Johnny Lê Nữu Vượng
Già làng
Eo biển Hormuz, nằm giữa Iran và Oman, là tuyến đường hẹp nối Vịnh Ba Tư với Vịnh Oman và Biển Ả Rập, rộng 33 km ở điểm hẹp nhất, với làn tàu chỉ rộng 3 km mỗi chiều. Theo Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ (EIA), khoảng 18-20 triệu thùng dầu mỗi ngày – tương đương 20% lượng dầu tiêu thụ toàn cầu – đi qua eo biển này. Việc Iran đóng cửa eo biển, dù chỉ tạm thời, sẽ gây ra những hậu quả nghiêm trọng:
1. Khủng Hoảng Năng Lượng Toàn Cầu:
- Giá dầu tăng vọt: Financial Times (14/6/2025) dự báo giá dầu Brent có thể tăng từ mức hiện tại (khoảng 80 USD/thùng) lên 100-150 USD/thùng nếu eo biển bị đóng. Điều này sẽ gây lạm phát toàn cầu, tăng chi phí năng lượng và vận chuyển.
- Thiếu hụt nguồn cung: Các nước xuất khẩu dầu lớn như Ả Rập Saudi, UAE, Kuwait, và Iraq phụ thuộc hoàn toàn vào eo biển Hormuz. Rabobank nhấn mạnh rằng những quốc gia này “bị khóa chặt vào lối đi hẹp này”. Nếu nguồn cung bị gián đoạn, thế giới sẽ đối mặt với khủng hoảng năng lượng, đặc biệt là châu Âu, nơi nhập 20% khí hóa lỏng (LNG) từ Qatar qua eo biển.
- Ảnh hưởng đến châu Á: Trung Quốc, khách hàng lớn nhất của dầu Iran (chiếm hơn 75% xuất khẩu dầu Iran, theo CNBC), sẽ chịu thiệt hại nặng nề. Giá dầu tăng có thể làm giảm tăng trưởng kinh tế Trung Quốc, vốn dự báo giảm 0,5% trong năm 2025 do căng thẳng thương mại toàn cầu.
2. Tác Động Kinh Tế Lên Iran:
- Iran phụ thuộc vào eo biển Hormuz để xuất khẩu dầu, chiếm 65% doanh thu chính phủ và 8% GDP (theo Maritime Executive). Việc đóng cửa eo biển sẽ tự cắt đứt nguồn thu dầu mỏ của Iran, buộc chính phủ cắt giảm trợ giá nhiên liệu và thực phẩm, gây bất ổn trong nước với dân số 91 triệu người.
- Các nhà phân tích như Gregory Brew từ Eurasia Group cho rằng đóng cửa eo biển là “lá bài cuối cùng” của Iran, vì nó sẽ gây hại cho chính Tehran nhiều hơn đối thủ.
3. Phản Ứng Quốc Tế: Iran Trở Thành “Kẻ Thù Của Thế Giới”?:
- Phản ứng từ các nước lớn: Việc đóng cửa eo biển sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến các nước nhập dầu lớn như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ và châu Âu. Theo Strauss Center, những nước này sẽ ủng hộ các biện pháp trừng phạt kinh tế mạnh mẽ hơn đối với Iran, thậm chí hỗ trợ Mỹ trong hành động quân sự.
- Liên Hợp Quốc: UN Security Council có thể áp đặt các lệnh trừng phạt kinh tế mới, bất chấp sự phản đối từ Nga và Trung Quốc, vì hành động này được coi là “hành vi gây hấn không thể chối cãi”. Trong quá khứ, UN đã thông qua hai nghị quyết trừng phạt Iran vào năm 2007 liên quan đến chương trình hạt nhân.
- Các nước Arab vùng Vịnh: Ả Rập Saudi, UAE, và Qatar, vốn đối đầu với Iran, sẽ chịu tổn thất kinh tế nặng nề nếu eo biển bị đóng. Những nước này có thể hỗ trợ Mỹ trong các chiến dịch quân sự để mở lại eo biển. Al Jazeera (4/2025) cho biết Mỹ đã ký thỏa thuận quốc phòng 10 tỷ USD với Ả Rập Saudi và UAE, củng cố liên minh chống Iran.
- Trung Quốc và Ấn Độ: Là hai thị trường lớn nhất của dầu Vịnh Ba Tư, Trung Quốc và Ấn Độ sẽ phản đối mạnh mẽ. Ellen Wald từ Transversal Consulting nhấn mạnh rằng Trung Quốc sẽ dùng sức mạnh kinh tế để gây áp lực lên Iran, vì bất kỳ sự gián đoạn nào cũng làm giá dầu tăng, ảnh hưởng trực tiếp đến kinh tế Trung Quốc.
4. Hậu Quả Địa Chính Trị:
- Việc đóng cửa eo biển sẽ khiến Iran bị cô lập hơn, làm mất lòng các đồng minh như Trung Quốc và Nga, vốn không muốn giá dầu tăng. Một bài đăng trên X từ @JavierBlas (14/6/2025) nhận định rằng việc Iran đe dọa đóng eo biển đẩy giá dầu lên nhưng không thực hiện sẽ tránh được phản ứng quân sự từ Mỹ, trong khi đóng cửa thực sự sẽ “gây hại cho Trung Quốc và mời gọi sự can thiệp của Mỹ”.
- Iran có thể bị xem là “kẻ thù của thế giới” do làm gián đoạn thương mại toàn cầu, nhưng mức độ này phụ thuộc vào thời gian và quy mô của việc phong tỏa. Một sự gián đoạn ngắn hạn (vài ngày) có thể gây ra khủng hoảng giá dầu tạm thời, nhưng một phong tỏa kéo dài (hàng tuần) sẽ kích động phản ứng quân sự quốc tế mạnh mẽ.
Khả Năng Iran Đóng Cửa Eo Biển
Iran có khả năng gây rối loạn eo biển Hormuz, nhưng việc đóng cửa hoàn toàn là rất khó và không bền vững:
- Khả năng quân sự: Iran sở hữu lực lượng hải quân Vệ binh Cách mạng Hồi giáo (IRGC) với các chiến thuật “đám đông” bằng tàu cao tốc, tên lửa chống hạm, và tàu ngầm mini. Họ cũng có tàu chở hàng cải tiến thành “tàu mẹ” để phóng tên lửa và drone, cùng với các tàu sân bay drone, theo TWZ. Iran có thể triển khai mìn hải quân và tên lửa hành trình như Abu Mahdi, được tuyên bố là sử dụng AI để tấn công tàu địch từ đất liền.
- Hạn chế: Tuy nhiên, các nhà phân tích như Helima Croft từ RBC Capital Markets cho rằng Iran khó duy trì phong tỏa lâu dài do sự hiện diện của Hạm đội 5 Mỹ tại Bahrain. Các tàu lớn của Iran dễ trở thành mục tiêu cho Mỹ và đồng minh. Ngoài ra, việc đóng eo biển sẽ gây tổn hại cho chính kinh tế Iran, như đã xảy ra trong Chiến tranh Tàu chở dầu (1980-1988), khi Iran không thể chặn hoàn toàn eo biển.
Hành Động Dự Kiến Của Mỹ
Nếu Iran cố gắng đóng cửa eo biển Hormuz, Mỹ sẽ có phản ứng mạnh mẽ, dựa trên lịch sử và các tuyên bố gần đây:
1. Hành Động Quân Sự:
- Mở lại eo biển: Mỹ có Hạm đội 5 tại Bahrain với các tàu quét mìn, tàu chiến hộ tống, và khả năng không kích. Theo The New York Times (20/6/2025), Lầu Năm Góc đã chuẩn bị kế hoạch đối phó với khả năng Iran phong tỏa, bao gồm triển khai Nhóm Sẵn sàng Tấn công Lưỡng cư Bataan (BATAAN ARG/MEU) tới khu vực CENTCOM. Nhiệm vụ 56 của Hải quân Mỹ, chuyên về phá mìn, sẽ sử dụng các phương tiện tự hành dưới nước và đội thợ lặn để dọn mìn, dù đây là công việc nguy hiểm và tốn thời gian.
- Tấn công trả đũa: Mỹ có thể thực hiện các cuộc không kích vào các bệ phóng tên lửa ven biển, tàu chiến, và cơ sở quân sự của Iran. Trong quá khứ, chiến dịch “Cầu Nguyện” năm 1988 đã phá hủy một tàu khu trục và nhiều tàu cao tốc của Iran sau khi họ đặt mìn ở eo biển.
- Hỗ trợ từ đồng minh: Mỹ có thể phối hợp với Anh, Pháp, và các nước Arab vùng Vịnh. Theo Reuters, liên minh quốc tế từng triển khai tàu chiến để bảo vệ eo biển vào năm 2019 sau các vụ tấn công tàu chở dầu.
2. Trừng Phạt Kinh Tế:
- Mỹ có thể áp đặt thêm các lệnh trừng phạt nhắm vào xuất khẩu dầu của Iran, vốn đã bị hạn chế từ năm 2018 sau khi Trump rút khỏi thỏa thuận hạt nhân JCPOA. Theo Atlantic Council, các biện pháp trừng phạt này từng được thiết kế để giảm thiểu tác động lên thị trường dầu toàn cầu nhờ nguồn cung từ Mỹ và OPEC.
- Tuy nhiên, nếu Iran đóng eo biển, các nước khác như Trung Quốc và Ấn Độ có thể tham gia trừng phạt, làm tăng áp lực kinh tế lên Tehran.
3. Ngoại Giao và Đe Dọa:
- Trump đã cảnh báo Iran rằng bất kỳ hành động nào chống lại Mỹ sẽ dẫn đến phản ứng “toàn lực”. Theo NPR (18/6/2025), ông nhấn mạnh Mỹ sẽ không cho phép Iran đe dọa các lực lượng hoặc cơ sở của mình.
- Mỹ có thể sử dụng ngoại giao để kêu gọi liên minh quốc tế, đặc biệt là thông qua UN Security Council, để áp đặt các biện pháp trừng phạt hoặc hành động quân sự chung.
Phản Ứng Của Báo Chí Việt Nam
Khác với các cuộc chiến trước (Iraq 2003, Libya 2011, Syria 2013-2017), báo chí Việt Nam đưa tin về không kích Iran năm 2025 một cách trung lập. ANTV (23/6/2025) mô tả: “Tổng thống Trump thông báo Mỹ đã không kích ba cơ sở hạt nhân của Iran, trong đó có ‘pháo đài’ Fordow, xóa sổ hoàn toàn những cơ sở này.” Cách dùng từ như “thông báo” và “xóa sổ” mang tính mô tả hơn là lên án, trái ngược với các bài viết chỉ trích mạnh mẽ trong quá khứ. Báo Dân Trí (15/6/2025) nhấn mạnh công nghệ tàng hình của B-2, trong khi Báo 24h (18/6/2025) dẫn lời Trump kêu gọi Iran “đầu hàng vô điều kiện” mà không phê phán trực tiếp. Sự thay đổi này có thể do chiến thuật đa tầng của Trump – bao gồm thuế quan, chính sách nhập cư, và liên minh với các nước Arab – làm giảm phản ứng quốc tế, hoặc do thiếu xác nhận chính thức về không kích, khiến báo chí Việt Nam thận trọng hơn.
Việc Iran đóng cửa eo biển Hormuz sẽ gây ra khủng hoảng năng lượng toàn cầu, đẩy giá dầu lên 100-150 USD/thùng, làm tăng lạm phát và gây áp lực kinh tế lên nhiều quốc gia, đặc biệt là Trung Quốc, châu Âu, và các nước Arab vùng Vịnh. Điều này có thể khiến Iran bị cô lập và trở thành “kẻ thù của thế giới” do làm gián đoạn thương mại toàn cầu, dù mức độ này phụ thuộc vào thời gian phong tỏa. Mỹ sẽ phản ứng mạnh mẽ bằng hành động quân sự (mở lại eo biển, không kích), trừng phạt kinh tế, và ngoại giao liên minh. Tuy nhiên, Iran khó duy trì phong tỏa lâu dài do tổn hại kinh tế tự gây ra và sự hiện diện quân sự áp đảo của Mỹ. Báo chí Việt Nam, không giống giai đoạn 2003-2024, có xu hướng đưa tin trung lập, phản ánh sự thay đổi trong bối cảnh địa chính trị và chiến lược kiểm soát thông tin của Mỹ. Nếu bạn cần phân tích sâu hơn hoặc kiểm tra thêm nguồn, hãy cung cấp thêm thông tin!
