Don Jong Un
Cái lồn nhăn nheo
Cuộc khẩu chiến ngoại giao giữa Trung Quốc và Nhật Bản tiếp tục leo thang. Ngày 8 Tháng Mười Một, Tổng Lãnh Sự Trung Quốc tại Osaka Tiết Kiến (Xue Jian) dọa “chặt cái đầu bẩn thỉu” Thủ Tướng Nhật Sanae Takaichi.
Thủ Tướng Sanae Takaichi đang nhắm tới việc thành lập Cục Tình Báo Quốc Gia, Luật Phòng Chống Gián Điệp. Với Bắc Kinh, nước Nhật của bà Sanae Takaichi trở nên “cực kỳ nguy hiểm.” (Hình: Eugene Hoshiko/POOL/AFP via Getty Images)
Trung Quốc lại “cầm dao”
Khi lần đầu gặp Chủ Tịch Tập Cận Bình ngày 31 Tháng Mười tại Nam Hàn, tân Thủ Tướng Nhật Sanae Takaichi nói rằng bà muốn Nhật theo đuổi mối quan hệ “cùng có lợi” cũng như “làm sâu sắc hơn quan hệ cá nhân” giữa hai bên. Tập đáp: “Vì Nhật Bản và Trung Quốc là những đối tác quan trọng, việc phát triển quan hệ song phương lâu dài, ổn định và lành mạnh là phù hợp với kỳ vọng chung của nhân dân hai nước cũng như cộng đồng quốc tế.”
Chỉ hai tuần sau, hai nước rơi vào một cuộc khẩu chiến tóe khói. Sự việc bắt đầu từ bài phát biểu trước Quốc Hội của Thủ Tướng Takaichi ngày 7 Tháng Mười Một, khi bà nói rằng một cuộc tấn công vào Đài Loan có thể được xem là “tình huống đe dọa sự tồn vong của nước Nhật,” và Nhật có thể thực hiện quyền phòng vệ.
Đây là quan điểm rõ ràng và mạnh mẽ nhất của Nhật về vấn đề Trung Quốc-Đài Loan, kể từ thời cố Thủ Tướng Shinzo Abe. “Bất kỳ cuộc khủng hoảng nào xảy ra với Đài Loan cũng được xem là cuộc khủng hoảng đối với Nhật, và cũng là cuộc khủng hoảng đối với liên minh Mỹ-Nhật,” Shinzo Abe từng nói năm 2021. Đó là một trong những phát biểu mạnh mẽ của Nhật liên quan Đài Loan, và chưa có thủ tướng Nhật nào lặp lại, cho đến khi xuất hiện bà Sanae Takaichi. Thời thủ tướng tiền nhiệm Shigeru Ishiba, Tokyo luôn né đề cập chủ đề nhạy cảm Đài Loan.
Cuộc khẩu chiến như đổ thêm dầu vào lửa trong quan hệ vốn luôn trong trạng thái “dễ vỡ” giữa Bắc Kinh và Tokyo. Như mọi lần, Bắc Kinh tổ chức đánh đối thủ trên mặt trận truyền thông. Báo chí Trung Quốc ào ạt chỉ trích Nhật, gọi phát biểu của Takaichi là “cực kỳ hiểm độc” và “đây là lần đầu tiên trong 80 năm mà Nhật dám dọa dùng vũ lực khiêu khích Trung Quốc.” Lực lượng “chiến binh sói” lại được tung ra để tấn công ào ạt nhằm vào cá nhân Sanae Takaichi, cũng như chính sách ngoại giao mới của Nhật.
Thật ra trước khi xảy ra vụ phát biểu của Sanae Takaichi, Trung Quốc đã thực hiện chiến dịch truyền thông tấn công Nhật. Khi chuẩn bị chương trình duyệt binh kỷ niệm ngày kết thúc Đệ Nhị Thế Chiến, Trung Quốc tăng cường công kích, cáo buộc Nhật “trắng trợn che đậy lịch sử.” Từ đầu năm, Trung Quốc tung ra ít nhất bốn bộ phim về Đệ Nhị Thế Chiến, trong đó có phim mô tả cuộc thảm sát Nam Kinh do phát xít Nhật gây ra.
Với Đài Loan, hòn đảo này từng là thuộc địa của Nhật. Sau khi Nhật thua trận trong Đệ Nhị Thế Chiến, Quốc Dân Đảng kiểm soát Đài Loan. Vài năm sau, khi bị quân ******** Mao Trạch Đông đánh bại, Quốc Dân Đảng bỏ chạy và cát cứ Đài Loan. Bắc Kinh khẳng định rằng việc kết thúc Đệ Nhị Thế Chiến đồng nghĩa với việc quyền cai trị Đài Loan trở về tay Trung Quốc, đặc biệt khi hòn đảo thoát khỏi ách chiếm đóng của Nhật.
Đài Loan dưới mắt “bà đầm thép” Sanae Takaichi
Ngưỡng mộ cố Thủ Tướng Anh Margaret Thatcher, bà Sanae Takaichi từng nói bà muốn trở thành “bà đầm thép” của nước Nhật. Trước khi tham chính, Takaichi từng làm MC truyền hình. Nguồn cảm hứng chính trị của bà đến vào thập niên 1980, giai đoạn xung đột thương mại Mỹ-Nhật lên cao. Với quyết tâm tìm hiểu cách người Mỹ nhìn Nhật Bản, bà làm việc tại văn phòng của dân biểu đảng Dân Chủ Patricia Schroeder, người thường xuyên chỉ trích Nhật với lời lẽ miệt thị nặng nề.
Thời gian làm việc với Mỹ, bà Takaichi nhận thấy người Mỹ không chỉ nhầm lẫn giữa tiếng Nhật, tiếng Trung và tiếng Hàn mà còn lẫn lộn ẩm thực của ba nước. Bà rút ra kết luận: “Nếu Nhật không thể tự bảo vệ thì vận mệnh đất nước luôn phụ thuộc vào những ý kiến hời hợt của các nước phương Tây như Mỹ.”
Bà tham gia cuộc bầu cử đầu tiên năm 1992 với tư cách ứng viên độc lập nhưng thất bại. Bà tiếp tục kiên trì, đắc cử một năm sau đó và gia nhập Đảng Dân Chủ Tự Do (LDP) năm 1996. Kể từ đó, bà đã 10 lần trúng cử nghị sĩ và chỉ thua một lần, trở thành một trong những tiếng nói bảo thủ mạnh mẽ nhất LDP. Bà từng giữ nhiều chức vụ cao, như bộ trưởng An Ninh Kinh Tế, quốc vụ khanh phụ trách Thương Mại và Công Nghiệp, bộ trưởng Nội Vụ và Truyền Thông,…
Là “học trò” của cố Thủ Tướng Shinzo Abe, Takaichi cực kỳ cứng rắn trong chính sách đối ngoại. Thường xuyên thăm Đền Yasukuni, nơi thờ các liệt sĩ Nhật, trong đó có cả tội phạm chiến tranh, bà Takaichi kêu gọi nới lỏng những hạn chế trong Hiến Pháp đối với Lực Lượng Phòng Vệ, tăng cường năng lực quốc phòng và duy trì quan hệ chặt chẽ với Mỹ cùng những đối tác “cùng chung giá trị.”
Bà thường xuyên nhấn mạnh Trung Quốc là mối đe dọa chiến lược. Theo bà, những vấn đề như Đài Loan và ký ức lịch sử, vốn là điểm căng thẳng, phải được xử lý bằng chính sách cứng rắn chứ không phải nhún nhường. Bà luôn công khai thân thiện với Đài Loan. Chỉ một tuần trước khi chính thức ngồi ghế thủ tướng, bà Takaichi gọi Đài Loan là “người bạn quý” và gửi thư tay thăm hỏi Tổng Thống Lại Thanh Đức (Lai Ching-te) nhân dịp Quốc Khánh Đài Loan (10 Tháng Mười).
Trước khi được bầu làm chủ tịch LDP, trong một bài trả lời bằng văn bản gửi viện nghiên cứu Hudson, bà Takaichi viết: “Hòa bình và ổn định ở eo biển Đài Loan tất nhiên là mối quan tâm của Nhật và có tầm quan trọng tối cao đối với cộng đồng quốc tế… Chúng tôi theo dõi chặt chẽ những diễn biến gần đây liên quan Đài Loan, đặc biệt tình hình quân sự. Những thay đổi đơn phương đối với nguyên trạng thông qua vũ lực hoặc cưỡng ép không bao giờ được phép xảy ra.”
Trong chuyến công du Đài Bắc ngày 28 Tháng Tư, 2025, Sanae Takaichi nói, “Ngày 8 Tháng Bảy năm nay đánh dấu kỷ niệm ba năm ngày mất cựu Thủ Tướng Abe. Khi cựu thủ tướng không may qua đời, Tổng Thống Lại, khi đó giữ chức phó tổng thống, là một trong những người đầu tiên đến chia buồn.” Bà nói thêm, “Đài Loan và Nhật là hai quốc đảo đang đối mặt những hoàn cảnh và vấn đề tương tự. Hoạt động thương mại của Nhật phụ thuộc rất nhiều vào vận tải biển, do đó, một khi vấn đề phát sinh gần đó đe dọa các tuyến đường biển, đó sẽ là vấn đề sống còn đối với Nhật.”
Bà cũng bày tỏ ủng hộ ủng hộ Đài Loan gia nhập Hiệp Định Đối Tác Toàn Diện và Tiến Bộ Xuyên Thái Bình Dương (CPTPP). Cần nói thêm, Tháng Bảy năm nay, Ngoại Trưởng Đài Loan Lâm Gia Long (Joseph Wu) cũng đã gặp Takaichi tại Tokyo. Chủ trương tự lực tự cường có thể được xem là điều rõ ràng nhất trong toàn bộ chính sách đối ngoại của bà Takaichi. Bà không giấu giếm bày tỏ sự khó lường của Mỹ.
Do vậy, bà đề cao việc Nhật và Đài Loan cần phải tự lo lấy thân và đầu tư vào năng lực quốc phòng cho an ninh quốc gia. Bà đề xuất Nhật, Đài Loan, Úc, Ấn Độ, Philippines và một số quốc gia, kể cả Âu châu, nên thành lập một “liên minh bán an ninh” hoặc một mạng lưới quân sự mạnh để bảo vệ nhau. Một cách tổng quát, chính sách an ninh quốc gia của Nhật chắc chắn thay đổi dưới thời bà Sanae Takaichi.
Một phần quan trọng trong phác thảo của cố Thủ Tướng Shinzo Abe là xây dựng một bộ máy an ninh quốc gia mạnh sánh ngang Mỹ và các nước đồng minh. Abe thành lập Bộ Quốc Phòng và Ban Thư Ký An Ninh Quốc Gia. Chính quyền Takaichi tiếp tục đi tiếp chặng dang dở trong di sản Abe.
Mới đây, đảng Dân Chủ Tự Do (LDP) và Ishin no Kai (đảng Canh Tân) thỏa thuận hợp tác thành lập cơ quan tình báo quốc gia. Ngày 14 Tháng Mười Một, LDP thành lập Ban Chiến Lược Tình Báo và thực hiện phiên họp đầu tiên. Bà Takaichi đang nhắm tới việc thành lập Cục Tình Báo Quốc Gia cũng như ban hành Luật Phòng Chống Gián Điệp. Với Bắc Kinh, tất cả động thái này đều chứng minh rằng nước Nhật của bà Sanae Takaichi trở nên “cực kỳ nguy hiểm.”
Còn nữa, Tokyo cũng bàn về chính sách hạt nhân. Đang soạn ba văn kiện an ninh quốc gia cho năm 2026, chính phủ Takaichi cho biết sẽ có một cuộc tranh luận về việc sửa đổi hoặc loại trừ ba nguyên tắc phi hạt nhân của Nhật (không sản xuất; không sở hữu; không sử dụng vũ khí hạt nhân).
Tháng Mười Hai tới đây, Nhật sẽ bỏ phiếu thông qua ngân sách quốc phòng lớn nhất từ trước đến nay, với mục tiêu 2% tổng sản phẩm quốc nội. Với Takaichi, vấn đề bây giờ không chỉ là Đài Loan. Đây là thời điểm mang tính định hình việc tái thiết kế toàn bộ bức tranh an ninh Á Châu
Thủ Tướng Sanae Takaichi đang nhắm tới việc thành lập Cục Tình Báo Quốc Gia, Luật Phòng Chống Gián Điệp. Với Bắc Kinh, nước Nhật của bà Sanae Takaichi trở nên “cực kỳ nguy hiểm.” (Hình: Eugene Hoshiko/POOL/AFP via Getty Images)Trung Quốc lại “cầm dao”
Khi lần đầu gặp Chủ Tịch Tập Cận Bình ngày 31 Tháng Mười tại Nam Hàn, tân Thủ Tướng Nhật Sanae Takaichi nói rằng bà muốn Nhật theo đuổi mối quan hệ “cùng có lợi” cũng như “làm sâu sắc hơn quan hệ cá nhân” giữa hai bên. Tập đáp: “Vì Nhật Bản và Trung Quốc là những đối tác quan trọng, việc phát triển quan hệ song phương lâu dài, ổn định và lành mạnh là phù hợp với kỳ vọng chung của nhân dân hai nước cũng như cộng đồng quốc tế.”
Chỉ hai tuần sau, hai nước rơi vào một cuộc khẩu chiến tóe khói. Sự việc bắt đầu từ bài phát biểu trước Quốc Hội của Thủ Tướng Takaichi ngày 7 Tháng Mười Một, khi bà nói rằng một cuộc tấn công vào Đài Loan có thể được xem là “tình huống đe dọa sự tồn vong của nước Nhật,” và Nhật có thể thực hiện quyền phòng vệ.
Đây là quan điểm rõ ràng và mạnh mẽ nhất của Nhật về vấn đề Trung Quốc-Đài Loan, kể từ thời cố Thủ Tướng Shinzo Abe. “Bất kỳ cuộc khủng hoảng nào xảy ra với Đài Loan cũng được xem là cuộc khủng hoảng đối với Nhật, và cũng là cuộc khủng hoảng đối với liên minh Mỹ-Nhật,” Shinzo Abe từng nói năm 2021. Đó là một trong những phát biểu mạnh mẽ của Nhật liên quan Đài Loan, và chưa có thủ tướng Nhật nào lặp lại, cho đến khi xuất hiện bà Sanae Takaichi. Thời thủ tướng tiền nhiệm Shigeru Ishiba, Tokyo luôn né đề cập chủ đề nhạy cảm Đài Loan.
Cuộc khẩu chiến như đổ thêm dầu vào lửa trong quan hệ vốn luôn trong trạng thái “dễ vỡ” giữa Bắc Kinh và Tokyo. Như mọi lần, Bắc Kinh tổ chức đánh đối thủ trên mặt trận truyền thông. Báo chí Trung Quốc ào ạt chỉ trích Nhật, gọi phát biểu của Takaichi là “cực kỳ hiểm độc” và “đây là lần đầu tiên trong 80 năm mà Nhật dám dọa dùng vũ lực khiêu khích Trung Quốc.” Lực lượng “chiến binh sói” lại được tung ra để tấn công ào ạt nhằm vào cá nhân Sanae Takaichi, cũng như chính sách ngoại giao mới của Nhật.
Thật ra trước khi xảy ra vụ phát biểu của Sanae Takaichi, Trung Quốc đã thực hiện chiến dịch truyền thông tấn công Nhật. Khi chuẩn bị chương trình duyệt binh kỷ niệm ngày kết thúc Đệ Nhị Thế Chiến, Trung Quốc tăng cường công kích, cáo buộc Nhật “trắng trợn che đậy lịch sử.” Từ đầu năm, Trung Quốc tung ra ít nhất bốn bộ phim về Đệ Nhị Thế Chiến, trong đó có phim mô tả cuộc thảm sát Nam Kinh do phát xít Nhật gây ra.
Với Đài Loan, hòn đảo này từng là thuộc địa của Nhật. Sau khi Nhật thua trận trong Đệ Nhị Thế Chiến, Quốc Dân Đảng kiểm soát Đài Loan. Vài năm sau, khi bị quân ******** Mao Trạch Đông đánh bại, Quốc Dân Đảng bỏ chạy và cát cứ Đài Loan. Bắc Kinh khẳng định rằng việc kết thúc Đệ Nhị Thế Chiến đồng nghĩa với việc quyền cai trị Đài Loan trở về tay Trung Quốc, đặc biệt khi hòn đảo thoát khỏi ách chiếm đóng của Nhật.
Đài Loan dưới mắt “bà đầm thép” Sanae Takaichi
Ngưỡng mộ cố Thủ Tướng Anh Margaret Thatcher, bà Sanae Takaichi từng nói bà muốn trở thành “bà đầm thép” của nước Nhật. Trước khi tham chính, Takaichi từng làm MC truyền hình. Nguồn cảm hứng chính trị của bà đến vào thập niên 1980, giai đoạn xung đột thương mại Mỹ-Nhật lên cao. Với quyết tâm tìm hiểu cách người Mỹ nhìn Nhật Bản, bà làm việc tại văn phòng của dân biểu đảng Dân Chủ Patricia Schroeder, người thường xuyên chỉ trích Nhật với lời lẽ miệt thị nặng nề.
Thời gian làm việc với Mỹ, bà Takaichi nhận thấy người Mỹ không chỉ nhầm lẫn giữa tiếng Nhật, tiếng Trung và tiếng Hàn mà còn lẫn lộn ẩm thực của ba nước. Bà rút ra kết luận: “Nếu Nhật không thể tự bảo vệ thì vận mệnh đất nước luôn phụ thuộc vào những ý kiến hời hợt của các nước phương Tây như Mỹ.”
Bà tham gia cuộc bầu cử đầu tiên năm 1992 với tư cách ứng viên độc lập nhưng thất bại. Bà tiếp tục kiên trì, đắc cử một năm sau đó và gia nhập Đảng Dân Chủ Tự Do (LDP) năm 1996. Kể từ đó, bà đã 10 lần trúng cử nghị sĩ và chỉ thua một lần, trở thành một trong những tiếng nói bảo thủ mạnh mẽ nhất LDP. Bà từng giữ nhiều chức vụ cao, như bộ trưởng An Ninh Kinh Tế, quốc vụ khanh phụ trách Thương Mại và Công Nghiệp, bộ trưởng Nội Vụ và Truyền Thông,…
Là “học trò” của cố Thủ Tướng Shinzo Abe, Takaichi cực kỳ cứng rắn trong chính sách đối ngoại. Thường xuyên thăm Đền Yasukuni, nơi thờ các liệt sĩ Nhật, trong đó có cả tội phạm chiến tranh, bà Takaichi kêu gọi nới lỏng những hạn chế trong Hiến Pháp đối với Lực Lượng Phòng Vệ, tăng cường năng lực quốc phòng và duy trì quan hệ chặt chẽ với Mỹ cùng những đối tác “cùng chung giá trị.”
Bà thường xuyên nhấn mạnh Trung Quốc là mối đe dọa chiến lược. Theo bà, những vấn đề như Đài Loan và ký ức lịch sử, vốn là điểm căng thẳng, phải được xử lý bằng chính sách cứng rắn chứ không phải nhún nhường. Bà luôn công khai thân thiện với Đài Loan. Chỉ một tuần trước khi chính thức ngồi ghế thủ tướng, bà Takaichi gọi Đài Loan là “người bạn quý” và gửi thư tay thăm hỏi Tổng Thống Lại Thanh Đức (Lai Ching-te) nhân dịp Quốc Khánh Đài Loan (10 Tháng Mười).
Trước khi được bầu làm chủ tịch LDP, trong một bài trả lời bằng văn bản gửi viện nghiên cứu Hudson, bà Takaichi viết: “Hòa bình và ổn định ở eo biển Đài Loan tất nhiên là mối quan tâm của Nhật và có tầm quan trọng tối cao đối với cộng đồng quốc tế… Chúng tôi theo dõi chặt chẽ những diễn biến gần đây liên quan Đài Loan, đặc biệt tình hình quân sự. Những thay đổi đơn phương đối với nguyên trạng thông qua vũ lực hoặc cưỡng ép không bao giờ được phép xảy ra.”
Trong chuyến công du Đài Bắc ngày 28 Tháng Tư, 2025, Sanae Takaichi nói, “Ngày 8 Tháng Bảy năm nay đánh dấu kỷ niệm ba năm ngày mất cựu Thủ Tướng Abe. Khi cựu thủ tướng không may qua đời, Tổng Thống Lại, khi đó giữ chức phó tổng thống, là một trong những người đầu tiên đến chia buồn.” Bà nói thêm, “Đài Loan và Nhật là hai quốc đảo đang đối mặt những hoàn cảnh và vấn đề tương tự. Hoạt động thương mại của Nhật phụ thuộc rất nhiều vào vận tải biển, do đó, một khi vấn đề phát sinh gần đó đe dọa các tuyến đường biển, đó sẽ là vấn đề sống còn đối với Nhật.”
Bà cũng bày tỏ ủng hộ ủng hộ Đài Loan gia nhập Hiệp Định Đối Tác Toàn Diện và Tiến Bộ Xuyên Thái Bình Dương (CPTPP). Cần nói thêm, Tháng Bảy năm nay, Ngoại Trưởng Đài Loan Lâm Gia Long (Joseph Wu) cũng đã gặp Takaichi tại Tokyo. Chủ trương tự lực tự cường có thể được xem là điều rõ ràng nhất trong toàn bộ chính sách đối ngoại của bà Takaichi. Bà không giấu giếm bày tỏ sự khó lường của Mỹ.
Do vậy, bà đề cao việc Nhật và Đài Loan cần phải tự lo lấy thân và đầu tư vào năng lực quốc phòng cho an ninh quốc gia. Bà đề xuất Nhật, Đài Loan, Úc, Ấn Độ, Philippines và một số quốc gia, kể cả Âu châu, nên thành lập một “liên minh bán an ninh” hoặc một mạng lưới quân sự mạnh để bảo vệ nhau. Một cách tổng quát, chính sách an ninh quốc gia của Nhật chắc chắn thay đổi dưới thời bà Sanae Takaichi.
Một phần quan trọng trong phác thảo của cố Thủ Tướng Shinzo Abe là xây dựng một bộ máy an ninh quốc gia mạnh sánh ngang Mỹ và các nước đồng minh. Abe thành lập Bộ Quốc Phòng và Ban Thư Ký An Ninh Quốc Gia. Chính quyền Takaichi tiếp tục đi tiếp chặng dang dở trong di sản Abe.
Mới đây, đảng Dân Chủ Tự Do (LDP) và Ishin no Kai (đảng Canh Tân) thỏa thuận hợp tác thành lập cơ quan tình báo quốc gia. Ngày 14 Tháng Mười Một, LDP thành lập Ban Chiến Lược Tình Báo và thực hiện phiên họp đầu tiên. Bà Takaichi đang nhắm tới việc thành lập Cục Tình Báo Quốc Gia cũng như ban hành Luật Phòng Chống Gián Điệp. Với Bắc Kinh, tất cả động thái này đều chứng minh rằng nước Nhật của bà Sanae Takaichi trở nên “cực kỳ nguy hiểm.”
Còn nữa, Tokyo cũng bàn về chính sách hạt nhân. Đang soạn ba văn kiện an ninh quốc gia cho năm 2026, chính phủ Takaichi cho biết sẽ có một cuộc tranh luận về việc sửa đổi hoặc loại trừ ba nguyên tắc phi hạt nhân của Nhật (không sản xuất; không sở hữu; không sử dụng vũ khí hạt nhân).
Tháng Mười Hai tới đây, Nhật sẽ bỏ phiếu thông qua ngân sách quốc phòng lớn nhất từ trước đến nay, với mục tiêu 2% tổng sản phẩm quốc nội. Với Takaichi, vấn đề bây giờ không chỉ là Đài Loan. Đây là thời điểm mang tính định hình việc tái thiết kế toàn bộ bức tranh an ninh Á Châu
