9.Convergent Thinking (Tư duy hội tụ)
Tư duy hội tụ là gì?
(What is Convergent Thinking?)
(Convergent thinking) là một chế độ tư duy mà các nhà thiết kế sử dụng để phân tích, lọc, đánh giá, làm rõ và điều chỉnh các ý tưởng mà họ đã tạo ra trong (divergent thinking). Họ sử dụng (analytical thinking), (vertical thinking) và (linear thinking) để tìm ra những ý tưởng mới lạ và hữu ích, hiểu các khả năng trong không gian thiết kế và tiến gần hơn đến các giải pháp tiềm năng.
“Cách tốt nhất để có những ý tưởng hay là có nhiều ý tưởng và loại bỏ những ý tưởng tồi.”
— Linus Pauling, nhà hóa học, nhà sinh hóa học, kỹ sư hóa học, nhà hoạt động hòa bình, tác giả và giáo dục đoạt giải Nobel
(Convergent thinking) và (divergent thinking)
Mục lục:
- (Convergent Thinking) là gì?
- (Convergent Thinking) – mặt khác của đồng xu tư duy sáng tạo
- Nhìn nhận ý tưởng dưới góc độ mới với (Convergent Thinking)
- Cách sử dụng (Convergent Thinking) để tìm ra những ý tưởng mới lạ và hữu ích
(Convergent Thinking) – mặt khác của đồng xu tư duy sáng tạo
Sau khi các nhóm thiết kế tạo ra càng nhiều ý tưởng càng tốt trong phần (divergent thinking) của các buổi tư duy sáng tạo, (convergent thinking) giúp họ có hệ thống để xem liệu ý tưởng của họ có thể hoạt động như các giải pháp trong thế giới thực hay không.
Cấu trúc là:
- Sàng lọc các ý tưởng.
- Nhóm chúng thành các chủ đề.
- Tìm các điểm chung.
- Quyết định những ý tưởng chiến thắng và thua cuộc.
(Convergent thinking) giúp bạn tập trung chặt chẽ khi đánh giá từng ý tưởng. Ví dụ, nếu vấn đề thiết kế của bạn liên quan đến người dùng có công việc vặt, một ý tưởng có thể là một ứng dụng cho phép người dùng điều khiển xe hơi từ xa để gửi/nhận hàng hóa.
Bạn sẽ xem xét nó qua ba lăng kính:
- (Desirability) – “Người dùng có muốn điều này không?” (Hay họ sẽ lo sợ tai nạn, hacking, trộm cắp, v.v.?)
- (Viability) – “Một thương hiệu có thể sản xuất hàng loạt và hỗ trợ nó không?” (Hay nó sẽ không bền vững/quá đắt?)
- (Feasibility) – “Có thể làm được không?” (Hay các tính năng bảo mật, cảm biến và dự phòng khẩn cấp sẽ mất nhiều năm/thập kỷ để hoàn thiện?)
Sau đó, xem xét công nghệ tiên tiến và các yếu tố khác, bạn có thể từ bỏ ý tưởng này vì không khả thi hoặc để dành nó cho cân nhắc sau này.
Nhìn nhận ý tưởng dưới góc độ mới với (Convergent Thinking)(Convergent thinking) không phải là một quy trình lâm sàng tự động dẫn đến các giải pháp tối ưu.
Thay vào đó, bạn cần một tư duy cẩn thận, sáng tạo để:
- Nhìn vượt qua các chuẩn mực logic (mà chúng ta sử dụng trong (critical thinking) hàng ngày);
- Xem ý tưởng đứng ở đâu liên quan đến vấn đề; và
- Hiểu thực tế/các khía cạnh của vấn đề đó.
Khi bạn làm việc một cách sáng suốt hơn, bạn có thể bắt đầu hiểu ý tưởng trong bối cảnh của những gì đang diễn ra trong miền vấn đề. Và chỉ với sự hiểu biết chính xác về vấn đề, bạn mới có thể xác định các tiêu chí tốt nhất để đánh giá một ý tưởng. Nếu không, rất dễ bỏ qua sự phức tạp của miền vấn đề và chỉ áp dụng kiến thức hiện có của bạn (ví dụ: “Nó trông giống như thứ mà một (mega
Menu) có thể giúp đỡ.”). Một số khía cạnh của nó có thể không giống bất cứ thứ gì bạn sẽ nhận ra. Tuy nhiên, bằng cách nghiên cứu các vấn đề và ý tưởng theo điều kiện riêng của chúng, bạn có thể tránh nhầm lẫn chúng với các giả định.
Tư duy hội tụ giúp vượt qua nhiều trở ngại, ngay cả khi các ý tưởng thay thế cũng có thể gây ra vấn đề. Đôi khi, sự hiểu biết rõ ràng hơn có thể cho bạn thấy giải pháp tốt nhất ngay lập tức. Hoặc bạn có thể sử dụng sự hiểu biết đó để tạo ra các ý tưởng mới và hiểu biết mới. Cho dù bạn đang tinh chỉnh các ý tưởng mới lạ qua những lăng kính tươi mới gợi lên suy nghĩ hay đột nhiên cảm thấy hứng thú để làm việc trên một nguyên mẫu để thử nghiệm, (convergent thinking) giúp thúc đẩy quá trình sáng tạo của bạn. Đó là lý do tại sao nó quan trọng trong một quy trình thiết kế như (design thinking).
Cách sử dụng (Convergent Thinking) để tìm ra những ý tưởng mới lạ và hữu ích
Một số kỹ thuật giúp bạn tập trung sáng tạo là:
- (Externalization) – Bạn phác thảo ý tưởng để làm cho tất cả các kiến thức ngầm và giả định cơ bản về dự án của bạn trở nên rõ ràng và sau đó xác định kiến thức đó (bao gồm cả giới hạn của nó) để giúp hiểu miền vấn đề.
- (Three-Way Comparisons) – Bạn so sánh ba sản phẩm tương tự để xem từng sản phẩm khác nhau như thế nào so với hai sản phẩm kia.
- (More Specific and More General) – Bạn đặt một số ràng buộc tạm thời lên dự án của mình để có cái nhìn tổng quan cụ thể hơn để giúp bạn tạo ra ý tưởng, và bạn lùi lại để có cái nhìn tổng quan trừu tượng hơn.
- (Embrace Opposites) – Bạn tìm thấy sự trùng lặp giữa các danh mục khác nhau hoặc đối lập để phát hiện ra các cơ hội thiết kế mới.
- (Multiple Classifications) – Bạn so sánh các khía cạnh của các mặt hàng bằng cách sử dụng ma trận để mở rộng nguồn cảm hứng của bạn, phát hiện ra các khoảng trống thị trường, phân tích xu hướng và quy tắc và kiểm tra các phẩm chất liên quan.
- (Teasing Apart, Piecing Together (TAPT)) – Bạn phân tích một trải nghiệm thành các yếu tố của nó, tái cấu trúc nó với sự hiểu biết tốt hơn về những gì liên quan và tái tưởng tượng nó trong một bối cảnh mới.
Cách Tư Duy Hội Tụ và Tư Duy Phân Kỳ Thúc Đẩy Sáng Tạo
(How Convergent and Divergent Thinking Foster Creativity)
Mối quan hệ giữa trí thông minh và sự sáng tạo đã lâu nay được tranh luận và nghiên cứu.
Một trong những bài kiểm tra đặc trưng của "trí thông minh chung" là bài kiểm tra (Raven's Progressive Matrices Test). Bài kiểm tra này đưa ra cho bạn một ma trận các hình và bạn phải tìm ra mảnh ghép còn thiếu để hoàn thành mẫu hình.
Bài kiểm tra của Raven có liên quan chặt chẽ đến yếu tố chung được dẫn xuất từ hiệu suất qua nhiều loại mục kiểm tra IQ. Điều này gợi ý rằng dạng lập luận mà bài kiểm tra này tiếp cận là một thứ gì đó cắt ngang qua các loại nội dung khác nhau (ít nhất là nội dung không gian, ngôn từ và định lượng). Nhiều người nghĩ rằng loại tư duy mà bài kiểm tra này đo lường khai thác khả năng lập luận trừu tượng của con người ("trí thông minh linh hoạt").
Dù bài kiểm tra này thực sự đo lường điều gì, một điều chắc chắn: đây là một bài kiểm tra về (convergent thinking). Câu trả lời của bạn phải hội tụ với những gì mà người làm bài kiểm tra đã đưa ra. Hãy đối lập loại tư duy này với (divergent thinking), trong đó bạn phải nghĩ ra các vấn đề cần giải quyết ngay từ đầu vì không có câu trả lời đúng duy nhất. Vậy thì hình thức tư duy - sáng tạo hơn - này liên quan như thế nào đến loại tư duy được đo lường bởi các bài kiểm tra IQ?
Các nhà nghiên cứu đã cố gắng tìm ra câu trả lời cho câu hỏi đó - báo cáo trung bình một mối tương quan nhỏ giữa các bài kiểm tra tư duy hội tụ và tư duy phân kỳ. Tuy nhiên, một nghiên cứu gần đây có một trong những thiết kế sáng tạo nhất mà tôi từng thấy cho đến nay. Các nhà nghiên cứu là Saskia Jaarsveld, Thomas Lachmann và Cees van Leeuwen, từ Đức, Nhật Bản và Bỉ tương ứng. Họ không chỉ cho người tham gia giải các mục tiêu chuẩn của (Raven's Progressive Matrices) mà còn cho 205 học sinh từ lớp một đến lớp bốn tự sáng tạo ra các mục tiêu của riêng mình!
Đầu tiên họ cho các em làm bài kiểm tra hoàn thành mẫu hình tiêu chuẩn. Sau đó, họ đảo ngược kịch bản và yêu cầu các em tự nghĩ ra các mục tiêu hoàn toàn mới dựa trên bài kiểm tra vừa làm. Đúng vậy, những người làm bài kiểm tra trẻ tuổi này đột nhiên trở thành người xây dựng bài kiểm tra! Các nhà nghiên cứu đã đánh giá các câu trả lời của bài kiểm tra này trên một vài khía cạnh khác nhau. Họ đo lường (convergent thinking) bằng cách có một nhóm giám khảo đánh giá các quy tắc mà các em sử dụng để mô tả mối quan hệ giữa các hình khác nhau. Những em đưa ra mối quan hệ phức tạp và chính xác hơn sẽ được nhiều điểm hơn.
Đây thực chất là thành phần quan trọng nhất của việc giải quyết nhiệm vụ truyền thống. Trong bài kiểm tra Raven ban đầu, bạn phải tìm ra các quy tắc mô tả mối quan hệ giữa các hình khác nhau. Trong ví dụ trên, quy tắc là sự kế tiếp đơn giản của các mảnh tô bóng. Nhưng các mục khó hơn đòi hỏi phải tìm ra nhiều quy tắc và phân loại các hình liên quan từ các hình không liên quan trong đầu bạn. Những vấn đề này trở nên khó khăn. Họ đánh giá (divergent thinking) bằng cách có một nhóm giám khảo thưởng cho các thành phần chi tiết và đa dạng phong phú.
Các nhà nghiên cứu sau đó đã cho các em một bài kiểm tra sáng tạo, trong đó các em được đưa ra một bức vẽ chưa hoàn thành và được yêu cầu hoàn thành nó. Điều này được nhấn mạnh rằng không có một cách duy nhất để hoàn thành bức vẽ. Tổng điểm của bài kiểm tra sáng tạo dựa trên số lượng các liên tưởng mà các em tạo ra, và sự độc đáo và tổ chức của các ý tưởng được tạo ra.
Kết quả của họ?
Khía cạnh (convergent thinking) của nhiệm vụ tự tạo ra có liên quan - không có gì ngạc nhiên - với định dạng Raven tiêu chuẩn.
Tuy nhiên, khía cạnh (divergent thinking) không liên quan đến phiên bản tiêu chuẩn.
Thực tế, mối tương quan gần bằng 0! Không chỉ vậy, mà các khía cạnh (convergent thinking) và (divergent thinking) không liên quan đến nhau. Đây chỉ đơn giản là các chiều riêng biệt của nhiệm vụ. Có lẽ điều thú vị nhất là cả hai khía cạnh đều có mối tương quan đáng kể với bài kiểm tra sáng tạo.
Tất cả điều này có ý nghĩa gì? Nó có nghĩa là lập luận loại IQ chỉ là một lát cắt của chiếc bánh sáng tạo.
Các cấp độ cao nhất của sự sáng tạo đòi hỏi cả (convergent thinking) và (divergent thinking). Ý tưởng này đã lâu nay được biết đến trong nghiên cứu sáng tạo. Theo mô hình (Geneplore) nổi tiếng, sự sáng tạo bao gồm một quá trình tuần hoàn của việc tạo ra ý tưởng và sau đó làm việc có hệ thống để xác định những ý tưởng nào là có triển vọng nhất và thực hiện chúng.
Giai đoạn tạo ra được cho là liên quan đến (divergent thinking) trong khi giai đoạn khám phá được cho là liên quan đến (convergent thinking).
Điều đặc biệt ở nghiên cứu này là nó đã biến một bài kiểm tra IQ điển hình thành một bài kiểm tra tư duy phân kỳ.
Kết quả từ việc thực hiện nghiên cứu của họ cho thấy rõ ràng rằng các bài kiểm tra IQ không đo lường được (divergent thinking) - một thành phần quan trọng của sự sáng tạo.
Nếu chúng ta muốn đánh giá tiềm năng sáng tạo, đổi mới và tưởng tượng của một người, chúng ta phải làm tốt hơn việc chỉ cho họ làm bài kiểm tra IQ. Chúng ta không thể chỉ yêu cầu họ tìm ra câu trả lời đúng duy nhất. Chúng ta phải cho họ cơ hội để nói cho chúng ta biết vấn đề là gì ngay từ đầu.
