Phòng vệ chính đáng là một trong những chính sách hình sự của Nhà nước nhằm khuyến khích người dân tham gia vào công tác đấu tranh phòng chống tội phạm, đồng thời cũng thể hiện chính sách nhân đạo của pháp luật Việt Nam. Theo đó, phòng vệ chính đáng là quyền công dân, thực hiện chống lại hành vi xâm phạm đến quyền và lợi ích của cá nhân, cộng đồng, đơn cử như việc giết trộm vào nhà.
Theo khoản 1 Điều 22 của Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017 thì:
“Phòng vệ chính đáng là hành vi của người vì bảo vệ quyền hoặc lợi ích chính đáng của mình, của người khác hoặc lợi ích của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức mà chống trả lại một cách cần thiết người đang có hành vi xâm phạm các lợi ích nói trên.
Phòng vệ chính đáng không phải là tội phạm.”
“Phòng vệ” là hành vi chống trả lại người đang gây thiệt hại tới mình. Phòng vệ chính đáng là hành vi chống trả đó phải nhằm vào người đang có hành vi xâm hại nhằm ngăn chặn hoặc hạn chế thiệt hại mà hành vi này có thể gây ra.
Trường hợp giết trộm vào nhà có thuộc phòng vệ chính đáng hay không thì phải xem xét hành vi của tên trộm:
– Tên trộm có hành vi tấn công, dùng các vũ khí nguy hiểm, có ý định đánh chết để không bị tố giác tội phạm, khiến người phòng vệ bị thương thì hành vi giết trộm có thể được xem là hành vi phòng vệ chính đáng, do đó không phải chịu trách nhiệm hình sự.
– Tên trộm mới vào nhà, chưa gây nguy hại đến sức khỏe, tính mạng của người phòng vệ thì hành vi giết người không phải là phòng vệ chính đáng. Tên trộm mới vào nhà, không mang theo bât kỳ vũ khí nào, chưa có bất kỳ hành vi dùng vũ lực hay đe dọa dùng vũ lực,… tức là chưa gây thiệt hại hay đe dọa gây thiệt hại đến tính mạng, sức khỏe của người khác thì hành vi giết người không phải phòng vệ chính đáng. Trường hợp này là “phòng vệ quá sớm” và vẫn phải chịu trách nhiệm hình sự.
– Tên trộm đã lấy tài sản và bỏ đi nhưng chủ nhà (hoặc người khác) lại đuổi theo và đánh chết tên trộm mặc dù tên trộm chưa có biểu hiện của việc đánh trả. Trường hợp này là “phòng vệ quá muộn” và vẫn phải chịu trách nhiệm hình sự.
– Tên trộm vào nhà nhưng khi bị phát hiện chỉ tấn công bằng tay không, hoặc bằng những vật dụng không có tính sát thương cao như bàn, ghế,… nhưng chủ nhà (người khác) lại dùng dao (hoặc những vật có tính sát thương cao) để chống trả dẫn đến tên trộm chết thì hành vi đánh chết trộm là vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng.
Căn cứ quy định tại Điều 126 của Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017:
“Điều 126. Tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hoặc do vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội
1. Người nào giết người trong trường hợp vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hoặc trong trường hợp vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm.
2. Phạm tội đối với 02 người trở lên, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 05 năm.”
Phòng vệ vượt quá giới hạn pháp luật cho phép được hiểu là việc người phạm tội thực hiện các hành vi chống trả rõ ràng quá mức cần thiết, không phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi xâm hại.
Do đó, nếu đánh chết trộm vào nhà mà bị truy tố về tội này thì tùy từng trường hợp cụ thể, tính chất, mức độ của hành vi phạm tội mà có thể bị xử phạt theo hai hướng
* Giết một người: Người phạm tội có thể bị phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm, phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm.
* Giết nhiều người: Người phạm tội có thể bị phạt tù từ 02 năm đến 05 năm. Trong trường hợp này, nhiều người bị giết đều phải có hành vi xâm phạm đến quyền và lợi ích chính đáng của cá nhân, xã hội, làm phát sinh quyền phòng vệ từ phía người phạm tội. Nếu trong số những người bị giết, chỉ có một người có hành vi trái pháp luật làm phát sinh quyền phòng vệ, những người còn lại không có hành vi trái pháp luật hoặc có nhưng không thỏa mãn điều kiện của vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng thì người phạm tội bị truy cứu thêm tội giết người.
Theo khoản 1 Điều 22 của Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017 thì:
“Phòng vệ chính đáng là hành vi của người vì bảo vệ quyền hoặc lợi ích chính đáng của mình, của người khác hoặc lợi ích của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức mà chống trả lại một cách cần thiết người đang có hành vi xâm phạm các lợi ích nói trên.
Phòng vệ chính đáng không phải là tội phạm.”
“Phòng vệ” là hành vi chống trả lại người đang gây thiệt hại tới mình. Phòng vệ chính đáng là hành vi chống trả đó phải nhằm vào người đang có hành vi xâm hại nhằm ngăn chặn hoặc hạn chế thiệt hại mà hành vi này có thể gây ra.
Trường hợp giết trộm vào nhà có thuộc phòng vệ chính đáng hay không thì phải xem xét hành vi của tên trộm:
– Tên trộm có hành vi tấn công, dùng các vũ khí nguy hiểm, có ý định đánh chết để không bị tố giác tội phạm, khiến người phòng vệ bị thương thì hành vi giết trộm có thể được xem là hành vi phòng vệ chính đáng, do đó không phải chịu trách nhiệm hình sự.
– Tên trộm mới vào nhà, chưa gây nguy hại đến sức khỏe, tính mạng của người phòng vệ thì hành vi giết người không phải là phòng vệ chính đáng. Tên trộm mới vào nhà, không mang theo bât kỳ vũ khí nào, chưa có bất kỳ hành vi dùng vũ lực hay đe dọa dùng vũ lực,… tức là chưa gây thiệt hại hay đe dọa gây thiệt hại đến tính mạng, sức khỏe của người khác thì hành vi giết người không phải phòng vệ chính đáng. Trường hợp này là “phòng vệ quá sớm” và vẫn phải chịu trách nhiệm hình sự.
– Tên trộm đã lấy tài sản và bỏ đi nhưng chủ nhà (hoặc người khác) lại đuổi theo và đánh chết tên trộm mặc dù tên trộm chưa có biểu hiện của việc đánh trả. Trường hợp này là “phòng vệ quá muộn” và vẫn phải chịu trách nhiệm hình sự.
– Tên trộm vào nhà nhưng khi bị phát hiện chỉ tấn công bằng tay không, hoặc bằng những vật dụng không có tính sát thương cao như bàn, ghế,… nhưng chủ nhà (người khác) lại dùng dao (hoặc những vật có tính sát thương cao) để chống trả dẫn đến tên trộm chết thì hành vi đánh chết trộm là vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng.
Căn cứ quy định tại Điều 126 của Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017:
“Điều 126. Tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hoặc do vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội
1. Người nào giết người trong trường hợp vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hoặc trong trường hợp vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm.
2. Phạm tội đối với 02 người trở lên, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 05 năm.”
Phòng vệ vượt quá giới hạn pháp luật cho phép được hiểu là việc người phạm tội thực hiện các hành vi chống trả rõ ràng quá mức cần thiết, không phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi xâm hại.
Do đó, nếu đánh chết trộm vào nhà mà bị truy tố về tội này thì tùy từng trường hợp cụ thể, tính chất, mức độ của hành vi phạm tội mà có thể bị xử phạt theo hai hướng
* Giết một người: Người phạm tội có thể bị phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm, phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm.
* Giết nhiều người: Người phạm tội có thể bị phạt tù từ 02 năm đến 05 năm. Trong trường hợp này, nhiều người bị giết đều phải có hành vi xâm phạm đến quyền và lợi ích chính đáng của cá nhân, xã hội, làm phát sinh quyền phòng vệ từ phía người phạm tội. Nếu trong số những người bị giết, chỉ có một người có hành vi trái pháp luật làm phát sinh quyền phòng vệ, những người còn lại không có hành vi trái pháp luật hoặc có nhưng không thỏa mãn điều kiện của vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng thì người phạm tội bị truy cứu thêm tội giết người.
