuyết Lý Công Uẩn thấy rồng vàng bay lên khi dời đô từ Hoa Lư về Đại La (Thăng Long) dường như là một cách lý giải mang tính thần thoại hóa, thiếu cơ sở lịch sử cụ thể. Truyền thuyết này, được ghi chép muộn hơn trong Đại Việt sử ký toàn thư của Ngô Sĩ Liên, có thể chỉ là cách các nhà sử học sau này “tô vẽ” để nâng cao vị thế của triều Lý. Thực tế, hình tượng rồng đã xuất hiện từ thời Đinh – Tiền Lê, với các đặc điểm như vảy và thân uốn lượn, cho thấy rồng Lý không phải là sáng tạo đột phá mà chỉ là sự kế thừa và phát triển từ trước đó.

Quan điểm truyền thống thường ca ngợi rồng thời Lý là biểu tượng của tinh thần tự cường dân tộc và đỉnh cao mỹ thuật Phật giáo Việt Nam. Tuy nhiên, điều này có phần phóng đại. Rồng thời Lý, dù mang nhiều yếu tố Phật giáo như hoa sen hay lá bồ đề, không phải là độc quyền của Việt Nam, mà là sự tiếp thu từ văn hóa Ấn Độ qua Phật giáo. Hình ảnh rồng cuộn trong lá bồ đề hay dâng sen lên Phật chỉ là cách người Việt áp dụng các mô-típ nghệ thuật phổ biến trong khu vực, không phải sáng tạo mới.

Hơn nữa, việc gán ghép rồng thời Lý với quyền lực vương triều và tinh thần dân tộc có phần chủ quan. Rồng, vốn là biểu tượng chung của các nước Đông Á, không đủ sức đại diện cho bản sắc riêng của Việt Nam. Thay vào đó, nó phản ánh sự phụ thuộc vào các mô hình văn hóa ngoại lai, từ makara Hindu, Naga Champa, đến rồng Tống. Việc cho rằng rồng thời Lý là “đỉnh cao nghệ thuật Đông Á” cũng cần được xem xét lại, bởi rồng Tống hay Cao Ly cùng thời kỳ cũng đạt trình độ tinh xảo tương đương, nhưng ít bị thần thánh hóa như rồng Lý.


Rồng thời Lý, dù được ca ngợi là biểu tượng văn hóa Việt Nam, thực chất là sản phẩm lai tạp giữa hình tượng rươi Bắc Bộ, rồng Champa, và rắn Naga Hindu.

Sự tham gia của các thợ thủ công Champa trong việc chế tác các công trình nghệ thuật thời Lý càng làm tăng khả năng rằng rồng Lý không phải do người Việt tự thiết kế, mà là kết quả của sự giao thoa văn hóa. Hình tượng này, dù đẹp và tinh tế, thiếu đi bản sắc độc đáo và bị phóng đại quá mức trong cách nhìn nhận truyền thống. Để hiểu rõ hơn về văn hóa Việt Nam, cần nhìn nhận rồng thời Lý một cách khách quan, như một sản phẩm của thời đại, chứ không phải biểu tượng tuyệt đối của dân tộc.

Danh sách tài liệu tham khảo
1. Văn Tân, “Nguồn gốc con rồng Việt”, Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử.
2. Ngô Sĩ Liên, Đại Việt sử ký toàn thư, Nhà xuất bản Khoa học Xã hội, Hà Nội.
3. Lĩnh Nam chích quái, thế kỷ 15, Nhà xuất bản Văn hóa - Thông tin, Hà Nội.
4. Đại Việt Cổ Phong, “Hình tượng Rồng Việt Nam qua các triều đại”, 28/09/2022, daivietcophong.com.
5. Đại Việt Cổ Phong, “Giải mã hình tượng rồng thời Lý”, 19/03/2021, daivietcophong.com.
6. Hoàng Văn Khoán, “Nguồn gốc và ý nghĩa hình tượng rồng thời Lý”, được trích dẫn trong Rồng thời Lý có nguồn gốc từ đâu? Đặc điểm của rồng thời Lý, songdep.com.vn.
7. Trần Trọng Dương, nghiên cứu về makara và xi vẫn, được trích dẫn trong Giải mã hình tượng rồng thời Lý, daivietcophong.com.
8. “Rồng trong mỹ thuật Phật giáo thời Lý: Từ huyền thoại đến hiện thực”, Thư viện Phật Quang, 24/12/2024, thuvienphatquang.com.

Như thần rắn Naga thôi 🐍🐍🐍

Johnny Lê Nữu Vượng:

Hình tượng rồng thời Lý (1010–1225) từ lâu được ca ngợi là biểu tượng cao quý của văn hóa Việt Nam, gắn liền với quyền lực vương triều và tinh thần Phật giáo. Tuy nhiên, nếu nhìn nhận một cách khách quan và phê phán, có thể thấy rồng thời Lý không hoàn toàn là sản phẩm thuần Việt, mà là sự lai tạp giữa hình tượng rươi Bắc Bộ, rồng Champa, rắn Naga Hindu, và có khả năng cao được chế tác bởi các thợ thủ công Champa, chứ không phải người Việt. Bài viết này sẽ phân tích các luận điểm trên, đồng thời chỉ ra những điểm yếu trong cách nhìn nhận truyền thống về rồng thời Lý, với dẫn chứng từ các tài liệu lịch sử.

Rồng thời Lý – Một con rươi Bắc Kỳ được thần thánh hóa
Rồng thời Lý, với thân dài, uốn lượn hình sin, không vảy hoặc vảy rất mờ, và đầu có vòi đặc trưng, thường được mô tả là “rồng đất” hoặc “rồng hình giun”. Nhiều nhà nghiên cứu, như Văn Tân, đã đề xuất rằng nguồn gốc của rồng Việt có thể xuất phát từ một loài bò sát bản địa, chẳng hạn như cá sấu hoặc rắn nước. Tuy nhiên, một giả thuyết đáng chú ý khác là hình tượng này có thể liên quan đến con rươi – một loài sinh vật phổ biến ở vùng Bắc Bộ Việt Nam. Rươi, với thân dài, mềm mại, không vảy, sống ở môi trường sông nước, có nét tương đồng với tạo hình rồng thời Lý. Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử từng ghi nhận rằng rồng Việt có thể bắt nguồn từ “một giống rắn thần thân dài, mào đỏ chót”, điều này phù hợp với đặc điểm của rươi khi được cách điệu và thần thánh hóa trong tâm thức cư dân nông nghiệp lúa nước.

Hình tượng rồng thời Lý được trưng bày ở Hoàng thành Thăng Long
Hơn nữa, truyền thuyết Lạc Long Quân, được ghi chép trong Lĩnh Nam chích quái (thế kỷ 15), nhắc đến “giao long” – một sinh vật sông nước mà nhiều học giả liên hệ với rươi hoặc rắn nước. Việc người Việt xưa xăm hình giao long lên người để tránh bị hại càng củng cố giả thuyết rằng rồng thời Lý có thể là sự phóng đại hình tượng rươi, vốn quen thuộc với người dân Bắc Bộ, thành một biểu tượng quyền lực. Tuy nhiên, việc thần thánh hóa một loài vật tầm thường như rươi để trở thành biểu tượng quốc gia cho thấy sự thiếu sáng tạo trong việc xây dựng một hình tượng độc đáo, thuần Việt.

Ảnh hưởng từ Champa và rắn nước Naga Hindu

​

Theo truyền thống Hindu giáo, bắt nguồn từ sử thi Mahabharata, kẻ thù truyền kiếp của loài Naga là loài chim Garuda (thường được gọi là chim cánh vàng/ kim sí điểu trong kinh văn Phật giáo). Thoạt đầu Naga và Garuda là anh em cùng cha khác mẹ của nhau. Cha của chúng là Kasyapa. Ông đã lấy hai chị em ruột là Kadru và Vinata làm vợ. Kadru mẹ của loài Naga có ý nguyện có nhiều con và đã sinh ra 1000 Naga. Trong khi đó, Vinata - mẹ của Garuda lại chỉ muốn có một vài đứa con, song chúng phải thật dũng mãnh. Vinata đẻ được hai trứng: một nở ra thành người đánh xe cho thần Mặt trời Surya và một trứng khác nở ra chim thần Garuda. Qua một cuộc đánh cược dại dột, Vinata trở thành nô lệ cho chị của mình là Kadru; theo đó, Garuda buộc phải tuân theo mệnh lệnh của các Naga. Mặc dù phục tùng loài Naga nhưng Garuda luôn nuôi mối thù hận và những đố kỵ đã tích tụ lại khiến Garuda không thể buông bỏ. Garuda đã cầu xin đám Naga cách thoát khỏi kiếp nô lệ cho mẹ mình. Đám Naga đã buộc Garuda đem thuốc trường sinh amrita cho chúng để đổi lấy sự tự do. Garuda đánh cắp thuốc trường sinh của chư thần mang về để đáp ứng điều kiện do các Naga đưa ra. Nhưng mưu mẹo đó bị chư thần phát giác. Thần Vishnu đã đuổi theo Garuda để đoạt lại thuốc trường sinh và Garuda trong lúc chạy trốn đã làm rơi một số giọt amrita trên đám cỏ kusha. Các Naga liền đổ xô ra liếm lấy thuốc trường sinh dính trên lá cỏ. Do đó, lưỡi chúng bị cạnh sắc của cỏ kusha chẻ làm đôi, dấu vết còn đến ngày nay... Và từ đó, Garuda vẫn coi loài Naga là kẻ thù và luôn tìm cách bắt chúng để ăn(3). Điều này là cơ sở tạo nên đồ án kết hợp Naga-Garuda phổ biến trong mỹ thuật Phật giáo.

Nghệ thuật tạo hình Naga
Hình tượng rồng thời Lý dường như không phải sản phẩm thuần túy của người Việt, mà chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ nghệ thuật Champa và hình tượng rắn Naga trong văn hóa Hindu. Trong văn hóa Đông Nam Á, đặc biệt là ở Champa và Khmer, rắn Naga – một loài rắn hổ mang nhiều đầu, có mang lớn, thường được khắc họa trong các công trình kiến trúc – là biểu tượng phổ biến. Naga được du nhập từ văn hóa Hindu, với hình ảnh rắn thần bảo vệ và gắn liền với nước, tương tự vai trò của rồng trong văn hóa Đông Á.​

Rồng thời Lý, với vòi dài và thân uốn lượn, có nét tương đồng với hình tượng makara – một linh thú Hindu kết hợp đầu thú (thường là voi hoặc cá sấu) và đuôi cá, thường xuất hiện trong nghệ thuật Champa và Khmer từ thế kỷ 11–12. Một số ý kiến cho rằng rồng thời Lý giống Naga của Thái Lan hiện đại, nhưng điều này không chính xác, vì Naga Thái Lan vào thời kỳ đó vẫn mang đặc điểm rắn hổ mang nhiều đầu, khác xa với rồng Lý. Tuy nhiên, makara trong nghệ thuật Champa, với vòi dài và thân uốn lượn, có thể là nguồn cảm hứng trực tiếp. Điều này đặt ra câu hỏi: Liệu rồng thời Lý có thực sự là sáng tạo của người Việt, hay chỉ là sự sao chép và biến tấu từ các nền văn hóa láng giềng?

Hơn nữa, thời Lý là giai đoạn Việt Nam giao lưu mạnh mẽ với Champa qua các cuộc chiến tranh và bắt tù nhân. Các thợ thủ công Champa, vốn nổi tiếng với kỹ năng điêu khắc tinh xảo, có thể đã được đưa về Thăng Long để tham gia xây dựng các công trình như chùa Phật Tích, tháp cột đá chùa Dạm, hay Hoàng thành Thăng Long. Những hiện vật như đầu rồng khai quật ở Hoàng thành Thăng Long hay phù điêu rồng trên cột đá chùa Dạm cho thấy sự tinh tế trong kỹ thuật điêu khắc, tương tự phong cách của các nghệ nhân Champa. Việc sử dụng thợ Champa, thay vì nghệ nhân Việt, càng làm dấy lên nghi vấn rằng hình tượng rồng thời Lý không phải do người Việt tự thiết kế, mà là sản phẩm của sự tiếp thu và giao thoa văn hóa.


Thiếu bản sắc Việt và sự phóng đại quá mức

Một trong những điểm yếu lớn nhất của rồng thời Lý là sự thiếu bản sắc riêng biệt, khi so sánh với rồng của các triều đại khác hoặc các nền văn hóa láng giềng. Rồng thời Lý được cho là đạt đến đỉnh cao nghệ thuật Đông Á thế kỷ 11–12, với tạo hình chuẩn mực, thân dài, vòi uốn lượn, và gắn bó với các biểu tượng Phật giáo như hoa sen hay lá bồ đề. Tuy nhiên, sự “chuẩn mực” này lại phảng phất phong cách rồng Tống, Cao Ly, hay Đại Lý, cho thấy rồng Lý chỉ là một biến thể trong dòng chảy văn hóa Đông Á, chứ không mang dấu ấn độc đáo của người Việt.

Hai con rươi ở hồ Tây

Hơn nữa, việc gắn rồng thời Lý với truyền thuyết Lý Công Uẩn thấy rồng vàng bay lên khi dời đô từ Hoa Lư về Đại La (Thăng Long) dường như là một cách lý giải mang tính thần thoại hóa, thiếu cơ sở lịch sử cụ thể. Truyền thuyết này, được ghi chép muộn hơn trong Đại Việt sử ký toàn thư của Ngô Sĩ Liên, có thể chỉ là cách các nhà sử học sau này “tô vẽ” để nâng cao vị thế của triều Lý. Thực tế, hình tượng rồng đã xuất hiện từ thời Đinh – Tiền Lê, với các đặc điểm như vảy và thân uốn lượn, cho thấy rồng Lý không phải là sáng tạo đột phá mà chỉ là sự kế thừa và phát triển từ trước đó.

Quan điểm truyền thống thường ca ngợi rồng thời Lý là biểu tượng của tinh thần tự cường dân tộc và đỉnh cao mỹ thuật Phật giáo Việt Nam. Tuy nhiên, điều này có phần phóng đại. Rồng thời Lý, dù mang nhiều yếu tố Phật giáo như hoa sen hay lá bồ đề, không phải là độc quyền của Việt Nam, mà là sự tiếp thu từ văn hóa Ấn Độ qua Phật giáo. Hình ảnh rồng cuộn trong lá bồ đề hay dâng sen lên Phật chỉ là cách người Việt áp dụng các mô-típ nghệ thuật phổ biến trong khu vực, không phải sáng tạo mới.

Hơn nữa, việc gán ghép rồng thời Lý với quyền lực vương triều và tinh thần dân tộc có phần chủ quan. Rồng, vốn là biểu tượng chung của các nước Đông Á, không đủ sức đại diện cho bản sắc riêng của Việt Nam. Thay vào đó, nó phản ánh sự phụ thuộc vào các mô hình văn hóa ngoại lai, từ makara Hindu, Naga Champa, đến rồng Tống. Việc cho rằng rồng thời Lý là “đỉnh cao nghệ thuật Đông Á” cũng cần được xem xét lại, bởi rồng Tống hay Cao Ly cùng thời kỳ cũng đạt trình độ tinh xảo tương đương, nhưng ít bị thần thánh hóa như rồng Lý.


Rồng thời Lý, dù được ca ngợi là biểu tượng văn hóa Việt Nam, thực chất là sản phẩm lai tạp giữa hình tượng rươi Bắc Bộ, rồng Champa, và rắn Naga Hindu.

Sự tham gia của các thợ thủ công Champa trong việc chế tác các công trình nghệ thuật thời Lý càng làm tăng khả năng rằng rồng Lý không phải do người Việt tự thiết kế, mà là kết quả của sự giao thoa văn hóa. Hình tượng này, dù đẹp và tinh tế, thiếu đi bản sắc độc đáo và bị phóng đại quá mức trong cách nhìn nhận truyền thống. Để hiểu rõ hơn về văn hóa Việt Nam, cần nhìn nhận rồng thời Lý một cách khách quan, như một sản phẩm của thời đại, chứ không phải biểu tượng tuyệt đối của dân tộc.

Danh sách tài liệu tham khảo
1. Văn Tân, “Nguồn gốc con rồng Việt”, Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử.
2. Ngô Sĩ Liên, Đại Việt sử ký toàn thư, Nhà xuất bản Khoa học Xã hội, Hà Nội.
3. Lĩnh Nam chích quái, thế kỷ 15, Nhà xuất bản Văn hóa - Thông tin, Hà Nội.
4. Đại Việt Cổ Phong, “Hình tượng Rồng Việt Nam qua các triều đại”, 28/09/2022, daivietcophong.com.
5. Đại Việt Cổ Phong, “Giải mã hình tượng rồng thời Lý”, 19/03/2021, daivietcophong.com.
6. Hoàng Văn Khoán, “Nguồn gốc và ý nghĩa hình tượng rồng thời Lý”, được trích dẫn trong Rồng thời Lý có nguồn gốc từ đâu? Đặc điểm của rồng thời Lý, songdep.com.vn.
7. Trần Trọng Dương, nghiên cứu về makara và xi vẫn, được trích dẫn trong Giải mã hình tượng rồng thời Lý, daivietcophong.com.
8. “Rồng trong mỹ thuật Phật giáo thời Lý: Từ huyền thoại đến hiện thực”, Thư viện Phật Quang, 24/12/2024, thuvienphatquang.com.

Bấm để mở rộng...

Đúng như lời Thầy Tuấn Ngọc nói, đây quả là quốc gia hình con LÃi

Tml nào thấy rồng thiệt rồi thì bước ra đây

Lịch sử đại vịt ta có từ 1945 thôi, trước đó là nước khác

Dâm dê dô dáo dục:

Tml nào thấy rồng thiệt rồi thì bước ra đây

Bấm để mở rộng...

tau nèk! Tau còn thấy nó lộn nửa..

Từ lúc nhận thức được cái sự 'sáng tạo' ra chữ Nôm thì tao đã phải nhìn nhận lại cả cái lịch sử của xứ này.

Giờ đọc bài này, thời Lý còn nhếch nhác như thế thì trước đó thế nào?
Rồi cái xứ Giao Chỉ được viết như một quốc gia bị đô hộ 1000 năm có thật sự là một 'quốc gia'?
Bọn Tàu gọi là Nam Man là miệt thị hay nó gọi theo thực tế mà bọn nó nhìn thấy?

Sắp 2/9 mấy thằng này khóc nhiều quá

Sắp 2/9 mấy thằng này khóc nhiều quá

Johnny Lê Nữu Vượng:

Hình tượng rồng thời Lý (1010–1225) từ lâu được ca ngợi là biểu tượng cao quý của văn hóa Việt Nam, gắn liền với quyền lực vương triều và tinh thần Phật giáo. Tuy nhiên, nếu nhìn nhận một cách khách quan và phê phán, có thể thấy rồng thời Lý không hoàn toàn là sản phẩm thuần Việt, mà là sự lai tạp giữa hình tượng rươi Bắc Bộ, rồng Champa, rắn Naga Hindu, và có khả năng cao được chế tác bởi các thợ thủ công Champa, chứ không phải người Việt. Bài viết này sẽ phân tích các luận điểm trên, đồng thời chỉ ra những điểm yếu trong cách nhìn nhận truyền thống về rồng thời Lý, với dẫn chứng từ các tài liệu lịch sử.

Rồng thời Lý – Một con rươi Bắc Kỳ được thần thánh hóa
Rồng thời Lý, với thân dài, uốn lượn hình sin, không vảy hoặc vảy rất mờ, và đầu có vòi đặc trưng, thường được mô tả là “rồng đất” hoặc “rồng hình giun”. Nhiều nhà nghiên cứu, như Văn Tân, đã đề xuất rằng nguồn gốc của rồng Việt có thể xuất phát từ một loài bò sát bản địa, chẳng hạn như cá sấu hoặc rắn nước. Tuy nhiên, một giả thuyết đáng chú ý khác là hình tượng này có thể liên quan đến con rươi – một loài sinh vật phổ biến ở vùng Bắc Bộ Việt Nam. Rươi, với thân dài, mềm mại, không vảy, sống ở môi trường sông nước, có nét tương đồng với tạo hình rồng thời Lý. Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử từng ghi nhận rằng rồng Việt có thể bắt nguồn từ “một giống rắn thần thân dài, mào đỏ chót”, điều này phù hợp với đặc điểm của rươi khi được cách điệu và thần thánh hóa trong tâm thức cư dân nông nghiệp lúa nước.

Hình tượng rồng thời Lý được trưng bày ở Hoàng thành Thăng Long

Sán dây lợn tạo hình

​

Tượng Naga ở Indonesia.

Hoàng xà dân gian

Rắn nước Nagaa
Thế là thành Rồng Lý xạo lồn văn hoá Lý? Lý lồn chứ Lý, đụ mẹ ăn cắp xạo lồn là giỏi
​

Hơn nữa, truyền thuyết Lạc Long Quân, được ghi chép trong Lĩnh Nam chích quái (thế kỷ 15), nhắc đến “giao long” – một sinh vật sông nước mà nhiều học giả liên hệ với rươi hoặc rắn nước. Việc người Việt xưa xăm hình giao long lên người để tránh bị hại càng củng cố giả thuyết rằng rồng thời Lý có thể là sự phóng đại hình tượng rươi, vốn quen thuộc với người dân Bắc Bộ, thành một biểu tượng quyền lực. Tuy nhiên, việc thần thánh hóa một loài vật tầm thường như rươi để trở thành biểu tượng quốc gia cho thấy sự thiếu sáng tạo trong việc xây dựng một hình tượng độc đáo, thuần Việt.

Ảnh hưởng từ Champa và rắn nước Naga Hindu

​

Theo truyền thống Hindu giáo, bắt nguồn từ sử thi Mahabharata, kẻ thù truyền kiếp của loài Naga là loài chim Garuda (thường được gọi là chim cánh vàng/ kim sí điểu trong kinh văn Phật giáo). Thoạt đầu Naga và Garuda là anh em cùng cha khác mẹ của nhau. Cha của chúng là Kasyapa. Ông đã lấy hai chị em ruột là Kadru và Vinata làm vợ. Kadru mẹ của loài Naga có ý nguyện có nhiều con và đã sinh ra 1000 Naga. Trong khi đó, Vinata - mẹ của Garuda lại chỉ muốn có một vài đứa con, song chúng phải thật dũng mãnh. Vinata đẻ được hai trứng: một nở ra thành người đánh xe cho thần Mặt trời Surya và một trứng khác nở ra chim thần Garuda. Qua một cuộc đánh cược dại dột, Vinata trở thành nô lệ cho chị của mình là Kadru; theo đó, Garuda buộc phải tuân theo mệnh lệnh của các Naga. Mặc dù phục tùng loài Naga nhưng Garuda luôn nuôi mối thù hận và những đố kỵ đã tích tụ lại khiến Garuda không thể buông bỏ. Garuda đã cầu xin đám Naga cách thoát khỏi kiếp nô lệ cho mẹ mình. Đám Naga đã buộc Garuda đem thuốc trường sinh amrita cho chúng để đổi lấy sự tự do. Garuda đánh cắp thuốc trường sinh của chư thần mang về để đáp ứng điều kiện do các Naga đưa ra. Nhưng mưu mẹo đó bị chư thần phát giác. Thần Vishnu đã đuổi theo Garuda để đoạt lại thuốc trường sinh và Garuda trong lúc chạy trốn đã làm rơi một số giọt amrita trên đám cỏ kusha. Các Naga liền đổ xô ra liếm lấy thuốc trường sinh dính trên lá cỏ. Do đó, lưỡi chúng bị cạnh sắc của cỏ kusha chẻ làm đôi, dấu vết còn đến ngày nay... Và từ đó, Garuda vẫn coi loài Naga là kẻ thù và luôn tìm cách bắt chúng để ăn(3). Điều này là cơ sở tạo nên đồ án kết hợp Naga-Garuda phổ biến trong mỹ thuật Phật giáo.

Nghệ thuật tạo hình Naga
Hình tượng rồng thời Lý dường như không phải sản phẩm thuần túy của người Việt, mà chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ nghệ thuật Champa và hình tượng rắn Naga trong văn hóa Hindu. Trong văn hóa Đông Nam Á, đặc biệt là ở Champa và Khmer, rắn Naga – một loài rắn hổ mang nhiều đầu, có mang lớn, thường được khắc họa trong các công trình kiến trúc – là biểu tượng phổ biến. Naga được du nhập từ văn hóa Hindu, với hình ảnh rắn thần bảo vệ và gắn liền với nước, tương tự vai trò của rồng trong văn hóa Đông Á.​

Rồng thời Lý, với vòi dài và thân uốn lượn, có nét tương đồng với hình tượng makara – một linh thú Hindu kết hợp đầu thú (thường là voi hoặc cá sấu) và đuôi cá, thường xuất hiện trong nghệ thuật Champa và Khmer từ thế kỷ 11–12. Một số ý kiến cho rằng rồng thời Lý giống Naga của Thái Lan hiện đại, nhưng điều này không chính xác, vì Naga Thái Lan vào thời kỳ đó vẫn mang đặc điểm rắn hổ mang nhiều đầu, khác xa với rồng Lý. Tuy nhiên, makara trong nghệ thuật Champa, với vòi dài và thân uốn lượn, có thể là nguồn cảm hứng trực tiếp. Điều này đặt ra câu hỏi: Liệu rồng thời Lý có thực sự là sáng tạo của người Việt, hay chỉ là sự sao chép và biến tấu từ các nền văn hóa láng giềng?

Hơn nữa, thời Lý là giai đoạn Việt Nam giao lưu mạnh mẽ với Champa qua các cuộc chiến tranh và bắt tù nhân. Các thợ thủ công Champa, vốn nổi tiếng với kỹ năng điêu khắc tinh xảo, có thể đã được đưa về Thăng Long để tham gia xây dựng các công trình như chùa Phật Tích, tháp cột đá chùa Dạm, hay Hoàng thành Thăng Long. Những hiện vật như đầu rồng khai quật ở Hoàng thành Thăng Long hay phù điêu rồng trên cột đá chùa Dạm cho thấy sự tinh tế trong kỹ thuật điêu khắc, tương tự phong cách của các nghệ nhân Champa. Việc sử dụng thợ Champa, thay vì nghệ nhân Việt, càng làm dấy lên nghi vấn rằng hình tượng rồng thời Lý không phải do người Việt tự thiết kế, mà là sản phẩm của sự tiếp thu và giao thoa văn hóa.


Thiếu bản sắc Việt và sự phóng đại quá mức

Một trong những điểm yếu lớn nhất của rồng thời Lý là sự thiếu bản sắc riêng biệt, khi so sánh với rồng của các triều đại khác hoặc các nền văn hóa láng giềng. Rồng thời Lý được cho là đạt đến đỉnh cao nghệ thuật Đông Á thế kỷ 11–12, với tạo hình chuẩn mực, thân dài, vòi uốn lượn, và gắn bó với các biểu tượng Phật giáo như hoa sen hay lá bồ đề. Tuy nhiên, sự “chuẩn mực” này lại phảng phất phong cách rồng Tống, Cao Ly, hay Đại Lý, cho thấy rồng Lý chỉ là một biến thể trong dòng chảy văn hóa Đông Á, chứ không mang dấu ấn độc đáo của người Việt.

Hai con rươi ở hồ Tây

Hơn nữa, việc gắn rồng thời Lý với truyền thuyết Lý Công Uẩn thấy rồng vàng bay lên khi dời đô từ Hoa Lư về Đại La (Thăng Long) dường như là một cách lý giải mang tính thần thoại hóa, thiếu cơ sở lịch sử cụ thể. Truyền thuyết này, được ghi chép muộn hơn trong Đại Việt sử ký toàn thư của Ngô Sĩ Liên, có thể chỉ là cách các nhà sử học sau này “tô vẽ” để nâng cao vị thế của triều Lý. Thực tế, hình tượng rồng đã xuất hiện từ thời Đinh – Tiền Lê, với các đặc điểm như vảy và thân uốn lượn, cho thấy rồng Lý không phải là sáng tạo đột phá mà chỉ là sự kế thừa và phát triển từ trước đó.

Quan điểm truyền thống thường ca ngợi rồng thời Lý là biểu tượng của tinh thần tự cường dân tộc và đỉnh cao mỹ thuật Phật giáo Việt Nam. Tuy nhiên, điều này có phần phóng đại. Rồng thời Lý, dù mang nhiều yếu tố Phật giáo như hoa sen hay lá bồ đề, không phải là độc quyền của Việt Nam, mà là sự tiếp thu từ văn hóa Ấn Độ qua Phật giáo. Hình ảnh rồng cuộn trong lá bồ đề hay dâng sen lên Phật chỉ là cách người Việt áp dụng các mô-típ nghệ thuật phổ biến trong khu vực, không phải sáng tạo mới.

Hơn nữa, việc gán ghép rồng thời Lý với quyền lực vương triều và tinh thần dân tộc có phần chủ quan. Rồng, vốn là biểu tượng chung của các nước Đông Á, không đủ sức đại diện cho bản sắc riêng của Việt Nam. Thay vào đó, nó phản ánh sự phụ thuộc vào các mô hình văn hóa ngoại lai, từ makara Hindu, Naga Champa, đến rồng Tống. Việc cho rằng rồng thời Lý là “đỉnh cao nghệ thuật Đông Á” cũng cần được xem xét lại, bởi rồng Tống hay Cao Ly cùng thời kỳ cũng đạt trình độ tinh xảo tương đương, nhưng ít bị thần thánh hóa như rồng Lý.


Rồng thời Lý, dù được ca ngợi là biểu tượng văn hóa Việt Nam, thực chất là sản phẩm lai tạp giữa hình tượng rươi Bắc Bộ, rồng Champa, và rắn Naga Hindu.

Sự tham gia của các thợ thủ công Champa trong việc chế tác các công trình nghệ thuật thời Lý càng làm tăng khả năng rằng rồng Lý không phải do người Việt tự thiết kế, mà là kết quả của sự giao thoa văn hóa. Hình tượng này, dù đẹp và tinh tế, thiếu đi bản sắc độc đáo và bị phóng đại quá mức trong cách nhìn nhận truyền thống. Để hiểu rõ hơn về văn hóa Việt Nam, cần nhìn nhận rồng thời Lý một cách khách quan, như một sản phẩm của thời đại, chứ không phải biểu tượng tuyệt đối của dân tộc.

Danh sách tài liệu tham khảo
1. Văn Tân, “Nguồn gốc con rồng Việt”, Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử.
2. Ngô Sĩ Liên, Đại Việt sử ký toàn thư, Nhà xuất bản Khoa học Xã hội, Hà Nội.
3. Lĩnh Nam chích quái, thế kỷ 15, Nhà xuất bản Văn hóa - Thông tin, Hà Nội.
4. Đại Việt Cổ Phong, “Hình tượng Rồng Việt Nam qua các triều đại”, 28/09/2022, daivietcophong.com.
5. Đại Việt Cổ Phong, “Giải mã hình tượng rồng thời Lý”, 19/03/2021, daivietcophong.com.
6. Hoàng Văn Khoán, “Nguồn gốc và ý nghĩa hình tượng rồng thời Lý”, được trích dẫn trong Rồng thời Lý có nguồn gốc từ đâu? Đặc điểm của rồng thời Lý, songdep.com.vn.
7. Trần Trọng Dương, nghiên cứu về makara và xi vẫn, được trích dẫn trong Giải mã hình tượng rồng thời Lý, daivietcophong.com.
8. “Rồng trong mỹ thuật Phật giáo thời Lý: Từ huyền thoại đến hiện thực”, Thư viện Phật Quang, 24/12/2024, thuvienphatquang.com.

Bấm để mở rộng...

kệ mịa nó con gì đó thì con, cũng đâu chắc con rồng china, hay con rồng châu Âu là thật, con rồng châu âu là con chim gì đó ròi sao

LA311:

Từ lúc nhận thức được cái sự 'sáng tạo' ra chữ Nôm thì tao đã phải nhìn nhận lại cả cái lịch sử của xứ này.

Giờ đọc bài này, thời Lý còn nhếch nhác như thế thì trước đó thế nào?
Rồi cái xứ Giao Chỉ được viết như một quốc gia bị đô hộ 1000 năm có thật sự là một 'quốc gia'?
Bọn Tàu gọi là Nam Man là miệt thị hay nó gọi theo thực tế mà bọn nó nhìn thấy?

Bấm để mở rộng...

Mày tỉnh đó, bọn Tàu chửi Vẹm tuyên truyền cũng không sai đâu

Vậy là con rồng lộn rồi…

Vl con rươi

LA311:

Từ lúc nhận thức được cái sự 'sáng tạo' ra chữ Nôm thì tao đã phải nhìn nhận lại cả cái lịch sử của xứ này.

Giờ đọc bài này, thời Lý còn nhếch nhác như thế thì trước đó thế nào?
Rồi cái xứ Giao Chỉ được viết như một quốc gia bị đô hộ 1000 năm có thật sự là một 'quốc gia'?
Bọn Tàu gọi là Nam Man là miệt thị hay nó gọi theo thực tế mà bọn nó nhìn thấy?

Bấm để mở rộng...

Thời Triệu Đà đem quân xuống chiếm còn tự thú với vua Hán là đéo can hệ gì với đám khỉ ở chuồng giao chỉ mà. Ổng đóng đô tận Hong Kong. Trước tao đọc thấy tận thời Lý hay Trần gì đấy dân đen An Nam vẫn rất trần trụi ?

Johnny Lê Nữu Vượng:

Bấm để mở rộng...

Giống con rồng lộn thế

Tao thấy rồng thời Lê Trung Hưng là ngầu nhất. Vẽ rồng có thêm họa tiết mũi thương, mũi kiếm vào tạo nên cái thần thái khác hẳn.

Johnny Lê Nữu Vượng:

Hình tượng rồng thời Lý (1010–1225) từ lâu được ca ngợi là biểu tượng cao quý của văn hóa Việt Nam, gắn liền với quyền lực vương triều và tinh thần Phật giáo. Tuy nhiên, nếu nhìn nhận một cách khách quan và phê phán, có thể thấy rồng thời Lý không hoàn toàn là sản phẩm thuần Việt, mà là sự lai tạp giữa hình tượng rươi Bắc Bộ, rồng Champa, rắn Naga Hindu, và có khả năng cao được chế tác bởi các thợ thủ công Champa, chứ không phải người Việt. Bài viết này sẽ phân tích các luận điểm trên, đồng thời chỉ ra những điểm yếu trong cách nhìn nhận truyền thống về rồng thời Lý, với dẫn chứng từ các tài liệu lịch sử.

Rồng thời Lý – Một con rươi Bắc Kỳ được thần thánh hóa
Rồng thời Lý, với thân dài, uốn lượn hình sin, không vảy hoặc vảy rất mờ, và đầu có vòi đặc trưng, thường được mô tả là “rồng đất” hoặc “rồng hình giun”. Nhiều nhà nghiên cứu, như Văn Tân, đã đề xuất rằng nguồn gốc của rồng Việt có thể xuất phát từ một loài bò sát bản địa, chẳng hạn như cá sấu hoặc rắn nước. Tuy nhiên, một giả thuyết đáng chú ý khác là hình tượng này có thể liên quan đến con rươi – một loài sinh vật phổ biến ở vùng Bắc Bộ Việt Nam. Rươi, với thân dài, mềm mại, không vảy, sống ở môi trường sông nước, có nét tương đồng với tạo hình rồng thời Lý. Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử từng ghi nhận rằng rồng Việt có thể bắt nguồn từ “một giống rắn thần thân dài, mào đỏ chót”, điều này phù hợp với đặc điểm của rươi khi được cách điệu và thần thánh hóa trong tâm thức cư dân nông nghiệp lúa nước.

Hình tượng rồng thời Lý được trưng bày ở Hoàng thành Thăng Long

Sán dây lợn tạo hình

​

Tượng Naga ở Indonesia.

Hoàng xà dân gian

Rắn nước Nagaa
Thế là thành Rồng Lý xạo lồn văn hoá Lý? Lý lồn chứ Lý, đụ mẹ ăn cắp xạo lồn là giỏi
​

Hơn nữa, truyền thuyết Lạc Long Quân, được ghi chép trong Lĩnh Nam chích quái (thế kỷ 15), nhắc đến “giao long” – một sinh vật sông nước mà nhiều học giả liên hệ với rươi hoặc rắn nước. Việc người Việt xưa xăm hình giao long lên người để tránh bị hại càng củng cố giả thuyết rằng rồng thời Lý có thể là sự phóng đại hình tượng rươi, vốn quen thuộc với người dân Bắc Bộ, thành một biểu tượng quyền lực. Tuy nhiên, việc thần thánh hóa một loài vật tầm thường như rươi để trở thành biểu tượng quốc gia cho thấy sự thiếu sáng tạo trong việc xây dựng một hình tượng độc đáo, thuần Việt.

Ảnh hưởng từ Champa và rắn nước Naga Hindu

​

Theo truyền thống Hindu giáo, bắt nguồn từ sử thi Mahabharata, kẻ thù truyền kiếp của loài Naga là loài chim Garuda (thường được gọi là chim cánh vàng/ kim sí điểu trong kinh văn Phật giáo). Thoạt đầu Naga và Garuda là anh em cùng cha khác mẹ của nhau. Cha của chúng là Kasyapa. Ông đã lấy hai chị em ruột là Kadru và Vinata làm vợ. Kadru mẹ của loài Naga có ý nguyện có nhiều con và đã sinh ra 1000 Naga. Trong khi đó, Vinata - mẹ của Garuda lại chỉ muốn có một vài đứa con, song chúng phải thật dũng mãnh. Vinata đẻ được hai trứng: một nở ra thành người đánh xe cho thần Mặt trời Surya và một trứng khác nở ra chim thần Garuda. Qua một cuộc đánh cược dại dột, Vinata trở thành nô lệ cho chị của mình là Kadru; theo đó, Garuda buộc phải tuân theo mệnh lệnh của các Naga. Mặc dù phục tùng loài Naga nhưng Garuda luôn nuôi mối thù hận và những đố kỵ đã tích tụ lại khiến Garuda không thể buông bỏ. Garuda đã cầu xin đám Naga cách thoát khỏi kiếp nô lệ cho mẹ mình. Đám Naga đã buộc Garuda đem thuốc trường sinh amrita cho chúng để đổi lấy sự tự do. Garuda đánh cắp thuốc trường sinh của chư thần mang về để đáp ứng điều kiện do các Naga đưa ra. Nhưng mưu mẹo đó bị chư thần phát giác. Thần Vishnu đã đuổi theo Garuda để đoạt lại thuốc trường sinh và Garuda trong lúc chạy trốn đã làm rơi một số giọt amrita trên đám cỏ kusha. Các Naga liền đổ xô ra liếm lấy thuốc trường sinh dính trên lá cỏ. Do đó, lưỡi chúng bị cạnh sắc của cỏ kusha chẻ làm đôi, dấu vết còn đến ngày nay... Và từ đó, Garuda vẫn coi loài Naga là kẻ thù và luôn tìm cách bắt chúng để ăn(3). Điều này là cơ sở tạo nên đồ án kết hợp Naga-Garuda phổ biến trong mỹ thuật Phật giáo.

Nghệ thuật tạo hình Naga
Hình tượng rồng thời Lý dường như không phải sản phẩm thuần túy của người Việt, mà chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ nghệ thuật Champa và hình tượng rắn Naga trong văn hóa Hindu. Trong văn hóa Đông Nam Á, đặc biệt là ở Champa và Khmer, rắn Naga – một loài rắn hổ mang nhiều đầu, có mang lớn, thường được khắc họa trong các công trình kiến trúc – là biểu tượng phổ biến. Naga được du nhập từ văn hóa Hindu, với hình ảnh rắn thần bảo vệ và gắn liền với nước, tương tự vai trò của rồng trong văn hóa Đông Á.​

Rồng thời Lý, với vòi dài và thân uốn lượn, có nét tương đồng với hình tượng makara – một linh thú Hindu kết hợp đầu thú (thường là voi hoặc cá sấu) và đuôi cá, thường xuất hiện trong nghệ thuật Champa và Khmer từ thế kỷ 11–12. Một số ý kiến cho rằng rồng thời Lý giống Naga của Thái Lan hiện đại, nhưng điều này không chính xác, vì Naga Thái Lan vào thời kỳ đó vẫn mang đặc điểm rắn hổ mang nhiều đầu, khác xa với rồng Lý. Tuy nhiên, makara trong nghệ thuật Champa, với vòi dài và thân uốn lượn, có thể là nguồn cảm hứng trực tiếp. Điều này đặt ra câu hỏi: Liệu rồng thời Lý có thực sự là sáng tạo của người Việt, hay chỉ là sự sao chép và biến tấu từ các nền văn hóa láng giềng?

Hơn nữa, thời Lý là giai đoạn Việt Nam giao lưu mạnh mẽ với Champa qua các cuộc chiến tranh và bắt tù nhân. Các thợ thủ công Champa, vốn nổi tiếng với kỹ năng điêu khắc tinh xảo, có thể đã được đưa về Thăng Long để tham gia xây dựng các công trình như chùa Phật Tích, tháp cột đá chùa Dạm, hay Hoàng thành Thăng Long. Những hiện vật như đầu rồng khai quật ở Hoàng thành Thăng Long hay phù điêu rồng trên cột đá chùa Dạm cho thấy sự tinh tế trong kỹ thuật điêu khắc, tương tự phong cách của các nghệ nhân Champa. Việc sử dụng thợ Champa, thay vì nghệ nhân Việt, càng làm dấy lên nghi vấn rằng hình tượng rồng thời Lý không phải do người Việt tự thiết kế, mà là sản phẩm của sự tiếp thu và giao thoa văn hóa.


Thiếu bản sắc Việt và sự phóng đại quá mức

Một trong những điểm yếu lớn nhất của rồng thời Lý là sự thiếu bản sắc riêng biệt, khi so sánh với rồng của các triều đại khác hoặc các nền văn hóa láng giềng. Rồng thời Lý được cho là đạt đến đỉnh cao nghệ thuật Đông Á thế kỷ 11–12, với tạo hình chuẩn mực, thân dài, vòi uốn lượn, và gắn bó với các biểu tượng Phật giáo như hoa sen hay lá bồ đề. Tuy nhiên, sự “chuẩn mực” này lại phảng phất phong cách rồng Tống, Cao Ly, hay Đại Lý, cho thấy rồng Lý chỉ là một biến thể trong dòng chảy văn hóa Đông Á, chứ không mang dấu ấn độc đáo của người Việt.

Hai con rươi ở hồ Tây

Hơn nữa, việc gắn rồng thời Lý với truyền thuyết Lý Công Uẩn thấy rồng vàng bay lên khi dời đô từ Hoa Lư về Đại La (Thăng Long) dường như là một cách lý giải mang tính thần thoại hóa, thiếu cơ sở lịch sử cụ thể. Truyền thuyết này, được ghi chép muộn hơn trong Đại Việt sử ký toàn thư của Ngô Sĩ Liên, có thể chỉ là cách các nhà sử học sau này “tô vẽ” để nâng cao vị thế của triều Lý. Thực tế, hình tượng rồng đã xuất hiện từ thời Đinh – Tiền Lê, với các đặc điểm như vảy và thân uốn lượn, cho thấy rồng Lý không phải là sáng tạo đột phá mà chỉ là sự kế thừa và phát triển từ trước đó.

Quan điểm truyền thống thường ca ngợi rồng thời Lý là biểu tượng của tinh thần tự cường dân tộc và đỉnh cao mỹ thuật Phật giáo Việt Nam. Tuy nhiên, điều này có phần phóng đại. Rồng thời Lý, dù mang nhiều yếu tố Phật giáo như hoa sen hay lá bồ đề, không phải là độc quyền của Việt Nam, mà là sự tiếp thu từ văn hóa Ấn Độ qua Phật giáo. Hình ảnh rồng cuộn trong lá bồ đề hay dâng sen lên Phật chỉ là cách người Việt áp dụng các mô-típ nghệ thuật phổ biến trong khu vực, không phải sáng tạo mới.

Hơn nữa, việc gán ghép rồng thời Lý với quyền lực vương triều và tinh thần dân tộc có phần chủ quan. Rồng, vốn là biểu tượng chung của các nước Đông Á, không đủ sức đại diện cho bản sắc riêng của Việt Nam. Thay vào đó, nó phản ánh sự phụ thuộc vào các mô hình văn hóa ngoại lai, từ makara Hindu, Naga Champa, đến rồng Tống. Việc cho rằng rồng thời Lý là “đỉnh cao nghệ thuật Đông Á” cũng cần được xem xét lại, bởi rồng Tống hay Cao Ly cùng thời kỳ cũng đạt trình độ tinh xảo tương đương, nhưng ít bị thần thánh hóa như rồng Lý.


Rồng thời Lý, dù được ca ngợi là biểu tượng văn hóa Việt Nam, thực chất là sản phẩm lai tạp giữa hình tượng rươi Bắc Bộ, rồng Champa, và rắn Naga Hindu.

Sự tham gia của các thợ thủ công Champa trong việc chế tác các công trình nghệ thuật thời Lý càng làm tăng khả năng rằng rồng Lý không phải do người Việt tự thiết kế, mà là kết quả của sự giao thoa văn hóa. Hình tượng này, dù đẹp và tinh tế, thiếu đi bản sắc độc đáo và bị phóng đại quá mức trong cách nhìn nhận truyền thống. Để hiểu rõ hơn về văn hóa Việt Nam, cần nhìn nhận rồng thời Lý một cách khách quan, như một sản phẩm của thời đại, chứ không phải biểu tượng tuyệt đối của dân tộc.

Danh sách tài liệu tham khảo
1. Văn Tân, “Nguồn gốc con rồng Việt”, Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử.
2. Ngô Sĩ Liên, Đại Việt sử ký toàn thư, Nhà xuất bản Khoa học Xã hội, Hà Nội.
3. Lĩnh Nam chích quái, thế kỷ 15, Nhà xuất bản Văn hóa - Thông tin, Hà Nội.
4. Đại Việt Cổ Phong, “Hình tượng Rồng Việt Nam qua các triều đại”, 28/09/2022, daivietcophong.com.
5. Đại Việt Cổ Phong, “Giải mã hình tượng rồng thời Lý”, 19/03/2021, daivietcophong.com.
6. Hoàng Văn Khoán, “Nguồn gốc và ý nghĩa hình tượng rồng thời Lý”, được trích dẫn trong Rồng thời Lý có nguồn gốc từ đâu? Đặc điểm của rồng thời Lý, songdep.com.vn.
7. Trần Trọng Dương, nghiên cứu về makara và xi vẫn, được trích dẫn trong Giải mã hình tượng rồng thời Lý, daivietcophong.com.
8. “Rồng trong mỹ thuật Phật giáo thời Lý: Từ huyền thoại đến hiện thực”, Thư viện Phật Quang, 24/12/2024, thuvienphatquang.com.

Bấm để mở rộng...

thế ra tinh thần "ngạo nghễ" là mang tính kế thừa à

LA311:

Từ lúc nhận thức được cái sự 'sáng tạo' ra chữ Nôm thì tao đã phải nhìn nhận lại cả cái lịch sử của xứ này.

Giờ đọc bài này, thời Lý còn nhếch nhác như thế thì trước đó thế nào?
Rồi cái xứ Giao Chỉ được viết như một quốc gia bị đô hộ 1000 năm có thật sự là một 'quốc gia'?
Bọn Tàu gọi là Nam Man là miệt thị hay nó gọi theo thực tế mà bọn nó nhìn thấy?

Bấm để mở rộng...

Thời Hùng vương, Văn Lang chưa hình thành một thể chế xh rõ ràng để được coi là nhà nước, nói nước Văn Lang sáp nhập với nước Âu Việt thành nước Âu Lạc nghe cho oai chứ Hùng Vương thua Thục Phán cũng như tù trưởng bộ lạc này thua bộ lạc kia thôi. Cỡ đại như nước Sở của Hạng Vũ còn rời rạc, như các bộ lạc liên minh với nhau thì trước thời nước Nam Việt, thì Âu Lạc cũng như cái làng bản.

Thế Giới Mới:

Đúng như lời Thầy Tuấn Ngọc nói, đây quả là quốc gia hình con LÃi

Bấm để mở rộng...

Brainrot - thối não cmnr.
Hắn có thể chê chế độ, nói xấu này kia, dù vớ vẩn để câu tiền hải ngoại xây biệt thự nhà vườn + kiếm vé định cư Mỹ.
Chứ hình dạng quốc gia dù chế độ nào cũng đẹp như nhau, chỉ có nơi m ở là nơi con LÃI ở thôi.
Khầy sắp qua Mỹ, còn m có theo khầy luôn không?

Dâm dê dô dáo dục:

Tml nào thấy rồng thiệt rồi thì bước ra đây

Bấm để mở rộng...

Tao thấy hoài, nó còn biết lộn nữa

Mày thử so sánh rồng thời Lý với rồng cuối thời Đường hoặc thời Ngũ đại thập quốc xem.

VN trước khi Hán hoá làm đéo gì thờ rồng, về sau độc lập thì cũng lại học theo TQ thôi.